JEWİSH WOMEN İN OTTOMAN EDUCATİON AND THE ACTİVİTİES OF THE ALLİANCE ISRAÉLİTE UNİVERSELLE: THE CASE OF İSTANBUL (1839-1916)

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 39, 173 - 193, 15.06.2024

Doğan Gün

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1426987

Öz

Throughout history, education and training activities have not only contributed to the culturalization processes of societies but have also been instrumental for them to gain a sense of community, to keep up with the times, and to simply exist. The development of these activities is greatly influenced by the times in which they occur.
The modernization phase experienced throughout the world in the 19th century also had an impact on educational activities, which is an important factor in political, economic, military, and social existence. Thus, the aim, scope and structure of education have changed, bringing the traditional system to a new and modern level. The Ottoman State was one of the countries where this transformation was intensively experienced. The legal and legislative developments of the 19th century not only served as the lawful ground for the country's modernization process, but also constituted the legal basis for modern education and training. Following these developments, the transformation in the field of education took place on a legal ground and was encouraged. In this context, the educational activities of the Ottoman Jewish community also underwent a shift. In the past, community schools, which developed around religion and ensured the religious and cultural continuity of Jews for centuries, were operating as a part of the religious institutions and under the control of the religious authorities. In this system, Jewish women had no place in education, and they mainly received religious instructions and skill-based trainings in their homes. This paper investigates in the light of documents the change in this mentality as well as the educational contributions of the Jewish communities' working women in Istanbul and their areas of activity, the degree of effectiveness of the Chief Rabbinate, which had the say over the understanding of traditional education, with the Ottoman modernization, and the support of the Alliance Israélite Universelle to the women educators and the schools.
In conclusion, it has been determined that most of the educational institutions for Jewish girls in Istanbul belonged to and survived with the support of the Alliance Israélite Universelle, and that willing Jewish women prepared Jewish girls for the socio-economic aspect of life, made them an active part of the modern society, taught them Ottoman Turkish as well as other foreign languages, and integrated them, again in accordance with the Alliance's wishes, into the French culture.

Anahtar Kelimeler

Istanbul Jewish Community, Alliance Israélite Universelle, Modernization, Jewish Women, Ottoman Education

Osmanlı Maarifinde Musevi Kadınlar ve Alliance Israélite Universelle’nin Faaliyetleri: İstanbul Örneği (1839-1916)

Öz

Eğitim-öğretim etkinlikleri, tarih boyunca toplumların kültürlenme süreçlerine katkı sağlamış, aynı zamanda onların topluluk şuuru kazanmalarına, çağa ayak uydurmalarına ve mevcudiyetlerine vesile olmuştur. Bu faaliyetlerin gelişiminde, içerisinde bulunulan zamanın etkisi büyüktür.
19. yüzyılda dünya genelinde yaşanan modernleşme süreci; siyasi, iktisadi ve askeri olduğu kadar toplumsal mevcudiyetin önemli bir faktörü olan eğitim faaliyetlerini de etkilemiştir. Dolayısıyla eğitimin amacı, kapsamı ve yapısı değişerek geleneksel formu yeni ve modern bir zemine taşımıştır. Bu dönüşümün yoğun bir şekilde yaşandığı ülkelerden biri de Osmanlı Devleti’dir. 19. yüzyılda yaşanan hukuki ve yasal gelişmeler, ülkenin modernleşme sürecinin yasal dayanağı olmakla birlikte, modern eğitim-öğretimin de hukuki temelini teşkil etmiştir. Bu gelişmelerin ardından, eğitim alanındaki dönüşüm, yasal bir zeminde gerçekleşmiş ve teşvik edilmiştir. Bu kapsamda, Osmanlı Musevi cemaatinin maarif faaliyetlerinde de hareketlilik yaşanmıştır. Eskiden din ekseninde gelişen ve yüzyıllar boyunca Musevilerin dini-kültürel devamlılığını sağlayan cemaat mektepleri, dini kurumlar bünyesinde ve din adamları kontrolünde faaliyet yürütüyordu. Bu düzende Musevi kadınlar, eğitim-öğretimde yer almadıkları gibi ekseriyetle hanelerinde din talimi ve beceri isteyen eğitimler görüyorlardı. Çalışmamızda, bu zihniyetin nasıl değiştiği, İstanbul’da görev yapan Musevi cemaatine mensup kadınların eğitim-öğretim etkinliklerine katkıları, faaliyet bölgeleri, geleneksel eğitim anlayışı Hahambaşılık makamı denetimindeyken, Osmanlı modernleşmesi ile birlikte bu makamın ne derecede etkin olduğu ve Alyans İsrailit Cemiyetinin eğitimci kadınlara ve mekteplere desteği belgeler ışığında incelenmiştir.
Sonuç olarak, İstanbul Musevi Kız eğitim kurumlarının çoğunun, Alyans İsrailit Cemiyeti’ne ait olduğu ve bu cemiyetin desteğiyle ayakta kaldıkları, bununla birlikte gönüllü Musevi kadınların, Musevi kız çocuklarını sosyoekonomik açıdan hayata hazırladıkları, modern toplumun bir parçası haline getirdikleri, Osmanlı Türkçesi ile birlikte yabancı diller öğrettikleri ve onları yine Alyansın isteği doğrultusunda, Fransız kültürüne entegre ettikleri tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İstanbul Musevi Cemaati, Alyans İsrailit Cemiyeti, Modernleşme, Musevi Kadınlar, Osmanlı Maarifi

Kaynakça

• Başkanlık Osmanlı Arşiv Belgeleri [Presidential Ottoman Archives] (BOA):
• BOA, Bâb-ı Âlî Evrak Odası Kalemi [Documentation Office of the Sublime Porte] (BEO) (BOA., BEO., 630/47248); (BOA., BEO., 654/49029).
• BOA, Dahiliye Nezareti İdari Kısım Belgeleri [Ministry of the Interior, Administrative Division] (DH.İD.)
• BOA, Yıldız Perakende Evrakı Başkitabet Dairesi Maruzatı [Yıldız Palace Archives, Private Secretariat of the Sultan] (Y.PRK.BŞK.) (BOA., Y.PRK. BŞK., 51/100).
• BOA, Zabtiye Nezareti Evrakı [Ministry of Police Records] (ZB.) (BOA., ZB., 29/137,147; 29/154/1,2; 340/11,72; 391/43).
• II. Research and Review Works Aydın, Mahir. 2001. “Osmanlı Dünyasında Yahudi Kira Kadınlar”, Belleten, Cilt 65, Sayı 243, 623-636.
• Bali, Rıfat. 2005. Musa’nın Evlatları Cumhuriyet’in Yurttaşları. İstanbul: İletişim.
• Batmaz, Kezban. 2012. II. Meşrutiyet Döneminde İttihat Terakki ve Yahudi İlişkisi (1908-1918). Unpublished Master's Thesis, Nevşehir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Nevşehir.
• Benbassa, Esther. 1998. Son Osmanlı Hahambaşısının Mektupları. (Yalçın, İ. Trans.). İstanbul: AD Kitapçılık.
• Brenner, M. 2011. Kısa Yahudi Tarihi. (Sevinç Altınçekiç, Trans.). İstanbul: Alfa Tarih.