Topkapı Sarayı’nın Acem Misafirleri: 18. Yüzyıl Başlarında Devlet Mutfağından İranlı Elçilere Verilen Tayinat

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 35, 764 - 776, 20.06.2023

Zeliha Buket Kalaycı

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1121440

Öz

Bu çalışmada on sekizinci yüzyılın ilk yarısında Osmanlı Devleti’ne gelen İran elçilerinin ağırlanması ve Matbah-ı Âmire tarafından verilen tayinatlar ele alınmıştır. Elçiler iki devlet arasındaki diplomasinin yürütülmesinde aracıdırlar. Erken Modern Dünya elçilerinin öncelikli görevi devletler arasındaki iletişimi sağlamak olsa da görevlendirildikleri devletlerde gördüklerini, duyduklarını hatta devlet sırlarını bağlı oldukları ülkeye bildirmekle yükümlüdürler. Elçilerin bahsettiğimiz konumları, Osmanlı Devleti’nin elçilere yaklaşımını da belirlemiştir. Osmanlı devlet adamları elçilerin neyi görmesini ve duymasını istiyorsa elçi kabullerini ve ağırlanmalarını ona göre düzenlemişlerdi. Tüm bu teşrifat içerisinde elçiler ağırlanırken beslenme ihtiyaçları Matbah-ı Âmire vasıtası ile karşılanmıştır. Matbah dışında ise elçilik heyetinin yol güzergâhlarında ve başkent İstanbul’da da pazarlardan iaşeleri temin edilmiştir. Bu noktadan hareketle çalışmamız Osmanlı devlet geleneği, diplomasisi ve teşrifatı içerisinde saray mutfağının işlevi üzerine yoğunlaşmıştır.

Anahtar Kelimeler

İran, Elçi, Matbah, Tayinat, 18. Yüzyıl

Acem Guests of Topkapi Palace: Provisions Given to Iranian Ambassadors from The State Kitchen in The Early 18th Century

Öz

Throughout the historical process of the Ottoman Empire, many foreign statesmen and diplomatic delegations were hosted within their official protocols. These visits have contributed to the display of the Ottoman Empire's power and wealth. Ambassadors serve as intermediaries in conducting diplomacy between two states. Although early modern world ambassadors were primarily responsible for facilitating communication between states, they were also obliged to report to their home countries what they saw, heard, and even state secrets. The status of ambassadors also determined the Ottoman Empire's approach to them. Ottoman statesmen arranged ambassadorial receptions and accommodations based on what they wanted ambassadors to see and hear.
This study focuses on the reception of Iranian ambassadors in the first half of the 18th century in the Ottoman Empire and the feasts provided by the Matbah-ı Âmire (the imperial kitchen). The nutrition needs of ambassadors were met through the Matbah-ı Âmire. Outside of the imperial kitchen, the ambassadors' food was also supplied from markets along their travel routes and in the capital city of Istanbul. The meals served to the ambassadors varied based on the tastes of their home countries, and they were rich and diverse in presentation. The feasts provided to ambassadors were prepared meticulously in accordance with protocol. The visits of Iranian ambassadors to the Ottoman Empire helped to foster Ottoman-Iranian relations. Although these political visits have contributed to the resolution of tensions and disputes between the two states, they have also sometimes led to the outbreak and prolongation of wars. Thus, this study focuses on the role of the palace kitchen in the Ottoman state tradition, diplomacy, and protocol.

