MINING ACTIVITIES IN KESKİN IN THE OTTOMAN PERIOD

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 40, 138 - 162, 15.09.2024

Ahmet Nizamoğlu

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1468476

Öz

Throughout human history, mines have been of great importance both economically and due to the diversity of their uses. In the classical period, the Ottoman Empire took care to operate mines in a certain order for financial and military reasons. Accordingly, mines were generally operated by the state until the Tanzimat period. There were many mining operations in Anatolia, which had rich mineral deposits. Gümüşkan Imperial Mine, located in the Keskin district, started to produce large amounts of lead, silver and silvery lead since 1820. The mine was operated until 1860, with the help of the warden or managers sent to the region. After this date, production has been suspended due to ore scarcity, technological inadequacy, etc.
Following the proclamation of Tanzimat, changes and transformations began to take place in Ottoman mining as in every field. Accordingly, administrative organizations were established for the mines and many foreign experts were employed in the reorganization process. The increased interest of Europeans in Ottoman mines after the Crimean War brought about legal regulations in mining law. After the adoption of the first Mining Regulations in 1861, new mining regulations were enacted in 1869, 1887 and 1906 as a result of experience and experience.
Towards the end of the nineteenth century, there was a great increase in mineral exploration and tenders. As a result, tenders were realized in the area known as Denek Mine in Keskin, which had been idle in terms of mining for many years, and production resumed. At the very beginning of the 20th century, the French took over the mining business and produced a significant amount of silver lead, which was exported to France and Greece in addition to the domestic market. Between 1906 and 1911, 40% of the silver lead production in the Ottoman Empire was supplied from the Denek Mine.
Although many mining exploration licenses were granted and some tenders were held in the villages of Keskin and around the Denek Mine until 1914, all activities were halted after the outbreak of World War I. Thus, mining in Keskin remained idle in the following period.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Mining, Ankara, Kırşehir, Keskin, Gümüşkan Imperial Mine, Denek Mine, Silver Lead.

OSMANLI DÖNEMİ KESKİN’DE MADENCİLİK FAALİYETLERİ

Öz

İnsanlık tarihi boyunca madenler hem ekonomik açıdan hem de kullanım alanlarının çeşitliliği sebebiyle büyük bir öneme sahip olmuştur. Osmanlı Devleti klasik dönemde mali ve askerî açından madenleri belirli bir düzen içerisinde işletmeye özen göstermiştir. Bu doğrultuda Tanzimat’a kadar olan süreçte madenler genellikle devlet eliyle işletilmiştir. Zengin maden yataklarına sahip olan Anadolu’da birçok maden işletmesi bulunmaktaydı. Keskin kazasında yer alan Gümüşkan Maden-i Hümayunu’nunda 1820’lerden itibaren kurşun, gümüş ve simli kurşun üretilmeye başlanmıştır. 1860 yılına kadar maden bölgeye gönderilen emin veya müdürler vasıtasıyla işletilmiştir. Bu tarihten itibaren madende yaşanan cevher sıkıntısı teknolojik yetersizlik vb. sebeplerden dolayı üretim durdurulmuştur.
Tanzimat’ın ilanının ardından her alanda olduğu gibi Osmanlı madenciliğinde de değişim ve dönüşümler yaşanmaya başlanmıştır. Bu doğrultuda madenlere yönelik idari teşkilatlanmalar kurulmuş ve birçok yabancı uzman da istihdam edilerek reorganizasyon süreci yaşanmıştır. Kırım Savaşı sonrasında Avrupalıların Osmanlı madenlerine olan ilgisinin artması madenlere yönelik hukuki düzenlemeleri de beraberinde getirmiştir. 1861’de ilk Maden Nizamnamesi’nin kabul edilmesinden sonra tecrübe ve deneyimler neticesinde 1869, 1887 ve 1906 tarihlerinde bir öncekini ilga eden yeni maden nizamnameleri yürürlüğe girmiştir.
XIX. yüzyılın sonlarına doğru maden arama ve ihalelerinde büyük bir artış yaşanmıştır. Bu doğrultuda uzun yıllardır madencilik açısından âtıl durumda bulunan Keskin’de Denek Madeni olarak nitelendirilen bölgede ihaleler gerçekleşerek üretim tekrar başlamıştır. XX. yüzyılın hemen başında maden işletmeciliğini ele alan Fransızlar, önemli miktarda simli kurşun üreterek iç piyasadan ziyade Fransa ve Yunanistan’a da ihracat gerçekleştirmişlerdir. 1906-1911 yılları arasında Osmanlı’daki simli kurşun üretiminin %66’sı Denek Madeni’nden sağlanmıştır.
Keskin’e bağlı köylerde ve Denek Madeni civarında 1914’e kadar olan süreçte birçok maden arama ruhsatı verilerek bazı ihaleler gerçekleşmişse de I. Dünya Savaşı’nın başlamasının ardından faaliyetlerin tamamı durdurulmuştur. Böylelikle Keskin’de bundan sonraki süreçte madencilik âtıl bir vaziyette kalmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Madencilik, Ankara, Kırşehir, Keskin, Gümüşkan Maden-i Hümayunu, Denek Madeni, Simli Kurşun.

