ŞİKÂYET DEFTERLERİ VE BELGELERİ ÇÖZÜMLENMESİNE ALGORİTMASAL BİR YAKLAŞIM

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 31, 397 - 429, 25.06.2022

Murat Polat

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1131705

Öz

Merkez ya da taşrada kadime aykırı iş ve işlemler, legal ya da illegal yapılanmaların,
kanunları istismarı sonucunda ortaya çıkmıştır. Yerel mahkemede haksızlığı giderilemeyen
Osmanlı tebaası, resmî ya da gayrı resmî yapıların istismarına maruz kaldığında İstanbul'da hak
arama mücadelesine girişmiştir. Hak arama çabaları genellikle Divan-ı Hümayun'a başvuru
yöntemi ile yapılmıştır. Mağdurun hakkını teslim etmek için Divan-ı Hümayun'da görüşülen
şikâyetler önce mühimme defterlerine yazılmış, sonrasında ise imparatorluğun her köşesinden
yapılan şikâyetler önceleri mühimme defterlerine sonraları ise şikâyet defterlerine kaydedilmiştir.
Bu nedenle şikâyet defterleri, Divan-ı Hümayun defterleri arasında yer alan önemli
defterlerdendir. Şikâyet defterleri, kanunların uygulanmasındaki aksaklıkları göstermesi, devlet
görevlilerinin, ya da nüfuzlu, zengin, kudretli kişilerin kanunları çiğneyerek kendilerine iktidar
alanları açmasını göstermesi açısından önemlidir. Osmanlı taşra idaresinin eyaletlerde en üst
amiri olan beylerbeylerinin, livalarda sancak beyinin, kazalarda kadıların, subaşıların yaptıkları
kamusal yolsuzluklar, keyfi uygulamalar, reayaya yapılan zulümler, Osmanlı vatandaşlarının
yaptıkları şikâyetler ile bu defterlere girmiştir. Makale hazırlanırken atik şikâyet defterlerinin
tamamı taranmıştır. Makale şikâyet defterleri hakkında genel bilgi vermek ve şikâyet
defterlerinde yer alan şikâyetlerin algoritmasının oluşturulması vesikaların okunmasının
kolaylaştırmak amacı ile hazırlanmıştır. Bu nedenle, bu makale şikâyet defterlerinin klavuzu
niteliğindedir. Ahkâm defterleri şikâyet defterleri ile benzer özellik gösterirler. Bu manada
makale ahkâm defterlerinin de klavuzu mesabesindedir. Şikâyet, ahkâm ve mühimme
defterlerinin dil, üslup ve metinsel çözümlenmesinin hızlandırılması için bu makale yol gösterici
olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Şikâyet defteri, Ahkâm defteri, Mühimme defteri

Kaynakça

• Aktaş, Necati. 1991. “Atik Şikâyet Defteri”. TDV. İslâm Ansiklopedisi 4:68.
• Başar, Fahameddin. 1997. Osmanlı Eyâlet Tevcihâtı (1717-1730). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı. 2017. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi. 1. bs. İstanbul: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı