Somatik Deyimler Bağlamında Rusça ve Türkçe Deyimlerin Karşılaştırılması

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 34, 48 - 70, 20.03.2023

Selin Tekeli

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1174171

Öz

Her dilin söz varlığında yer alan akrabalık adları, hayvan adları, yiyecek-içecek adları, renk adları, sayı adları ve organ adları temel kelimeler içerisinde yer almaktadır. Söz konusu kelimeler deyim oluşturma sürecinde önemli bir yere sahipken ait oldukları dil ile ilgili de önemli bilgiler içermektedir. Özellikle dilin temel kelimeleri içinde yer alan organ adları ile kurulmuş deyimlerin tespit edilmesi çalışmamızın konusunu oluşturmaktadır. Somatik deyimler şeklinde adlandırılan organ adlarının kullanımı ile oluşturulan bu deyimler Rusçanın söz varlığının önemli bir kısmını oluşturmaktadır.
Bu çalışmada, çeşitli deyim sözlüklerinde yer alan organ adlarıyla kurulmuş deyimler semantik ve leksik açıdan incelenmiş ve bu deyimler şu başlıklar altında değerlendirilmiştir: Her iki dilde aynı organ adı ile oluşan deyimler, Rusçada ve Türkçede farklı organ adları kullanılarak oluşturulan ancak anlam bakımından aynı olan deyimler, Rusçada organ adı ile kurulmayıp Türkçede organ adı ile kurulan deyimler, Rusçada organ adı ile kurulup Türkçede organ adı ile kurulmayan deyimler. Daha sonra tespit edilen bu deyimlerin eşdeğerlik açısından Türkiye Türkçesi ile karşılaştırması yapılmıştır. Betimleyici tarama modeli ve karşılaştırmalı analiz tekniği ile yapılan bu çalışmada incelemeye konu olan bu somatik deyimlerin birçoğunun anlam bakımından Türkçede tam karşılıkları tespit edilmişken bazı deyimlerin de eşdeğerleri bulunamamıştır. Bu durum farklı dillerde ifade şekillerinin de farklı olması ile açıklanabilmektedir. Her iki dildeki somatik deyim varlığı üzerine araştırma yaptığımız bu çalışma ile diğer karşılaştırmalı çalışmalara da katkı sağlamak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Rusça, Türkçe, organ adları, somatik deyimler, eş değerlik, semantik, leksik

Comparison Of Russian and Turkish Idioms in The Context Of Somatic Idioms

Öz

The names of kinship, animal, food-beverage, color, number and organ in the vocabulary of each language are included in the basic words. While these words have an important place in the process of idiom formation, they also contain important information about the language they belong to. This study particularly focuses on the identification of idioms formed with organ names in the basic words of language. These idioms formed by the use of organ names called as somatic idioms constitute a significant part of the Russian lexical existence. In this study, idioms formed with various organ names in various idioms dictionaries were determined and these expressions were evaluated under these groups: Idioms formed with the same organ name in both languages, idioms formed by using different organ names in Russian and Turkish but which have same meanings, idioms not formed with organ name in Russian but formed with organ name in Turkish, idioms that are formed with the name of organ in Russian but not with the name of organ in Turkish. Then, these idioms were compared with Turkish in terms of equivalence. This study was conducted with the descriptive scanning model and comparative analysis technique. On one hand, the exact equivalents of many of these somatic expressions in terms of meaning were detected in Turkish, on the other hand, the equivalents of some idioms could not be found. In this case, it can be mentioned that the forms of expressions in different languages have different aspects. This study on the existence of somatic idioms in both languages also aims at contributing to other comparative studies.

