ИРОНИЯ В РУССКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ 19-ГО ВЕКА С ТОЧКИ ЗРЕНИЯ ФУНКЦИОНАЛЬНОЙ ЛИНГВИСТИКИ

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 41, 197 - 211, 15.12.2024

Sevda Polat

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1489663

Öz

Как лингвистический феномен, ирония проявляется в различных формах в жизни человека - от средства устного общения или компонента мировосприятия до способа представления мира в искусстве, в том числе литературе. Такая вариативность закономерно приводит к изучению иронии в рамках различных научных парадигм, в том числе функциональной лингвистики. В статье рассматриваются особенности романтической и реалистической иронии, а также специфические темы, возникшие в XIX веке, отражающие как многомерность русского языка и позволяющие глубже понять культуру этого народа, так и средства, используемые для передачи иронии, в том числе метаязык. В статье подчеркивается использование иронии, как метаязыка русскими писателями XIX века.
Даётся примеры из философского романа «Русские ночи» Владимира Фёдоровича Одоевского; из повести «Двойник» Фёдора Михайловича Достоевского; «Севастопольские рассказы», из романа-эпопеи «Война и мир», из романа «Анна Каренина» и «Воскресение» Лев Николаевича Толстого. Обращается внимание на то, какое место занимает ирония в этих произведениях, написанных в романтический и реалистический периоды русской литературы. Подчеркивается, насколько умело авторы представляют иронию в этих произведениях.
На основании проведенного исследования делается вывод, что в исторический период, к которому относятся эти произведения, существовали не традиционные, открытые проявления иронии европейской традиции, а глубоко скрытая ирония, суть которой можно понять, лишь зная второе, третье и даже четвертое значение слов, произносимых в процессе его передачи.

Anahtar Kelimeler

ирония, русская литература, функциональная лингвистика, романтическая ирония, реалистическая ирония.

İŞLEVSEL DİLBİLİM AÇISINDAN 19. YÜZYIL RUS EDEBİYATINDA İRONİ

Öz

Dilsel bir olgu olarak ironi, insan yaşamında sözlü iletişimin bir aracı veya dünya görüşünün bir bileşeninden, edebiyat da dâhil olmak üzere sanatta dünyayı temsil etmenin bir yoluna kadar çeşitli biçimlerde kendini gösterir. Bu değişkenlik doğal olarak ironinin işlevsel dilbilim de dâhil olmak üzere farklı bilimsel değerler çerçevesinde incelenmesine yol açmaktadır. Makale, romantik ve gerçekçi ironinin özelliklerinin yanı sıra, hem Rus dilinin çok boyutluluğunu yansıtan ve bu ulusun kültürünün daha derinlemesine anlaşılmasını sağlayan 19. yüzyılda ortaya çıkan belirli temaları hem de üst-dil de dâhil olmak üzere ironiyi iletmek için kullanılan araçları ele almaktadır. Makale, ironinin 19. yüzyıl Rus yazarları tarafından bir üst-dil olarak kullanımını vurgulamaktadır.
Vladimir Fedoroviç Odoyevski'nin felsefi romanı “Rus Geceleri”nden; Fyodor Mihailoviç Dostoyevsky'nin “Öteki” öyküsünden; Lev Tolstoy'un “Sivastopol Öyküleri”nden, epik romanı olan “Savaş ve Barış”tan, “Anna Karenina” ve “Diriliş” romanlarından örnekler verilmektedir. Rus edebiyatının romantik ve gerçekçi dönemlerinde yazılmış olan bu eserlerde ironinin yerine dikkat çekilmektedir. Yazarların bu eserlerde ironiyi ne kadar ustaca sundukları vurgulanmaktadır.
Yapılan araştırmaya dayanarak, bu eserlerin atıfta bulunduğu tarihsel dönemde, Avrupa geleneğinin geleneksel, açık ironi tezahürlerinin değil, özü ancak aktarım sürecinde söylenen kelimelerin ikinci, üçüncü ve hatta dördüncü anlamlarının bilinmesiyle anlaşılabilecek derinlemesine gizli bir ironinin olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

ironi, Rus edebiyatı, işlevsel dilbilim, romantik ironi, gerçekci ironi.