Kaynakça

• Altunbay, Mustafa. 2002. “Klasik Dönemde Osmanlı’da Madencilik”. ss. 791-801 içinde Türkler Ansiklopedisi. C. 10. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Bayraktaroğlu, Şevki, Emre Gültekin. 1979. “Balya Kurşun Madenleri Üzerinde Fransız Emperyalizmi – Balya’nın Sosyo-Ekonomik Yapısı ve Madenin Dünü-Bugünü”. Ülke (9): 146-167.
• Er, Osman Zinnureyn. 2023. “Osmanlı Maden Hukuku ve Maâdin Nizamnameleri”. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Ergün, Murat, Mehmet Akif Terzi, Murat Çeliker. 2017. Osmanlı Belgeleri Işığında Keskin. İstanbul: Berikan Yayınevi.
• Hamdi Sadi. 1340. “Anadolu Madenleri”, Anadolu Mecmuası (6), ss. 227.
• Kandemir, Seyyah. 1932. Türkiye Seyahatnamesi: Ankara Vilayeti. Ankara: Başvekalet Müdevvenat Matbaası.
• Keskin Özkan. 2011. “Osmanlı Devleti’nde Maden Hukukunun Tekâmülü (1861-1906)”. OTAM (29): 125-147.
• Keskin, Özkan. 2005. “Orman ve Ma’âdin Nezâreti’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri”. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Keskin, Özkan. 2010. “Osmanlı Devleti’nde Yabancı Maden Mühendislerinin İstihdamı ve Osmanlı Madenciliğine Hizmetleri”. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları (11): 79-92.
• Murphey, Rhoads. 1986. “Ma’din: Mineral Exploitation in the Ottoman Empire”. ss. 973-985 içinde The Encyclopedia of Islam. Vol V. Leiden: New Edition.
• Muslihiddin Safvet. 1341. Türkiye'nin Sıhhî-i İctimâî Coğrafyası. İstanbul: Hilal Matbaası.
• Öcal, Yaşar. 2016. “Akdağ Maden-i Hümayunu İşletmesi Örneğinde Osmanlı’da Maden İşletmeleri (1796-1914)”. Doktora Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat.
• Öcal, Yaşar. 2018. “19. Yüzyılda Osmanlı Madencilik Sektörünün Sorunları”. OTAM (44): 189-220.
• Ökçün, A. Gündüz. 1969. “XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Maden Üretiminde Türk, Azınlık ve Yabancı Payları”. Ayrı Basım, Yavuz Abadan’a Armağan. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Özlü, Zeynep, Enver Demir. 2018. “1873 Tarihli İmtiyaz Sözleşmesine Göre Elazığ-Palu Simli Kurşun Madeni”. Uluslararası Palu Sempozyumu Bildirileri Kitabı C. 2: 89-101.
• Quataert, Donald. 1985. “19. yy’da Osmanlı Devleti’nde Madencilik”. ss. 914-916 içinde Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. C. 4. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Taştekin, Serap. 2021. Osmanlı Devleti’nde Maden Hukuku ve İmtiyazlar (1861-1906). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Tızlak, Fahrettin. 1993. “XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Anadolu Madenleri”. ss. 291-305 içinde Prof. Dr. Bayram Kodaman’a Armağan. Ed. Mehmet Ali Ünal. Samsun: Akademi Kitabevi.
• Tızlak, Fahrettin. 1995. “Osmanlı Maden İşletmeciliğinde Kanunnâmeden Nizamnâmeye Geçiş ve 1861 Tarihli Maden Nizamnâmesi”. Türk Dünyası Araştırmaları (98): 75-91.
• Tızlak, Fahrettin. 1999. “Osmanlı Devleti’nde Madencilik”. ss. 312-21 içinde Osmanlı Ansiklopedisi. C. 3. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Yıldırım, Kadir. 2013. Osmanlı’da İşçiler (1870-1922) Çalışma Hayatı, Örgütler, Grevler. İstanbul: İletişim Yayınları.