Anahtar Kelimeler

Russian, Turkish, organ names, somatic idioms, equivalence

Kaynakça

• Akalın, Ş. Halûk vd., 2011. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksan, Doğan. 2015. Türkçenin Sözvarlığı. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aksoy, Ömer Asım. 1988. Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. Deyimler Sözlüğü-2. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Dinçoğlu, Onur. 2003. Türkçede Yabancı Terimler Sözlüğü. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Doğan, Levent. 2005. “Türk Dilinde Organ Adları Üzerine Bir İnceleme-Ana ve Ara Temel Kelimeler-”. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 6(1): 141-163.
• Ekibayeva, A.S. 2018. Sopostavitel’nıy analiz frazeologiçeskih edinits, vırajayuşih emotsii i çuvstva çeloveka, Tomsk.
• Gültek, Vedat. 2004. Rusça- Türkçe Sözlük. Ankara: Bilim ve Sanat.
• Hacızade, Naile. 2013. Sözümün Canı Var, Azerbaycan Türkçesi Temelinde Deyimbilim Sorunları. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Hengirmen, Mehmet. 1999. Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Engin Yayınevi.
• Kaplan, Mehmet. 2015. Kültür ve Dil. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kurilova, A.D. 2009. Novıy frazeologiçeksiy slovar’ russkogo yazıka: bole 8000 frazeologizmov. Moskva: Russkiy yazık-Media; Drofa.
• Livçina, A.Z. 2018. Angliyskie frazeologiçeksiye edinitsı s komponentom toponimom v lingvokul’turnom aspekte.Yekaterinburg.
• Molotkov, A.İ. 1968. Frazeologiçeskiy slovar’ russkogo yazıka, Moskva: Sovetskaya Entsiklopediya
• Mustafayev M. E. , Sçerbinin V. G. 1996. Büyük Rusça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Novitskaya, M.V. 2013. Frazeologizmı, ih tipı i osobennosti stroeniya. Stilevoe i reçevoye bıtovaniye frazeologiçeskih yedinits, Sankt- Peterburg.
• Ojegov, S.İ., Şvedova, N. Yu. 2003. Tolkovıy slovar’ russkogo yazıka. Moskva Özkan, F., Şadiyeva G. 2003. “Somatik Deyimler”, Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 24:137-138.
• Savko, İ.E. 2005. Russkiy yazık. Minsk: Harvest.
• Semyanova, M.K., Şerstova, N.N. 2014. “Somatiçeskya leksika v ramkah substandartnoy frazeologii angliyskogo i russkogo yazıkov”, Nauçnoye soobşçestvo studentov XXI stoletiya. Gumanitarnıye nauki, 5 (20). Novosibirsk: Sibak: 96-100.
• Süer, Ömer Aydın. 1999. Rusça-Türkçe Deyimler Sözlüğü. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Şahin Hatice. 2009. “Kaşgarlı’dan Günümüze Organ İsimleriyle Kurulmuş Deyimler”. Turkish Studies 4(3): 2020-2036.
• Şanskiy, N.M. 1986. Frazeologiya sovremennogo russkogo yazıka. Moskva: vısşaya şkola.
• Teliya, V.N. 1996. Russkaya frazeologiya. Semantiçeksiy, pragmatiçeskiy i lingvokul’turologiçeskiy aspektı. Moskva: Şkola Yazık russkoy kul’turı.
• Tor, Gülseren. 2007. “Kazakçada Organ Adlarıyla Kurulan Deyimler”. Kazakistan ve Türkiye’nin Ortak Kültürel Değerleri Uluslararası Sempozyumu, Kazakistan, Almatı: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı- Abay Milli Devlet Pedagoji Üniversitesi- Çukurova Üniversitesi Ortak Yayını, 119-128.
• Vorobyev V.V. 1996. Teoretiçeskiye i prikladnıye aspektı lingvokul’turologii, Moskva.
• Yarantsev, R.İ. 2001. Russkaya frazeologiya. Moskva: russkiy yazık.
• İnternet kaynakları:
• Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, https://sozluk.gov.tr/
• Фразеологический словарь русского литературного языка, https://phraseology.academic.ru/