Atatürk Dönemi Hükümet Programlarında Kalkınma Politikaları

Yıl 2023, Cumhuriyet'in 100. Yılında Türkiye, 307 - 323, 29.10.2023

Mahmut Bolat

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1360172

Öz

Atatürk önderliğinde Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ni kuran kadroların temel şiarı olan düzen ve ilerleme fikri doğrultusunda, Türkiye’de planlı iktisadi ve sosyal kalkınma görüşü cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren hakim olmuştur.
Bu anlamda planlı iktisadi ve sosyal kalkınma, dönemin bütün hükümetlerinin temel hedefi olmuş ve bu hükümetler programlarında, Türkiye’nin kalkınması için gerekli stratejileri dönemin siyasi konjonktürü, ülkenin içinde bulunduğu şartlar, sahip olduğu kaynaklar ve toplum yapısına göre belirlemişlerdir.
Atatürk Dönemi hükümetlerine bakıldığında, bu hükümetler kısa süreli Fethi Okyar ve Celal Bayar hükümeti dışında İsmet İnönü tarafından kurulmuş ve bu hükümetlerin belirlediği stratejiye göre Türkiye’nin kalkınma hamleleri gerçekleştirilmeye çalışılmıştır.
Bu doğrultuda, Atatürk Dönemi kalkınma hamlelerinde başlangıçta, ülkenin kalkınmasının sağlanmasında özel girişimciliğin asıl itici güç olacağı noktasından hareketle, devletin de desteğinin olduğu liberal politikalar benimsenmiştir. Bu politikalarla hedeflenen amaç; devlet destekli bir özel sektör oluşturmak ve kalkınmayı bu özel girişimciler vasıtasıyla gerçekleştirmekti.
Bu düşünceye ve uygulanan politikalara rağmen, sermaye birikimi ve nitelikli işgücü eksikliği, altyapı sorunları ve 1929 Dünya Ekonomik Buhranının etkisi nedeniyle hedeflenen amaçlara tam olarak ulaşılamamıştır. Bu nedenle, 1930’lu yıllardan itibaren özel girişimciliğin soyutlanmadığı devletçi politikalar uygulanmaya başlanmış ve kamu kesimi ekonomik dinamiklerin anahtarı pozisyonuna gelmiştir.
Bütün bu süreçte klasik bir tarım toplumunun dönüşümünü sağlayarak, tarım sektörü yanında sanayi sektörünün de gelişimi hedeflenmiş, bunun yanı sıra yapılan inkılaplarla, toplumsal dönüşüm de sağlanmaya çalışılmış ve özellikle eğitime yapılan yatırımlar, ülkenin kalkınmasına büyük katkı sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Atatürk, Devletçilik, İsmet İnönü, Kalkınma Politikaları, Liberalizm

Development Policies in Government Programs During Atatürk's Period

Öz

In line with the idea of order and progress, which were the basic slogan of the cadres who founded the Republic of Turkey under the leadership of Atatürk, the view of planned economic and social development has been dominant in Turkey since the first years of the republic.
In this sense, planned economic and social development was the main goal of all governments of the period and these governments determined the necessary strategies for Turkey's development in their programs according to the political conjuncture of the period, the conditions of the country, its resources and social structure.
When we look at the governments of the Atatürk period, these governments were established by İsmet İnönü, except for the short-term government of Fethi Okyar and Celal Bayar, and Turkey's development moves were tried to be carried out according to the strategy determined by these governments.
In this direction, in the development moves of the Ataturk period, initially liberal policies with the support of the state were adopted, based on the point that private entrepreneurship would be the main driving force in ensuring the development of the country. The aim of these policies is; was to create a state-supported private sector and realize development through these private entrepreneurs.
Despite this idea and the implemented policies, the targeted goals could not be fully achieved due to the lack of capital accumulation and qualified workforce, infrastructure problems and the impact of the 1929 World Economic Depression. For this reason, since the 1930s, statist policies that did not isolate private entrepreneurship began to be implemented and the public sector became the key to economic dynamics.
In this whole process, the development of the industrial sector as well as the agricultural sector was aimed by ensuring the transformation of a classical agricultural society, social transformation was tried to be achieved with the reforms made, and especially investments in education made a great contribution to the development of the country.

Anahtar Kelimeler

Atatürk, Statism, İsmet İnönü, Development Policies, Liberalism

Kaynakça

• Atakişi, Ahmet ve Atilla Cebeci. 2022. “Kalkınma Planlarının Kıyaslamalı Analizi: Türkiye Örneği”. Ekonomi ve Finansal Araştırmalar Dergisi, 4(2): 157-172.
• Çavdar, Tevfik. 2007. “Yitik Plan: 4. Kalkınma Planı”. Memleket Siyaset Yönetim. 2(4): 30-43.
• Çelik, Onur, Sibel Çetiner. 2019. “Türkiye Ekonomisinde Kalkınma Planları ve Kalkınma Planlarındaki Söylem Değişiklikleri”. Uluslararası Ekonomi Siyaset İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 2(3): 121-131.
• Demirel, Ahmet. 2009. “İsmet İnönü”. ss. 124-133 içinde Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Kemalizm. C. 2. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Hükümetler-Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri, (24 Nisan 1920 – 22 Mayıs 1950), 2013, C. I, Haz. İrfan Neziroğlu, Tuncer Yılmaz, Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı Yayınları.
• İnan, Süleyman. 2011. “Türk Siyasetinde Adnan Menderes”, Türk Yurdu, 100 (289): 46-50.
• İnsel, Ahmet, 1996, Düzen ve Kalkınma Kıskacında Türkiye, Kalkınma Sürecinde Devletin Rolü, Çev. Ayşegül Sönmezay, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• İnsel, Ahmet. 2006. “Düzen mi Kalkınma mı?”. ss. 616-621 içinde Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce. C. 5. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kili, Suna, Şeref Gözübüyük, 1985, Senedi İttifaktan Günümüze Türk Anayasa Metinleri, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Küçük, Yalçın, 1971, 100 Soruda Planlama, Kalkınma ve Türkiye, İstanbul: Çek Yayınevi.
• Sitembölükbaşı, Şaban. 2004. “Menderes, Adnan (1899-1961)”. ss. 125-128 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 29. Ankara: TDV Yayınları.
• Turan, Şerafettin, 1999, Türk Devrim Tarihi IV (10 Kasım 1938 -14 Mayıs 1950), Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Yaktı, Özlem, Perihan Ünlü Soylu. 2011. “İktisadî Kalkınma Yolunda Öncü Bir Danışma Organı: Âlî İktisat Meclisi”. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 12(47): 677-700.
• Yılmaz, Mustafa. 2015. “Millî Şef: İsmet İnönü”. Türk Yurdu, 104 (333): 49-51.