Irony in Russian literature of the 19 century from the point of view of functional linguistics

Öz

As a linguistic phenomenon, irony manifests itself in various forms in human life - from a means of oral communication or a component of worldview to a way of representing the world in art, including literature. Such variability naturally leads to the study of irony in the framework of different scientific paradigms, including functional linguistics. The article considers the peculiarities of romantic and realistic irony, as well as specific themes that emerged in the 19th century, reflecting both the multidimensionality of the Russian language and allowing a deeper understanding of the culture of this nation, and the means used to convey irony, including the meta-language. The article emphasizes the use of irony as a meta-language by Russian writers of the 19th century.
Examples are given from Vladimir Fedorovich Odoyevsky's philosophical novel “Russian Nights”; Fyodor Mikhailovich Dostoyevsky's story “The Double”; Lev Tolstoy's “Sevastopol Stories”, the novel-epic “War and Peace”, the novel “Anna Karenina” and “Resurrection”. Attention is drawn to the place of irony in these works written in the romantic and realistic periods of Russian literature. It is emphasized how skillfully the authors present irony in these works.
On the basis of the study, it is concluded that in the historical period to which these works refer, there existed not the traditional, overt manifestations of irony in the European tradition, but a deeply hidden irony, the essence of which can be understood only by knowing the history of Russian literature.

Anahtar Kelimeler

irony, Russian literature, functional linguistics, romantic irony, realistic irony.

Kaynakça

• Babayev, Eduard Grigoryevich. 1978. «Anna Karenina» L. N. Tolstogo. Moskva: Khudozhestvennaya literatura.
• Gegel', G.V.F. 1999. Lektsii po estetike. SPb.: Nauka. Dal', Vladimir Ivanovich. 1880. Tolkovyy slovar' zhivogo velikorusskogo yazyka. T. 1-4/Sankt-Peterburg; Moskva: Izdaniye knigotorgovtsa-tipografa M. O. Vol'fa. Dostoyevskiy, Fedor Mikhaylovich. 1956. Dvoynik. (Peterburgskaya poyema). Moskva: Gosudarstvennoye Izdatel'stvo Khudozhestvennoy Literatury.
• Yesin, Andrey Borisovich. 2000. Printsipy i priyemy analiza literaturnogo proizvedeniya. Moskva: Flinta, Nauka URL: https://www.bsu.ru/content/page/1415/hecadem/esin/esin.pdf (date of the application. 03.05.2024)
• Zhenett, Zherar. 1998. Figury. Moskva: imeni Sabashnikovıh. URL- http://yanko.lib.ru/books/lit/jennet-figuru-1-2-1998-l.pdf (date of the application. 03.05.2024)
• Karasik, Vladimir Il'ich. 2010. Yazykovaya kristallizatsiya smysla. Volgograd: Paradigma. URL: https://pandia.ru/text/77/28/96049.php (date of the application. 03.05.2024)
• K'yerkegor, Seren. 2000. Dnevnik obol'stitelya. Sankt-Peterburg: Limbus Press.
• Lakoff, Dzhordzh, Dzhonson, Mark. 2004. Metafory, kotorymi my zhivem. Moskva: Redaktsiya URSS.
• Losev, Aleksey Fedorovich. 1995. Forma. Stil'. Vyrazheniye. Moskva: Mysl'.
• Mann, Yuriy Vladimirovich. 1987. Dialektika khudozhestvennogo obraza. Moskva: Sovetskiy Pisatel'.
• Odoyevskiy, Vladimir Fedorovich. 1975. Russkiye nochi. Leningrad: Nauka.
• Tolstoy, Lev Nikolayevich. 1976. Sevastopol'skiye rasskazy. Leningrad: Khudozhestvennaya literatura.
• Tolstoy, Lev Nikolayevich. 1981a. Voyna i mir. T.2 Moskva: Prosveshcheniye.
• Tolstoy, Lev Nikolayevich. 1981b. Voyna i mir. T.3 Moskva: Prosveshcheniye.
• Tolstoy, Lev Nikolayevich. 2021. Anna Karenina. St. Petersburg: SZKEO.
• Tolstoy, Lev Nikolayevich. 1972. Voskreseniye. Tula: Priokskoye knizhnoye izdatel'stvo.
• Shumkova, T. L. 2007. Ironiya v pervoy knige poloviny XIX v. v svete traditsiy nemetskogo romantizma. Moskva: Flinta, Nauka.
• Yaspers, K. 1995. “Yazyk.” V sb.: Filosofiya yazyka i semiotika. Ivanovo: IvGU, 184—203.
• Shlegel', Fridrikh. 1983. Estetika. Filosofiya. Kritika. Tom. 1. Moskva: Iskusstvo.
• Grice, H. P. (1975). “Logic and Conversation.” In P. Cole, & J. L. Morgan. (Eds.), Syntax and Semantics, Vol. 3, Speech Acts New York: Academic Press: 41-58.
• Wilson, Deirdre. “The pragmatics of verbal irony: Echo or pretence?” Lingua, Volume 116, Issue 10, October 2006, 1722-1743. (https://doi.org/10.1016/j.lingua.2006.05.001)
• Wilson, Deirdre. “Irony comprehension: A developmental perspective.” Journal of Pragmatics, Volume 59, Part A, December 2013, 40-56. ( https://doi.org/10.1016/j.pragma.2012.09.016)