BAYAZIT'S LIBERATION PROCESS FROM OCCUPATION AND THE SITUATION DURING THE WAR OF INDEPENDENCE

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 40, 403 - 417, 15.09.2024

Bilal Tunç , Sefa Yıldırım

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1511623

Öz

During the participation of the Ottoman Empire in the First World War, the first land to be occupied was the city of Bayazıt, and the actual entry of the Ottoman Empire into the war began with the occupation of Bayazıt. The Russians entered the Ottoman lands to the north of Bayazıt on October 31, 1914; Kars, Ardahan and Bayazıt became the first lands of Anatolia to be subjected to Russian oppression. The Russian army, who attacked from the north, launched the attack in Bayazıt, Monsoon and Cilli, defeated the Ottoman army and continued the movement with the occupation of Bayazıt, Tasliçay, Diyadin, Karaköse, Eleşkirt, and then settled in Aladağ and continued its attack. Towards the end of 1915, almost the whole of Bayazıt and all the towns connected to it were occupied. The three-year occupation process turned into a complete atrocity for the peoples of the region and the region fell into the hands of the Russian army and Armenian gangs. The occupation of Anatolian lands by the Russian army ended with the withdrawal of the Russian side after the Bolshevik Revolution of 1917. However, during this period, when the Ottoman State was forced to sign the Armistice of Mudros and the its military presence in the region was weakened, Muslim residents again became the target of Armenian gangs. As a result, the people, who were left unprotected, were subjected to intense pressure from the Armenians. As a result of the military operation carried out by Kazım Karabekir Pasha, the Armenians were defeated around Gyumri and expelled from the region, and Bayazıt, Kars and Ardahan regions rejoined Turkey. As a result of these events, the current Turkish-Soviet border was drawn with the Moscow Treaty of 16 March 1921 and the Kars Treaty of 13 October 1921.The main purpose of the preparation of the article, which titled Bayazıt's Liberation Process from Occupation and the Situation during the War of Independence is to reveal in detail the developments in Bayazıt during the years of the War of Independence and the struggle of the people to achieve independence. In this way, it is aimed to reveal what was done for the sake of independence in Bayazıt sanjak, which was affiliated to Erzurum province during the National Struggle. In line with this aim and objective, this study was prepared by making use of copyrighted works. Finally, this article chapter is a qualitative study; document analysis technique was used here.

Anahtar Kelimeler

Bayazit, Independence, Armenians, National Struggle, Russians.

BAYAZIT’IN (AĞRI) KURTULUŞ SÜRECİ VE MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİ’NDEKİ DURUMU

Öz

Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’na katılım sürecinde de işgale uğrayan ilk yer Bayazıt şehri olmuş ve buranın işgal edilmesiyle başlamıştır. 31 Ekim 1914’te Ruslar Bayazıt’ın kuzeyinde Osmanlı topraklarına giriş yapmış; Kars ve Ardahan’la birlikte Bayazıt Rus mezalimine uğrayan Anadolu’nun ilk toprakları olmuştur. Kuzeyden saldırıya geçen Rus ordusu Bayazıt, Muson ve Cilli gediklerine saldırı başlatmış ve Osmanlı ordusunu bozguna uğratarak Bayazıt, Taşlıçay, Diyadin, Karaköse, Eleşkirt'in işgaliyle sürmüş, akabinde Aladağa’a yerleşerek devam etmiştir. 1915 yılının sonlarına doğru hemen hemen bütün Bayazıt ve buraya bağlı bütün kazalar işgal edilmiştir. Üç yıl süren İşgal süreci, bölge halkları için tam bir mezalime dönüşerek bölge Rus ordusu ve Ermeni çetelerinin eline geçmiştir. Rus ordusunun Anadolu topraklarını işgali, 1917 Bolşevik İhtilali sonrasında Rus tarafının buradan çekilmesiyle sonuçlanmıştır. Ancak bu dönemde Osmanlı Devleti’nin Mondros Mütarekesi’ni imzalamak zorunda kalması ve bölgede askeri varlığın zafiyete uğraması ile Müslüman ahali Ermeni çetelerinin hedefi haline gelmiştir. Bunun sonucu olarak da korumasız kalan halk Ermenilerin yoğun tazyiklerine maruz kalmıştır. Kazım Karabekir Paşa’nın yaptığı askerî harekâtın neticesinde Ermeniler Gümrü civarında yenilgiye uğratılarak bölgeden uzaklaştırılmış Bayazıt, Kars ve Ardahan bölgesi yeniden Türkiye’ye katılmıştır. Bu olayların neticesinde 16 Mart 1921 Moskova ve 13 Ekim 1921 Kars Antlaşmaları ile mevcut Türk-Sovyet sınırı çizilmiştir. “Bayazıt’ın İşgallerden Kurtuluş Süreci ve Milli Mücadele Dönemi’ndeki Durumu” adlı makalenin hazırlanmasındaki temel amaç, Kurtuluş Savaşı yıllarında burada yaşanan gelişmeleri ve halkın bağımsızlığın elde etmek amacıyla vermiş olduğu mücadeleyi ayrıntılı bir biçimde ortaya çıkarmaktır. Bu yolla Milli Mücadele yıllarında Erzurum eyaletine bağlı olan Bayazıt sancağında bağımsızlık uğrunda nelerin yapılmış olduğunun ortaya çıkarılması hedeflenmektedir. Bu amaç ve hedef doğrultusunda, söz konusu çalışma telif eserlerden istifade edilerek oluşturulmuştur. Son olarak, bu makale nitel bir çalışma olup; burada doküman analizi tekniği kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bayazıt, Bağımsızlık, Ermeniler, Milli Mücadele, Ruslar.

