OTTOMAN/TURKISH MODERNIZATION: AN ANALYSIS IN THE CONTEXT OF PROCESS PRACTICES AND CONSTRAINING SOCIAL STRUCTURE/ACTORS/DYNAMICS

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 39, 332 - 365, 15.06.2024

Mustafa Ertürk

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1465445

Öz

Modernization is a process that is influenced by the movements of knowledge, science and thought that started with the renaissance, reform processes and enlightenment in the West, leading to changes and transformations in technical, economic, social and political fields. The main axis of this process became evident in the French Revolution and the Industrial Revolution. Turkish modernization started and continued from the last two centuries of the Ottoman Empire to the Republican period as a process that was initiated by the administrative level. The military and technological backwardness of the Ottoman Empire led to the realization of the superiority of the West and the beginning of modernization efforts. This process started with the direct transfer of military technology and administration from the West, but spread to other fields as well. The difference between the causes and foundations determining the modernization process in Western Europe and the modernization process experienced by the Ottoman Empire is marked by the difference in the conditions between Ottoman and European modernization. In this context, Ottoman/Turkish modernization experienced a process that differed from Western modernization in many respects. This research examines the limiting factors of the process of Turkish modernization that did not (did not) take place in the "desired" way within the framework of period, institution, actor and structure through a comparative problematization on the axis of the general framework of Ottoman/Turkish modernization and the modernization periods, processes and practices that took place in the West. In the first part of the study, the main factors shaping the management of the Ottoman/Turkish modernization process, the concerns determining the development of the process and the application areas and forms of modernization practices are discussed. In the second part, the structure of the restrictive social order shaping the economic functioning of the modernization process, the characteristics of the ground on which the social structure is based and the economy of social relations are investigated from the perspective of restrictive structures and dynamics. As a result, Turkish modernization has a sui generis outlook, which is realized on the axis of the determining and shaping characteristics of the basic Ottoman/Turkish social structure, actors and dynamics.

Anahtar Kelimeler

Modernization, Ottoman/Turkish modernization, social structure, social relations, manorialism, community, guild system.

OSMANLI/TÜRK MODERNLEŞMESİ: SÜREÇ PRATİKLERİ VE KISITLAYICI TOPLUMSAL YAPI/AKTÖR/ DİNAMİKLER BAĞLAMINDA BİR ANALİZ

Öz

Modernleşme, Batı'da rönesans, reform süreçleri ve aydınlanma ile başlayan bilgi, bilim ve düşünce akımlarından etkilenen ve teknik, ekonomik, toplumsal ve siyasi alanlarda değişim ve dönüşümlere yol açan bir süreçtir. Bu sürecin ana ekseni Fransız İhtilali ve Sanayi Devrimi'nde belirginleşmiştir. Türk modernleşmesi, Osmanlı'nın son iki yüzyılından Cumhuriyet dönemine uzanan ve yönetim kademesinin inisiyatifiyle gerçekleşen bir süreç olarak başlamış ve devam etmiştir. Osmanlı'nın askeri ve teknolojik geri kalmışlığı, Batı'nın üstünlüğünün farkına varılmasına ve modernleşme çabalarının başlamasına neden olmuştur. Bu süreç, askeri teknoloji ve yönetimin Batı'dan doğrudan aktarımıyla başlamış, ancak zamanla değişiklik göstererek diğer alanlara da yayılmıştır. Batı Avrupa modernleşme süreci ile Osmanlı İmparatorluğunun yaşadığı modernleşme sürecini belirleyen neden ve temellerin farkının görülebileceği yer, Osmanlı ile Avrupa modernleşmesi arasındaki koşulların farkında işaretlenmiştir. Bu bağlamda, Osmanlı/Türk modernleşmesi Batı modernleşmesinden pek çok konuda farklılıklar gösteren bir süreç deneyimlemiştir Bu araştırma Osmanlı/Türk modernleşmesinin genel çerçevesi Batıda gerçekleşen ve örnek alınmış olan modernleşme dönem, süreç, pratikler ekseninde karşılaştırmalı bir sorunsallaştırma üzerinden Türk modernleşmesinin “arzulanan” biçimde gerçekleş(eme)me sürecinin kısıtlayıcı faktörlerini dönem, kurum, aktör, yapı çerçevesinde incelemektedir. Çalışmanın ilk bölümünde Osmanlı/Türk modernleşme sürecinin yönetimine yön veren temel faktörler, sürecin gelişimini belirleyen endişeler ve modernleşme pratiklerinin uygulama alanları ve biçimi tartışılmıştır. İkinci bölümde ise, modernleşme sürecinin hedeflenen sonuçlara ulaşımı engelleyen kısıtlayıcı toplumsal düzenin ekonomik işeyiş biçimini şekillendiren yapısı, toplumsal yapının üzerinde yükseldiği zeminin özellikleri ve toplumsal ilişkilerin ekonomisi kısıtlayıcı yapı ve dinamikler perspektifinden araştırılmıştır. Sonuçta Türk modernleşmesi temel Osmanlı/Türk toplumsal yapı, aktör ve dinamiklerinin belirleyici ve şekillendirici özellikleri ekseninde gerçekleşen sui generis bir görünüm arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Modernleşme, Osmanlı/Türk modernleşmesi, toplumsal yapı, toplumsal ilişkiler, tımar sistemi, cemaat, lonca sistemi.

Kaynakça

• Acar, Ş., Bir, A., Kaçar, M. (2016). Osmanlı’da Sivil Mühendis Yetiştirmek Üzere Açılan Hendese-İ Mülkiye Mektebi, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 17(2), 1-26.
• Ahmad, F. (1996). İttihatçılıktan Kemalizme 1996, F. Berktay Baltalı (Çev.), İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Ahmad, F. (2012). Modern Türkiye’nin Oluşumu, Y. Alogan, (Çev.), İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Akşin, S. (1988). Siyasal Tarih (1789-1908). Sina Akşin (Ed.), Türkiye Tarihi 3: Osmanlı Devleti: 1600- 1908 içinde (72-188), İstanbul: Cem yayınevi.
• Akşin, S. (2006). Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, Ankara: İmge Kitabevi.
• Akşin, S. (2016). Kısa Türkiye Tarihi, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Akyıldız, A. (2012). Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Alkan, M. Ö. (2004). İmparatorluktan Cumhuriyetle Modernleşme ve Ulusçuluk Sürecinde Eğitim. K. H. Kemal Karpat (Ed.), S. Taner (Çev.), Osmanlı Geçmişi ve Bugünün Türkiye’si içinde, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Alkan, M. Ö. (2019). II. Abdülhamid Döneminde Eğitim ve İdeoloji. M. Bulut, M. E. Kala, N. Salık, M. Nar (Ed.), Sultan II. Abdülhamid Dönemi Siyaset-İktisat-Dış Politika-Kültür-Eğitim içinde (309- 367), İstanbul: İzü Yayınları.