İtalyan Gezgin Pietro Della Valle'nin “Mektuplar”Inda Safevi-Osmanlı İlişkileri

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 35, 931 - 949, 20.06.2023

Sayad Mehtizade

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1225998

Öz

15. yüzyılın ortalarında Avrupa'da büyük bir panik yaşanmıştı. Bu panik Fatih Sultan Mehmed'in 1453 yılında Konstantiniyye'yi fethetmesi sonucunda kısa sürede Batı'ya doğru hızla ilerlemesi ile ilgiliydi. Avrupa devletleri, acilen Türk tehditine karşı büyük işlemler görmeye ve Türk karşıtı bir blok oluşturulmasına başlamışlardı. Azerbaycan'ı bu bloğa çekmek için kapsamlı bir politika izleniyordu. Amaç Azerbaycan'ı Osmanlı Devleti'ne karşı savaşa sokmak, iki güçlü Türk devletini birbiriyle savaştırmak, ikisini de zayıflatmak ve yok etmekti. Bu nedenle birbiri ardına Avrupa diplomatları Türkiye'ye ve Azerbaycan'a gönderiliyordu. Yazımızda kaleme aldığımız gezgin Pietro della Valle, devlet tarafından gönderilen elçi değildi ama onun da amacının diplomatların amaçlarından hiçbir farkı yoktu. Gezgin, Kızılbaş ordusuna katılarak Türklere karşı savaşmak istiyordu. 1614-1615'te Türkiye'de, 1617-1621'de ise Safevi devletinin İsfahan şehrinde yaşamış Pietro della Valle, Safevi-Osmanlı savaşlarınının şahidi olmuş, gördüklerini kendi kanaatince tahlil etmiş ve dostu Mario Skipanoya yazmıştır. Bu yazımızda gezginin mektuplarına dayanarak Safevi-Osmanlı ilişkilerini takip edecek ve yazdığı bilgileri tenkit ve tahlil edeceğiz. Tarihi geçmişe bakmaktaki amacımız gelecekte bu tür tuzaklara düşmemek, her zaman savaştan değil barıştan yana olmak, birlik olup el ele vererek ülkelerimizin vatandaşlarının barış ve huzur içinde yaşamasını sağlamaktır.

Anahtar Kelimeler

gezgin, Pietro della Valle, Safevi, Osmanlı, Avrupa

Safavid-Ottoman Relations in The Letters of Italian Traveler Pietro Della Valle

Öz

In the middle of the 15th century, there was a great panic in Europe. This panic was related to Mehmed the Conqueror's rapid advance towards the West in a short time as a result of his conquest of Constantinople in 1453. The European states immediately began to take major actions against the Turkish threat and to form an anti-Turkish bloc. A comprehensive policy was followed to attract Azerbaijan to this bloc. The aim was to bring Azerbaijan into the war against the Ottoman Empire, to make the two powerful Turkish states fight each other, to weaken and destroy both of them. For this reason, the European diplomats were sent to Turkey and Azerbaijan one after the other. The traveler Pietro della Valle, whom we wrote about in our article, was not an ambassador sent by the state, but his aim was no different from the aims of diplomats. The traveler wanted to fight against the Turks by joining the Qizilbash army. Pietro della Valle, who lived in Turkey in 1614-1615 and in Isfahan city of the Safavid state during 1617-1621, witnessed the Safavid-Ottoman wars, analyzed what he saw in his own opinion and wrote to his friend Mario Schipano. The traveler expressed his desire as follows: “I will soon serve him (Shah Abbas) with the sword in my hand against the Turks.” And he was explaining: “After crossing Turkey with the desire to harm the Turks... on the way to Iran ... to the detriment of that nation (Turks), in the service of this king. I was thinking about various things, what could I do for the benefit of Christianity”. These statements actually reveal obviously the traveler's intentions and require careful examination of his letters. In this article, we will follow the Safavid-Ottoman relations based on the traveler's letters and criticize and analyze the information he wrote. Our aim in looking at the historical past is not to fall into such traps in the future, to be always on the side of peace rather than war, to unite and to ensure that the citizens of our countries live in peace and tranquility.

