CUMHURİYETİN KURULUŞU VE GELİŞİMİ SÜRECİNDE DENİZLİ’DE MİLLİYETPERVER BİR MÜFTÜ: AHMET HULUSİ EFENDİ

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 41, 1 - 21, 15.12.2024

Tahir Kodal

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1294848

Öz

Mustafa Kemal Paşa’nın önderliğini yapmış olduğu Milli Mücadele’ye destek veren toplum kesimlerinden biri de din görevlileri olmuştur. Türk Milleti nezdinde önemli bir yeri ve etkisi olan din görevlileri Türk kültüründeki vatan toprağının değerini bilerek, “Vatan sevgisi imandandır” diyerek harekete geçmişlerdir. Özellikle Yunanlıların İzmir’i işgal etmesi ve katliamlara başlamasının ardından, Batı Anadolu’da bazı milliyetperver, vatanperver din görevlileri halkı direnişe çağırmıştır. Bunlar, Kuvâ-yı Milliye Hareketi’nin desteklenmesini istemişlerdir. Bunun dışında yardım çalışmalarına katılmışlar, silah ve cephane temininde bulunmuşlardır. Hatta cephelere giderek savaşın içinde yer alanlar da olmuştur. Mustafa Kemal Paşa’nın temsil ettiği kurtuluş çaresine, “milliyetperver (milliyetçi) ” insanlara inanan ve destek veren müftülerden birisi de Denizli Müftüsü Ahmet Hulusi Efendi olmuştur. O’nun Denizli’de yapmış olduğu çalışmalar sadece Denizli’de değil aynı zaman da Batı Anadolu’da din adamlarına örneklik etmiştir.
Müftü Ahmet Hulusi Efendi, Denizli’nin Honaz İlçesi’nin Dağdere Köyü’nde ikamet eden bir aileye mensuptur. Dedesi Müderris Hafız Veliyüddin Efendi’dir. Babası İstanbul Süleymaniye Medresesi’nde eğitim gördükten sonra, Denizli Müftüsü görevini yürüten Osman Nuri Efendi, annesi Hatice hanımdır. Müftü Ahmet Hulusi Efendi, Denizli’nin Kayalık Mahallesi’nde 1278/1861 yılında dünyaya gelmiştir. Eğitim-öğretim hayatına Denizli’nin Kayalık Mahallesi’ndeki Müftüler Medresesi’nde, babasından dersler alarak başlamıştır. Aynı medresede Hafi Ebubekir’den Arapça, tefsir, hadis ve fıkıh dersleri almıştır. Ağabeyi Müftü Ahmet Tahir Efendi’den Mantık, Sarf-ı Nahiv, Edebiyat, Fen Bilgisi, Abdullah Efendi’den hadis öğrenimi görmüştür. Ahmet Hulusi Efendi 4 Haziran 1891’de icazet almıştır. İstanbul Süleymaniye Medresesi’ni bitirdikten sonra 6 Haziran 1918’de Denizli Müftülüğü’ne atanmıştır. Bu görevi ölene kadar devam ettirmiştir.
Milliyetperver, vatanperver bir kişiliğe sahip olan Müftü Ahmet Hulusi Efendi görevi sırasında Mustafa Kemal Paşa’nın tam bağımsızlıkçı düşüncesine ve politikasına destek vermiş, Denizli’deki istiklâl mücadeleleri içerisinde yer almış, yer önderlik etmiştir. İzmir’in Yunanlılar tarafından işgaline karşı İzmir dışında ilk mitingin düzenlenmesine büyük katkı sunmuş, İstanbul Hükümeti’nin politikasına rağmen, düşmana karşı savaş için cihat fetvası vermekten çekinmemiştir. İstiklal Harbi sırasında yapmış olduğu hizmetlerinden dolayı TBMM tarafından İstiklal Madalyası ile ödüllendirilen Müftü Ahmet Hulusi Efendi Cumhuriyet döneminde de din hizmetlerine devam etmiştir. Müftü Ahmet Hulusi Efendi 22 Kasım 1931’de Denizli’de 70 yaşında hayata gözlerini yummuştur. Biri kız olmak üzere, toplam altı çocuğu olan Ahmet Hulusi Efendi’nin Mezarı Denizli İlbade (İlbadı) Mezarlığı’ndadır. Soyadı kanunun kabulünün ardından, ailesi “müftüler” soyadını almıştır. Ölümünden sonra Milli Mücadele Müftüsü’nün adına Denizli’de kitabe dikilmiş, okul ve cami yapılmıştır. O’nun adı Denizli’de yaşatılmış, yeni nesillere örnek bir millliyetperver (milliyetçi), vatanperver (vatansever) müftü veya insan olarak sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet, Milli Mücadele, Denizli, Müftü, Ahmet Hulusi Efendi

