ADBİLİM VE KÜLTÜRDİLBİLİM BAĞLAMINDA LAKAPLAR ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA: TOKAT-NEBİKÖY ÖRNEĞİ

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 37, 123 - 141, 15.12.2023

Hanife Yaman

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1401998

Öz

Adbilimin (onomastik) inceleme alanlarından biri olan kişi adbilimi (antroponimi) dil, insan, toplum ve kültür ilişkisinin çözümlenmesinde etkili rol oynar. Kişi adları dil, toplum, insan ve kültür arasındaki etkileşime dayalı olduğu için bu etkileşimi inceleyen kültürdilbilimin de çalışma alanına girmektedir. Kişi adbiliminin inceleme konularından olan lakaplar dilbilim, folklor ve kültür tarihi araştırmaları açısından da önem taşımaktadır. Lakaplar, toplumun kültüre ait unsurlar aracılığıyla dünyayı algılama ve sınıflandırmasından hareketle kavramları dile nasıl aktardıkları hususunda yol gösterici olmaktadır. Bu çalışmada incelenen lakaplar, Tokat’ın Nebiköy adlı yerleşim biriminden görüşme yöntemiyle derlenmiştir. Lakapların adbilim ve kültürdilbilimsel açıdan tasnifinde Ahmet Keskin’in çalışmasından (2020) yararlanılmıştır. Elde edilen verilerin adbilimsel tasnifinde lakapların veriliş nedenlerine; kültürdilbilim açısından tasnifinde ise sosyo-kültürel özelliklerine dikkat edilmiştir. Elde edilen veriler, adbilim açısından on bir başlık altında tasnif edilerek incelenmiştir. Kültürdilbilim bağlamında yapılan tasnife göre lakaplar, “bireysel ve millî kimliğin dışa vurumu olarak lakaplar”, “kişiler, olaylar ve anlatılar aracılığıyla kolektif ya da bireysel hafızanın anıştırılması bağlamında lakaplar”, “dünya görüşünün yansıması olarak lakaplar” olarak üç temel başlıkta ele alınmıştır. Adbilim ve kültürdilbilim bağlamında yapılan bu çalışmayla, disiplinler arası bir bakışla incelenen lakapların farklı yönleri açığa çıkarılmaya çalışılmıştır. Verilerden hareketle kültürel yorumlamalar yapılmış, yöre insanının dünya görüşü, mizah anlayışı ve düşünüş biçimlerinin dile nasıl yansıdığı ortaya konulmuştur. Nebiköy’de genç nüfusun büyük şehre göç etmesi sebebiyle geleneksel kültüre ait ögelerin yavaş yavaş yok olduğu gözlemlenmiştir. Yöredeki lakaplar üzerine yapılan ve bir envanter niteliği taşıyan bu çalışma geleneksel kültürün korunması hususunda da katkı sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

adbilim, kültürdilbilim, lakap, Tokat-Nebiköy

Kaynakça

• Aksan, Doğan. 1982. Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, III. Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Alimjanova, Gauhar Muktaşevna. Karşılaştırmalı Kültürdilbilim / Dil-Kültür-İnsan. Çev. Seyhan Uçar ve Şekip Aktay. Ankara: Gazi Kitabevi, 2016.
• Aslan, Büşranur ve Telli, Burak. 2023. Türkiye Türkçesi Ağızlarında Lakaplar: Besni İlçesi Örneği. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (43), 147-164.
• Aydın, Mehmet. 2006. Adbilim Açısından Ordu ve Samsun Ağızlarındaki Bazı Lakaplar, Türk Dilleri Araştırmaları, 1, s. 25-47 Atlı, Sagıp. 2017. Manisa’nın Demirci İlçesindeki Lakaplar Üzerine Bir İnceleme, Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 41.1., ss. 101-137.
• Benveniste, Émile. 1995. Genel Dilbilim Sorunları (E. Öztokat, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Beşli, Ertan. 2018. Eski Türkçeden Günümüz Türkçesine “Tat, Yāt, Gâvur ve Yabancı” Göstergelerinin Kültür Dil Bilimsel Çözümlemesi. Âbide Doğan & Rasim Özyürek & Ayşegül Celepoğlu & Yasemin Dinç Kurt & Koray Üstün (Ed.): XIII. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildirileri Kitabı içinde, Ankara: Meteksan Matbaacılık, s. 454-458.
• Boyraz, Şeref. 1998. “Lakaplar Konusunda Bazı Dikkatler ve Bir Yöre Örneği.” Türklük Bilimi Araştırmaları, VII. Sayı, Sivas.
• Bozkurt, Nebi. 2003. “Lakap Maddesi”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: XXVII, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, s. 65-66. Buran, Ahmet.1996. Keban, Baskil ve Ağın yöresi ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Coşar, Asiye Mevhibe. 2003. “Trabzon'da Kullanılan Lakaplar Üzerine Bir Derleme/Değerlendirme”, TDAY Belleten 1999/ I-II, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. s. 27-40.
• Clauson, Sir Gerard. 1972. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford.
• Duymaz, Ali. 1999. “Dede Korkut Kitabı’nda Alpların Eğitim ve Geçiş Törenleri”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni, Ankara.
• Gözaydın, Nevzat. 2023. Halikarnas Balıkçısı’ndan Türkçe Sözlük İçin Katkılar, Türk Dili. 856, 18.