Uygur Türklerinin Giyim-Kuşam Kültüründe Öne Çıkan Semboller

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 34, 194 - 213, 20.03.2023

Kamile Serbest

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1188918

Öz

Toplumların tarihi, kültürel birikimleri ve yaşadığı coğrafya, dinî inançları vb. giyim-kuşamın mahiyetini belirlediği gibi kökenleri konusunda da bilgi verir. Ayrıca giyim-kuşam, ait olduğu toplulukla ilgili pek çok bilgi sunabilir. Örneğin, aynı toplum yapısı içerisinde bireylerin taktığı başlık, giydiği kıyafetin rengi de onların toplumsal statüsü hakkında bizlere ipuçları sunar. Çünkü giyim-kuşam kültürü, ortaya çıktığı toplumun izlerini taşıyan, o toplumda anlam kazanan kültürel kodları ve sembolleri yansıtmakta olup kuşaklar arası aktarımlarla geçmişten günümüze kadar gelmiştir. Bu kodlar ve semboller; renk, kumaş, kıyafet, kıyafetin parçaları, boyu vs. olduğu gibi bunlarda yer alan geleneksel motifler de olabilmektedir. Bu motifler ve ardındaki semboller, kültürel kimliğin ortaya konmasında da önemli bir yere sahiptir.
Türk boyları, farklı coğrafyalarda yaşamış/yaşamakta olsalar da köklü bir ortak geçmişe, kültürel bir birikime sahiptir. Türk boyları arasında Uygur Türklerinin de geçmişten günümüze Türk kültürünün aktarılmasında önemli bir yeri vardır. Türk kültürü içerisinde zengin bir kültürel mirasa sahip olan Uygur Türkleri, giyim-kuşam kültürü açısından da dikkat çekmektedir. Çalışmada Uygur Türklerinin giyim-kuşam kültürü ve bu kültür içerisinde ön plana çıkan semboller/göstergeler, Barthes’in gösterge bilimsel çözümleme yöntemine göre ele alınmıştır. Tespit edilen sembollerin giyim-kuşamdaki işlevleri, görsel ve anlamsal kodları tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Uygur Türkleri, Giyim-Kuşam, Gösterge Bilim, Semboller.

Prominent Symbols in Clothes Culture of Uyghur Turks

Öz

Historical, cultural accumulations of societies, their geography in which they are living, and their religious beliefs etc., determine nature of clothes as well as giving information on their origins. In addition, clothes (apparel) can present plenty of information concerning community to which it belongs. For example, cap, worn by individuals within the same society structure, and also colour of clothe, worn by them, give us clues in their social status. Because, clothes culture reflects cultural codes and symbols which bear the traces of society where it has emerged, and which gain meaning in that society, and it has arrived from the past to present day through inter-generational transfers. These codes and symbols can be colour, fabric, clothing (dress), parts and size/length of clothing etc. as well as traditional motifs which appear in these. They have also an important place in presenting national and cultural identity. Behind these symbols, material culture elements such as clothing, tradition, lifestyle, belief, geography, socio-economic situation, etc. effect and gained intangible meanings in society. Although Turkic tribes had lived/have been living in different geographies, they have a rooted common past and cultural accumulation. Among Turkic tribes, also Uyghur Turks have an important place in handing down/transfering turkish culture from the past to present day. Uyghur Turks who have a rich cultural heritage within Turkish culture draw attention in terms of clothes culture, as well. In the study, we addressed clothes culture of Uyghur Turks and prominent (remarkable) symbols/indicators, by Barthes’s semiotic analysis method. We tried to detect functions of the determined symbols on clothes, their visual and semantic codes.

