THE ISSUE OF WOMEN'S SOCIAL SECURITY RIGHTS AND RETIREMENT IN THE OTTOMAN

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 40, 179 - 200, 15.09.2024

Yunus Özger

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1469429

Öz

The right to retirement, one of the most important components of the Social Security system, is directly related to the right to work. In the classical Ottoman state organization, public services were performed by male members of the ruling class. Members of the ilmiye, seyfiye and kalemiye had their own social security and pension rights. The salaries that the ruling class would receive upon retirement are included in the Fatih Code of Laws. However, there is no indication of women's pension rights in the aforementioned code. Since women could not actively work in the relevant classes during this period, they were also deprived of pension rights. So when did Ottoman women first gain pension rights? How were their retirements handled? This research sought to answer these questions.
Among Ottoman women, the first women to be granted the right to retire were those who were taken to the palace as slaves. Women who went out with the title of courtier were retired under the name of çerağ. The çerağ practice was the first pension system that Ottoman women were entitled to. Ottoman women gained their second important pension right in the last quarter of the 19th century. Women who started working as civil servants in the public sector, particularly in education and health, received modern premium-based social security. They could retire upon completion of their service, retirement age or disability. Another social security right of women was the disability pension allocated for periods when they could not work. Women who did not work in the public service were subject to social security depending on the civil servant status of their husbands or fathers.

Anahtar Kelimeler

The Ottoman Woman, Retirement, Social Security, Çerağ Style, Pension Fund

OSMANLI’DA KADINLARIN SOSYAL GÜVENLİK HAKLARI VE EMEKLİLİĞİ MESELESİ

Öz

Sosyal Güvenlik sisteminin en önemli bileşenlerinden biri olan emeklilik hakkı, çalışma hakkıyla doğrudan ilgilidir. Klasik dönem Osmanlı devlet teşkilatında kamu hizmetleri, yönetici sınıf mensubu erkekler tarafından görülmekteydi. İlmiye, seyfiye ve kalemiye mensuplarının kendilerine özgü sosyal güvenlik ve emeklilik hakları vardı. Yönetici sınıfın emekli olduğunda alacağı maaş tutarları Fatih Kanunnamesinde yer almaktadır. Ancak söz konusu kanunnamede kadınların emeklilik haklarına dair bir işaret yoktur. Kadınlar, bu dönemde ilgili sınıflarda aktif olarak görev alamayıp, çalışamadıklarından emeklilik haklarından da yoksundular. O halde Osmanlı kadınları ilk olarak ne zaman emeklilik hakkı elde etti? Emekliye sevkleri nasıldı? Bu araştırmada bu soruların cevabı arandı.
Osmanlı kadınları arasında emeklilik hakkını ilk olarak saraya köle statüsüyle alınan kadınlar elde etti. Dışarıya saraylı unvanıyla çıkan kadınlar çerağ adıyla emekliye ayrılırlardı. Çerağ uygulaması, Osmanlı kadınlarının hak ettikleri ilk emeklilik sistemidir. Osmanlı kadınları, ikinci önemli emeklilik hakkını ise XIX. yüzyılın son çeyreğinde kazandı. Eğitim ve sağlık başta olmak üzere kamu sektöründe memur olarak göreve başlayan kadınlar, prim esaslı modern sosyal güvenceye sahip oldular. Hizmet süresinin dolumu, yaş haddi veyahut malulen emekli olabildiler. Kadınların diğer bir sosyal güvenlik hakkı ise çalışamadıkları dönemler için tahsis edilen mazuliyet maaşı uygulamasıdır. Kamu hizmetinde çalışmayan kadınlar ise eşleri ya da babalarının memuriyetlerine bağlı olarak sosyal güvenceye tabi tutuldular.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Kadını, Emeklilik, Sosyal Güvenlik, Çerağ Usulü, Emekli Sandığı

Kaynakça

• Akyüz, Yahya. 2010. Türk Eğitim Tarihi M.Ö.1000- M.S. 2010. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Argıt, Betül İpşirli. 2018. “Saraydan Çırağ Edilmiş Kadınların İstanbul’da Yerleşim Alanları”. Osmanlı İstanbulu 5 : 675-692.
• Çuhacı, Aysu. 2007. “Ulrich Beck’in Risk Toplumu Kuramı”. Sosyoloji Dergisi XIII (XIV): 129-157.
• Devellioğlu, Ferit. 2013. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügât. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Doğan, Nazire. 2021. “İlmiye Tekaüd Sandığının Kuruluş ve Faaliyetleri”. Uluslararası Sosyal Bilimler Akademik Araştırmalar Dergisi V (X) : 43-52.
• Düstur, Tertip I, Cilt I, Dersaadet: Matbaa-ı Amire, 1289.
• Düstur Tertip I, Cilt IV, Dersaadet: Mahmud Bey Matbaası, 1296.
• Düstur, Tertip II, Cilt I, Dersaadet: Matbaa-ı Osmaniye, 1329.
• Düstur-ı Askerî, İstanbul: Mekteb-i Fünun-ı Harbiye, 1328.
• Erdem, Yasemin Tümer, Halime Yiğit. 2010. Bacıyân-ı Rûm’dan Günümüze Türk Kadınının İktisadî Hayattaki Yeri. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
• Gökbilgin, Tayyib. 1978. “Arpalık”. ss.592-595 içinde İslam Ansiklopedisi. C. I. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Gökmen, Ertan. 2022. “Osmanlı Mülki Memurlarının Emekli Maaşları”. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı XX (XXXII) : 79-108.
• Koyuncu, A. Ayhan, Kayhan Delibaş. 2012. “Risk Toplumu ve Siyasal Eylem: Risk Olgusunun Türk Siyasetine Yansıması”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi I (I) : 160-177.
• Kurnaz, Şefika. 1997. Cumhuriyet Öncesinde Türk Kadını 1839-1923, İstanbul: Milli Eğitim Yayınları, 1997. Maliye Bakanlığı. 1994. Kamu Personeli Emeklilik Mevzuatı (1876–1930). Ankara: Maliye Bakanlığı Yayınları.
• Manav, Nursel. 2022. Mülkiye Tekaüd Sandığı Kuruluşu ve Faaliyetleri (1880-1890). Ankara: TTK Yayınları.
• Özger, Yunus. 2011. Osmanlı Ordusunda Emeklilik Sistemi ve Askerî Tekaüd Sandığı (1865-1930). İstanbul: IQ Yayınları.