Anahtar Kelimeler

Iranıan, Ambassador, Cuisine, Provısıons, 18th Century

Kaynakça

• Aktepe, M. Münir. (1970).1720-1724 Osmanlı-İran Münasebetleri ve Silahşör Kemani Mustafa Ağa’nın Revan Fetih-Namesi.İstanbul.
• Armağan, Abdüllatif.(2011). "Klasik Dönemde Osmanlılarda Devlet Yönetim Anlayışına Dair Bazı Düşünceler" Gazi Akademik Bakış Dergisi 5: 9.
• Ayyıldız, Nigar.2008. II. Abdülhamid Dönemi Saray Merasimleri. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
• Ateş, Abdurrahman.(1995). “Nadir Şah’ın Şahsiyeti ve Fikirleri”. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi 94: 93-110.
• Can, Mustafa. 2017. “Sürekli Diplomasi Öncesi Osmanlı Devleti’nde Yabancı Elçiler”. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Gürkan, Emrah Sefa.2020. Sultanın Casusları 16. Yüzyılda İstihbarat, Sabotaj ve Rüşvet Ağları. İstanbul: Kronik Kitap.
• İpşirli, Mehmet.1995. “Elçi” ss.9- içinde Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi C.11/9. İstanbul: TDV Yayınları.
• İpşirli, Mehmet.1995.“Eman” ss.77-79 içinde Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi C.11 İstanbul: TDV Yayınları.
• İpşirli, Mehmet. 2015. “Elçilerin Üsküdar’ı”,ss.209-221 içinde Uluslararası Üsküdar Sempozyumu VIII Bildiriler I, İstanbul:Üsküdar Belediyesi
• Kafesoğlu, İbrahim. 1997. Türk Milli Kültürü. Ankara: Ötüken Neşriyat.
• Koçak, Kürşat. 2011. “Eski Türklerde Devlet Gelenekleri ve Törenleri”. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kütükoğlu, Bekir. (1960). “Şah Tahmasb’ın III. Murad’a Cülûs Tebriki”. Tarih Dergisi 11/15: 1-24.
• Kütükoğlu, Mübahat (1989). “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devletinde Fevkalâde Elçilerin Ağırlanması”.Türk Kültürü Araştırmaları Prof. Dr. İsmail Ercüment Kuran’a Armağan XXVII/1-2: 199-231.
• Ögel,Bahattin. 1982. Türklerde Devlet Anlayışı (13. Yüzyıl Sonlarına Kadar).Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Özcan, Azmi.2006.“Nadir Şah”,ss 276-277. içinde Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi , C. XXXII, İstanbul: TDV Yayınları.
• Öztürk, Necdet.2012. Çadırdan Saraya 14-15. Yüzyıl Osmanlı Devlet Düzeni. İzmir: Yitik Hazine Yayınları.
• Topaktaş, Hacer.2015. “Osmanlı Diplomasisinde “Tayinat” Sisteminin Uygulanışı ve Kaldırılışı (1794) Üzerine Bazı Tespitler”, Akademik İncelemeler Dergisi 10(1):31-49.
• Turan, Şerafetti.1965. “1560 Tarihinde Anadolu’da Yiyecek Maddeleri Fiyatlarını Gösteren Bir İran Elçilik Hey’eti Masraf Defteri”, AÜDTCF Dergisi 22 273-294.
• Tuncer, Hüner. 2010. Osmanlı Diplomasisi ve Sefaretnameler. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı.1998. Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı. Ankara: TTK Yayınları.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı.1982. Osmanlı Tarihi (XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonuna Ankara .
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı.2002. “XVIII. Asırda Osmanlı İran Münasebetleri’’, Türkler XII :512-521.
• Osmanlı Arşivi BOA
• Ali Emiri Üçüncü Ahmed AE. SAMD. III:
• 232/22186,210/20277,146/14337,112/11035,222/21847,119/11749,
• Maliyeden Müdevver Defterleri MAD.d
• 18372,1708.
• Kamil Kepeci KK 673.
• Bab-ı Defteri Başmuhasebe Kalemi D.BŞM.d 1638
• Bab-ı Defteri Başmuhasebe Kalemi Matbah-ı Âmire Eminliği D.BŞM. MTE. d 10963,11003.
• İbnülemin Hariciye İE.HR 9/881.
• Cevdet Hariciye C.HR 4206.