Anahtar Kelimeler

Uyghur Turks, Clothes, Semiotics, Symbols

Kaynakça

• Arslan, Mustafa 2005, “Türk Destanlarında Evren Tasarımı”, Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı, İzmir, s. 65-75.
• Bars, Mehmet Emin. 2014. “Türk Kültüründe Ağaç Kültü ve Şor Kahramanlık Destanlarına Yansımaları”. JASSS, S. Güz, s. 379-398.
• Barthes, Roland. 1993. Göstergebilimsel Serüven. Çev. Mehmet Rifat, Sema Rifat. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Célil E. 2009. Düşep Meşripi Toğrisida İzdiniş. Kumul Edebiyati 1.
• Çağlayandereli, Mustafa vd. 2017. “Kültür Sosyolojisinde İhmal Edilen Konu: Giyim-Kuşam”. I. Uluslararası Sanat, ‘Tasarım ve Moda Kongresi, 20-23 Mayıs, Gaziantep. Çelik, Mehmet Furkan. 2015. “Klâsik Şiirde Bâdem”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 14, s. 47-66.
• Çetinkaya, Gülnaz. 2015. Dede Korkut Hikâyeleri’nde Semboller. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çoruhlu, Yaşar. 2019. Kozmolojik, Mitolojik, Astrolojik, Dinî ve Edebî Tasavvurlara Göre Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi I. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Davis, Fred. 1997. Moda, Kültür ve Kimlik. Çev. Özden Arıkan. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Duymaz, Ali. 2000. “Sihir Şiirlerinin Bir Türü Olarak Alkışlar”. Millî Folklor, S. 6(45), s.15-21.
• Erkman, Fatma. 1987. Göstergebilime Giriş. İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Gönel Sönmez, Tugba. 2017. Uygur Meşrepleri Üzerine Bir İnceleme. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Imasheva, Zulfera. 2019. Kazakistan Uygurlarının Dil Durumu ve Kültürel Özellikleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Anabilim Dalı.
• İslam, Rozihan. 2010. “Keriye Ayallirining Kiçik Telpiki ve Uningda Eks Etken Medeniyet İznasi Hakkida”. Hoten Pedagogika Mektipi Ilmiy Curnali, S. 3, s. 18-26.
• Jarring, Gunnar. 1992. Garments From Top To Toe.
• Karaman, Esra. 2017. “ Roland Barthes ve Charles Sanders Peırce’ın Göstergebilimsel Yaklaşımlarının Karşılaştırılması”. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi, S.34, s. 25-36.
• Kasimiy, İslamcan. 1996. Uyğur Milliy Kiyimliri. Almuta.
• Koca, Emine vd. 2008. “Kültürlerarası Etkileşimde Giyim Kuşam”. ICANAS (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi. C. 2, Maddi Kültür, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Başkanlığı, s. 793–808.
• Kurğan, Enver Samet. 2007. “Uygurlarning Kiyim-Kiçekke Ait Perhizliri”. Bulak, S. 112, s. 80-94.
• Necip, Emir Necipoviç. 2013. Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. Çev. İlkil Kurban. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Öger, Adem ve İnayet, Alimcan. 2013. “Uygur Türklerinde Ölüm İle İlgili İnanış ve Adetler”. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, S. 1/2 s. 49-64.
• Öger, Adem. 2021. Uygur Efsaneleri Üzerine Bir Araştırma (İnceleme ve Metinler). Çanakkale: Paradigma Yayınları.
• Öger, Adem. 2013. Uygur Türklerinde Tören ve Bayramlar. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Ölmez, Filiz Nurhan. 2006. “Dokumalarda Meyve”. Meyve Kitabı ‘Ezoterik Meyve’. Ed. Emine Gürsoy Naskali, Dilek Herkmen. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Ötkür, Zulhayat. 2015. “Şivétsiyediki Tarixiy Matériyallarda Uyğur Kiyim-Kéçekliri Toğrisida”. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, S. 5, s. 98-107.
• Ötkür, Zulhayat. 2020. “Uygur Kadınlarının Geleneksel Giyimi ‘Perice’ ve ‘Telpek’”. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, S. 15, s. 187-193.
• Rahman, Abdukerim. 1996. Uygur Folkloru. Çev. Soner Yalçın-Erkin Emet. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Rahman, Abdukerim. 2006. “Kiyim Medeniyitimizning İkkilemçi Funksiyesi Hekkide İztiraplik Hiyallar”. Şincan Medeniyeti Dergisi, S. 1, s. 9-12.
• Rifat, Mehmet. 1998. XX. Yüzyılda Dilbilim ve Göstergebilim Kuramları. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Rifat, Mehmet. 2009. Göstergebilimin ABC’si. İstanbul: Say Yayıncılık.
• Ruşan, Tutku Ceren. 2019. “Bir İletişim Dizgesi Olarak Giyim ve Giyime Yönelik Göstergebilimsel Çözümlemelerdeki Değişkenler”. Erciyes İletişim Dergisi, S.1, s. 81-96.
• Sargon, Erdem. 1991. “Atlas”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 4, s. 80-81.
• Tek, Recep. 2016. “Dîvânu Lugati’t Türk’te Giyim-Kuşam Kültürü ile İlgili Kelimeler”. The Journal of Academic Social Science Studies (JASSS), S. 50, s. 261-271.
• Tezcan, M. 1983. “Giyim Olgusuna Sosyo-Kültürel Bakış ve Türklerde Giyim”. Ankara Üniversitesi Eğitim bilimleri Fakültesi Dergisi, S. 16(1) s. 255-276.
• Tosun, Necdet. 2004. “Tasavvuf Kültüründe Meyve”. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, S. 13, s. 289-300.
• Tursun, Enver. 2007. Uyğur Örp-Adetliridin Örnekler. Ürümçi: Şincañ Universiteti Neşriyati.
• Tursun, İmin. 2000. Qedimqi Uygur Medeniyeti. Ürümçi.
• Uyğur Tiliniñ İzahlik Luğiti “K-L” (UTİL). 1994. Ürümçi: Milletler Neşriyati.
• Uyğur Tiliniñ İzahlik Luğiti “M-Ü” (UTİL). 1995. Ürümçi: Milletler Neşriyati.
• Uyğur Tiliniñ İzahlik Luğiti “T-H” (UTİL). 1991. Ürümçi: Milletler Neşriyati.
• Kaynak Kişiler
• KK-1: Zulhayat Ötkür, 1972 Urumçi doğumlu, yüksek lisans mezunu.