A NATIONALIST MUFTI İN DENIZLI DURING THE ESTABLISHMENT AND DEVELOPMENT OF THE REPUBLIC: AHMET HULUSI EFENDI

Öz

Kaynakça

• ATASE Arşivi Kl:426, D:4, Fh:235.
• Atatürk, Kemal. 2006.Nutuk 1919-1927, Bugünkü Dille. (Haz.: Zeynep Korkmaz). Ankara: ATAM Yayınları.
• Bayar, Celal.1997. Ben de Yazdım. Cilt: 6, İstanbul: Sabah Kitapları.
• Bıyıklıoğlu, Tevfik. 1992. Türk İstiklâl Harbi, Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı. Ankara: Genelkurmay Başkanlığı Yayınları.
• Çelebi, Mevlüt. 2021. “Mütareke Döneminde Nasihat Hayeti’nin Denizli’yi Ziyareti”. 15 Mayıs Milli Mücadele’de Denizli (Ed.Turgut Tok ve Ercan Haytoğlu). Denizli: Denizli Büyük Şehir Belediyesi Yayınları: 165-188).
• Çelik, Recep.2017. Milli Mücadele Günlerinde Din Adamları. Ankara: ATAM Yayınları.
• Eskicioğlu, Osman. 2011. “Ahmet Hulusi Efendi’nin Şahsiyeti ve Faaliyeti Hakkında Bazı Tespitler”. Milli Mücadele’de Denizli ve Müftü Ahmet Hulusi Efendi. Denizli: Denizli Belediyesi Kültür Yayınları: 41-45.
• Genelkurmay ATASE Başkanlığı(1994). Türk İstiklâl Harbi, II. Cilt, Batı Cephesi, 1. Kısım. İkinci Baskı. Ankara: Genelkurmay Başkanlığı Yayınları.
• İmamoğlu, İbrahim. 2022. “Denizlinin-Milli-Mucadele-Kahramani-Muftu-Ahmet-Hulusi-Efendi-1”. https://www.denizlihaber.com/yazarlar/ibrahim-imamoglu/(Erişim Tarihi: 30.10.2022.)
• İrade-i Milliye, 22 Nisan 1336 (1920).
• Kaptan, Şükrü Tekin (2011). “Milli Mücadele Denizli ve Kitabeleri”. Milli Mücadele’de Denizli ve Müftü Ahmet Hulusi Efendi. Denizli: Denizli Belediyesi Kültür Yayınları:131-153.
• Kodal, Tahir. 2005. Paylaşılamayan Toprak, Türk Basınına Göre (1923-1926) Musul Meselesi. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Kodal, Tahir. 2022. “İstiklal Harbi’nde Batı Anadolu’da Kahraman Bir Şehir: Denizli (1919-1922)”. Türkiye Günlüğü Dergisi. 149: 202-232.
• Kodal, Tahir. 2008. “Mustafa Kemal Atatürk’ün Denizli Ziyaretleri”. ATAM Dergisi. 19 (55): 147-161.
• Kodaman, Bayram. 1992. “Şark Meselesi ve Tarihî Gelişimi”. Tarihî Gelişmeler İçinde Türkiye’nin Sorunları Sempozyumu (Dün-Bugün-Yarın). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları:59-63.
• Köstüklü, Nuri. 1999. Milli Mücadele’de Denizli, Isparta ve Burdur Sancakları. Ankara: ATAM Yayınları.
• Müftüler, Fikret. 2011. “Aile Büyüğümüz Müftü Ahmet Hulusi Efendi”. Milli Mücadele’de Denizli ve Müftü Ahmet Hulusi Efendi. Denizli: Denizli Belediyesi Kültür Yayınları: 154-157.
• Müftüler, Lütfü. 1989. Milli Mücadelc’de Denizli Heyet-i Milliyesi. DFenizli: Anadolu Matbaası.
• Önen, Coşkun. (2005). “Bir Zamanlar Denizli Memleket Hastanesi”, Geçmişten Günümüze Denizli Yerel Tarih ve Kültür Dergisi, 6: 10-14.
• Öztoprak, İzzet. 2021. “İzmir Müdâfaa-i Hukûk-ı Osmaniye Cemiyeti (Aralık 1918-Mart 1920)”.
• https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/(Erişim Tarihi: 16.11.2021).
• Sarıkoyuncu, Ali. 2012. Milli Mücadele’de Din Adamları-I, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Sarıkoyuncu, Ali. 1991. “Denizli Müftüsü Ahmet Hulusi Efendi I”, Diyanet Dergisi, 27(4): 239-291.
• Sarıkouncu, Ali, Tomalı, Ali.(2019). “Milli Mücadele Dönemi’nde Denizli Sağlık Hizmetleri”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 34: 1-20.