Kaynakça

• Ahmetaj, Muhammed. 2011. “Berlin Kongresi ve Sonuçlarının Osmanlı Devleti ve Arnavutlar Üzerindeki Etkileri”. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akarslan, Mediha. 1995. “1920-1921 Yıllarında Rusya Hariciye Komiserliği İle Türk Büyük Miller Meclisi (TBMM) Arasında Kurulan İletişim”. Atatürk Yolu Dergisi, 4(16): 467- 490.
• Alpaslan, İsmet. 1982. Ankara: Atatürk Yılında Ağrı, Ayyıldız Matbaası.
• Alpaslan, İsmet. 1988. Cumhuriyetin 75. Yılında Ağrı. Ağrı: Ağrı Valiliği Yayınları. Armaoğlu, Fahir. 2003. 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Atatürk, Mustafa Kemal. 2015. Nutuk, Ankara: Kaynak Yayınları.
• Ateş, Toktamış. 2016. Türk Devrim Tarihi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 7. Baskı.
• Bal, Halil. 2012. “Brest-Litovsk Antlaşması’ndan Sonra Türkiye ve Ermeniler”. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi. 5: 25-51.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. 2017. Osmanlı Belgelerinde Millî Mücadele ve Mustafa Kemal Atatürk. Ankara: Başbakanlık Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. 2011. Ermeniler Tarafından Yapılan Katliam Belgeleri II. Ankara: Başbakanlık Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. 1995. Arşiv Belgelerine Göre Kafkaslarda ve Anadolu’da Ermeni Mezalimi I, (1906-1918). Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Ay, Nurten. 2018. “Hüseyin Avni Bey’in Hayatı ve Siyasi Faaliyetleri”. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Belen, Fahri. 2016. 20. Yüzyılda Osmanlı Devleti: İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Bostancı, Mustafa. 2015. “Milli Mücadelede Erzurum Kongresi ve Kararları”. Nevşehir Hacı Bektaşi Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 4 (2) 184-203.
• Boy, Arzu. 2018. “1877-1878’den 1920’ye Kadar Kars ve Çevresinde Rus-Ermeni İşbirliği”. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi. 10(10): 109-132.
• Boy, Arzu. 2018. ”Türk Kaynaklarına Göre Gümrü ve Kars Antlaşmalarına Yönelik Genel Bir Değerlendirme”. Route Educational and Social Science Journal, 5(8): 1410-1422.
• Çiçek, Rahmi. 1991. “Erzurum Vilayet Kongresinde Alınan Kararlar ve Etkileri”. Atatürk Yolu Dergisi, 2(7): 513-537. Daşdemir, Hasan. 2008. “Hatırlar Işığında Erzurum Kongresi”, 100. Yılında Uluslararası Erzurum Kongresi 23-25 Temmuz 1919 Bildiri Kitabı. Erzurum: ETÜ Yayınları.
• Değerli, Esra Sarıkoyuncu. 2008. “Ağrı İsyanlarında Yabancı Parmağı”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22: 1-23.
• Demirtaş, Bahattin. 2021. Atatürk Dönemi Cumhuriyet Hükümetlerinin Doğu ve Güneydoğu Anadolu Politikaları. Ankara: İksad Yayınları.
• Demirel, Muammer. 2010. “Ağrı ve Doğubayazıt’ta Ermeni Olayları”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1): 193-203.
• Eltut, Nükhet. (2007). “1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı ve İki Ülke Açısından Sonuçları”. 38. ICANAS, Ankara, 10 - 15 Eylül 2007. 119-130.
• Genel Kurmay Başkanlığı ATASE. 1995. Türk İstiklal Harbi Doğu Cephesi. III. Cilt, Ankara: Genel Kurmay Basımevi.
• Goloğlu, Mahmut. 2011. ,Milli Mücadele Tarihi I, Erzurum Kongresi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları. 2. Baskı.