Cumhuriyet Türkiyesi’nin Sağlık Politikası ve Uygulamaları (1923-1973)

Yıl 2023, Cumhuriyet'in 100. Yılında Türkiye, 324 - 353, 29.10.2023

Fevzi Çakmak

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1332688

Cited By: 2

Öz

Türk İstiklal Savaşı’nın en çetin ve zor şartları altında açılan Türkiye Büyük Millet Meclisi bünyesinde kurulan hükümette tarihimizde ilk kez Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı’na yer verilmesi, savaşın zor koşullarına rağmen sağlık işlerinin en üst düzeyde ele alınacak olmasını gösteren en önemli gelişmeydi. Savaşın sonrasında Cumhuriyeti kuran kadro, sağlık ve sosyal yardım işlerini ciddiyetle ele almaya devam etmiş; ülkenin sağlık alanındaki yetersiz ve sınırlı olanaklarını geliştirerek, halkına koruyucu ve kollayıcı sağlık hizmeti ulaştırmanın çabası içinde olmuştu. Sağlık alanında yapılan pek çok yasal düzenlemenin yanında, ülke geneline yayılan sağlık teşkilatı ile paralel olarak nitelikli sağlık personeli yetiştirmek adına eğitim kurumlarının açılmasına özen gösterilmişti. 1928 yılında “Türkiye Cumhuriyeti Merkez Hıfzıssıhha Müessesesi” ile 1930 yılında “Umumî Hıfzıssıhha Kanunu” yürürlüğe girmesi Cumhuriyet’in sağlık politika ve uygulamalarının temelini oluşturmuştu. En büyük uğraş ise salgın ve bulaşıcı hastalıklarla mücadele alanında verilmişti. Elbette ki Genç Cumhuriyet’in sağlık alanında izleyeceği politikanın ilkelerini ve yönünü “Misak-ı Tibbi” başlığı altında idealize eden Dr. Refik Saydam, vatansever bir Türk aydını ve tabibi olarak tüm bu sürecin mimarı olarak öne çıkmıştı.
Bu çalışmada Cumhuriyet Türkiye’sinin ilk elli yılında uygulanan sağlık politikası ile bu politika kapsamında ortaya konulan uygulamalar hakkında bilgi verilecektir. Sağlıkta ortaya konan hedefler ile bu hedeflere ulaşmak adına girişilen çabaların yanında yapılan yasal düzenlemeler, faaliyete geçen kurum ve kuruluşlar ile salgın ve bulaşıcı hastalıklarla yapılan mücadele süreci çalışmanın çerçevesini oluşturmaktadır. Çalışmanın temel kaynaklarını arşiv metinleri yanında resmi yayınlar oluşturmaktadır. Ayrıca konu ile ilgili araştırma ve inceleme eserlerde istifa edilecek kaynaklar arasında yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sağlık, Salgın Hastalıklar, Refik Saydam, Türkiye Cumhuriyeti, Hıfzıssıhha

Health Policy and Practices of Republican Turkey (1923-1973)

Öz

The fact that the Ministry of Health and Social Assistance was included for the first time in our history in the government established under the Turkish Grand National Assembly, which was established under the most difficult and difficult conditions of the Turkish War of Independence, was the most important development showing that health affairs would be handled at the highest level despite the difficult conditions of the war. The cadre who founded the Republic after the war continued to take matters of health and social assistance seriously; had been in an effort to provide preventive and protective health services to its people by developing the country's inadequate and limited opportunities in the field of health. In addition to many legal regulations in the field of health, care was taken to open educational institutions in order to train qualified health personnel in parallel with the health organization spread throughout the country. The "Central Health Institution of the Republic of Turkey" in 1928 and the "Public Health Law" in 1930 formed the basis of the health policies and practices of the Republic. The greatest effort was given in the field of combating epidemics and infectious diseases. Of course, idealizing the principles and direction of the policy to be followed by the Young Republic in the field of health under the title of "Misak-ı Tibbi", Dr. As a patriotic Turkish intellectual and doctor, Refik Saydam stood out as the architect of this whole process.
In this study, information will be given about the health policy implemented in the first fifty years of the Republic of Turkey and the practices put forward within the scope of this policy.In addition to the goals set in health and the efforts to achieve these goals, the legal regulations, the institutions and organizations that have started to operate, and the process of combating epidemics and infectious diseases constitute the framework of the study. The main sources of the study are archival texts as well as official publications. In addition, research and analysis on the subject are among the resources to be resigned in the works.