Anahtar Kelimeler

Traveler, Pietro della Valle, Safavid, Ottoman, Europe

Kaynakça

• Abbasov, İdris, Bayramova, Günel. 2020. Pietro Della Valle. Türk Dilinin Grammatikası. Tercüme, Tedgig və Şerh. Bakı: Zerdabi Neşr MMC.
• Ağar, Enes. 2017. “Öküz Mehmed Paşa’nın Kafkasya Seferi”. VAKANÜVİS - Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, Kafkasya Özel Sayısı Vol. 2: 1-13.
• Anhegger, Robert, İnalcık Halil. 1956. Kanunname-i sultan-i ber müceb-i örf-i Osmani. II Mehmet ve II Bayazid Devirlerine Ait Yasakname Ve Kanunnameler. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Aydoğmuşoğlu, Cihat. 2013. I. Şah Abbas ve Zamanı (1587-1629). Ankara: Berikan Yayınevi.
• Della Valle, Pietro. 1843. Viaggi Di Pietro Della Valle, Il pellegrino: Descritti Da Lui Medesimo In Lettere Familiari All'erudito Suo Amico Mario Schipano, Divisi In Tre Parti Cioè: La Turchia, La Persia, e l'India, Colla Vita Dell'autore. Volume 1. Brighton: G. Gancia.
• Della Valle, Pietro. 1843. Viaggi Di Pietro Della Valle, Il pellegrino: Descritti Da Lui Medesimo In Lettere Familiari All'erudito Suo Amico Mario Schipano, Divisi In Tre Parti Cioè: La Turchia, La Persia, e l'India, Colla Vita Dell'autore. Volume 2. Brington: G. Gancia.
• Efendiyev, Ogtay. 2007. Azerbaycan Safeviler Devleti. Bakı: “Şerg-Qerb”.
• Feridun bey. 1858. Münşeatüs-Selatin, cilt 1. İstanbul: Darü’t-Tıbbati’l-Amire.
• Hasanaliyev, Zeynal. 2005. Safevi Dövleti XVII Esrde (Avropa Seyyahlarının Malumatı Esasında). Bakı: “Elm ve tahsil”.
• Hüseyinli, Ziver. 2014. “Safeviler ve Şah İsmail”, Safevi Döneminde Türk Dilinin Rolü. Ed. Ahmet Taşğın - Ali Yaman - Namig Musalı. İstanbul: Önsöz Yayıncılık. 269-282.
• Karpov, Sergey. 2000. İstoriya Srednih Vekov. t.2. Moskva: İzdatelstvo Moskovskogo universiteta.
• Kılıç, Remzi. 2003. “Osmanlılar ile Safevîler Arasında Nasuh Paşa (1612) ve Serav (1618) Antlaşmaları”. Niğde Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim ve Bilim Dergisi S.2: 124-134.
• Küpeli, Özer. 2009. “Osmanlı-Safevi Münasebetleri (1612-1639)”. Yayınlanmamış doktora tezi, İzmir.
• Mahmudov, Yagub. 2006. Azerbaycan Diplomatiyası. Bakı: “Tahsil” neşriyatı.
• Necefli, Tofig. 2020. Azerbaycan Safevi Dövletinin Harici Siyaseti (Türkiye tarihşünaslığında). Bakı: “Turhan NPB”.
• Oleariy, Adam. 1870. Podrobnoe Opisanie Puteşestviya Golştinskogo Posolstva V Persiyu V 1633, 1636 i 1639 gg., Sostavlennoe Sekretarem Posolstva Adamom Oleariem. Perevod s nemeçkogo yazıka P. Barsov. Moskva: İzd. İmperatorskogo Obşestva istorii i drevnostey Rossii pri Moskovskom Universitete.
• Özkan, Nevin. 2006. “Pietro Della Valle, Osmanlı Topraklarında Bir İtalyan Gezgin (Roma 1586 – 1652). Pietro Della Valle – Onyedinci Yüzyıla Ait Bir Not Defterinin İncelenmesi”. Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 46, 1: 1-16.
• Polievktov, Mihail. 1935. Evropeyskie Puteşestvenniki XIII-XVIII vv. Po Kavkazu. Tiflis: İzdatelstvo AN SSSR.
• Sakaoğlu, Necdet. 2015. Bu Mülkün Sultanları. İstanbul: Melisa Matbaacılık.
• Süleymanov, Nizami. 2018. Azerbaycan Safeviler Devleti (1501-1736-cı iller). Bakı: “İgtisad Universiteti”.
• Tavernye, Jan Batist. 1957. Sefername-ye Tavernye. Ebu Turab Nurinin fars diline tercümesi. İsfahan: Çaphana-ye fervin.
• Uilloubi, Hyu ve diğerleri. 2018. Anqliyskie Puteşestvenniki V Moskovskom Qosudartsve V XVI Veke. Perevod Yuriy Gotye, Moskva: Yurayt.