Anahtar Kelimeler

Health, Epidemics, Refik Saydam, Republic of Türkiye, Hygiene

Kaynakça

• Altay, Sadet. 2019. Atatürk Döneminde Numune Hastanelerine Dönüştürülen Osmanlı Hastaneleri (1924-1938). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Arıkan, Ayten. 2005. “Milli Türk Tıp Kongreleri (1923-1968) ve Türkiye Sağlık Politikalarına Etkileri”. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. İstanbul.
• Atatürk’ün Bütün Eserleri (2. b.). 2005. C 12. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Aydemir, Şevket Süreyya. 1932. “Çok Nüfuslu Anadolu”. Kadro, 2 (5): 35.
• Çakmak, Fevzi. 2021. “Milli Mücadele Dönemi Sağlık ve Sosyal Yardım Faaliyetleri”, Milli Mücadele-1921, Ed: İbrahim Bozkurt, Umut Karabulut, Ankara: Nobel Yayınları.
• Fişek, A. Gürhan. “Cüzzamlıların Babası Etem Utku”. Tarihsel Süreçte Anadolu’da Cüzzam, Ed. Fevzi Çakmak, Şükran Köse, Çağrı Büke, Eren Akçiçek. Ankara: Gece Akademi.
• Frik, Feridun. 1964. 40 Yıl- Cumhuriyet Devri Sağlık Hareketleri 1923-1963. İstanbul.
• Gümüşçü, Osman. 1999. “Milli Mücadele Dönemi Türkiye Coğrafyası İçin Bilinmeyen Bir Kaynak: Türkiye’nin Sıhh-i İçtimai Coğrafyası”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. 15 (45): 939-968.
• Güneş Umuttan Şimdi Doğar “Türkan Saylan Kitabı” (8. Bs). 2008. Söyleşi: Mehmet Zaman Saçlıoğlu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kardaş, Abdulaziz. 2018. “Türkiye Cumhuriyeti’nin Sağlık Politikalarında Cüzzam”. Tarihsel Süreçte Anadolu’da Cüzzam, Ed. Fevzi Çakmak, Şükran Köse, Çağrı Büke, Eren Akçiçek. Ankara: Gece Akademi: 217-239.
• Kardaş, Abdülaziz. 2021. “Tek Parti Döneminde Türkiye’yi Tehdit Eden Veba Salgınlarına Karşı Alınan Önlemler”. Tarihsel Süreçte Anadolu’da Veba. Ed. Eren Akçiçek, Fevzi Çakmak vd. Ankara: Gece Kitaplığı: 383-400.
• Noyan, Abdülkadir. 2019. Son Harplerde Salgın Hastalıklarla Savaşlarım. Ankara: Ankara Tıp Fakültesi Yayınları.
• Sarı, Nil, Kurt, Ümit Emrah. 2009. “Millet İçin Memleket ve Örnek Olarak Numune Hastaneleri”. Atatürk Dönemi Sağlık Tarihi Kongresi(1920-1938). Ed. Mustafa Mutluer, İ. Eren Akçiçek. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Tekir, Süleyman. 2019. “Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekaleti’nin Kuruluşu ve Erken Cumhuriyet Dönemindeki Faaliyetleri (1920-1930)”. BELGİ. 2(18): 1301-1326.
• Tuna, Pınar. 2021. “Cumhuriyet İstanbul’unda 1923 Veba Mücadelesi”. Tarihsel Süreçte Anadolu’da Veba. Ed. Eren Akçiçek, Fevzi Çakmak vd. Ankara: Gece Kitaplığı: 355-382.