KURAL KOYMADAN İKTİDAR UYGULAYAN BİR İLHANLI HATUNU: KUTUY

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 41, 297 - 308, 15.12.2024

Abdullah Ekinci , Büşra Gördegir

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1522325

Öz

İran Moğollarının önemli kadın figürlerinden biri olan Kutuy Hatun, yaşadığı dönemde siyasi, askeri, dini ve kültürel dinamiklerinde belirleyici bir rol oynamıştır. Hristiyanlık dinine sıkıca bağlı olduğu bilinen bu Hatun’un en belirgin özelliklerinden birisi İlhanlı devleti bünyesinde dindaşlarını koruyup gözetmesi ve oğlu Ahmed Teküder devrinde adeta hükümdarlık yapması olmuştur. İlhanlı devri müelliflerinin Kutuy’u tanımlarken kullandıkları “son derece akıllı ve bilgili”, “güneşi taklit eden bir ay, şah'ın kalbini neşeli kılan” gibi ifadelerden de anlaşılacağı üzere bu hatun zeki, donanımlı ve entelektüel bir kişiliğe sahiptir. Bu özelliklerinin yanında Kutuy Hatun, fiziksel güzelliği ve çekiciliği de İlhanlı hükümdarının kalbini kazanmış ve onu neşelendirmiştir. Bu özellikleri, Kutuy Hatun'un İlhanlı politikalarında belirleyici bir rol oynamasına katkı sağlamıştır. Kutuy Hatun, aynı zamanda ekonomik ve askeri güç açısından da etkileyici bir konuma sahiptir. İlhanlı hükümdarlık seçiminde doğrudan etkili olmuş ve oğlu Ahmed Teküder döneminde devlet yönetiminde baş aktör olmuştur. Diğer taraftan emrine verilen bölgeleri doğrudan yönetmiş ve dış devletlerle diplomatik münasebetler kurmuştur. Bütün bunlara rağmen dönemin siyasi entrikaları ve iç mücadeleler sonucunda Kutuy Hatun'un etkisi zamanla azalmış ve sonunda rakiplerine yenilmiştir. Buna rağmen, Kutuy Hatun'un İlhanlı Devleti tarihinde önemli bir figür olduğu; siyasi, dini ve toplumsal alanlarda etkili bir rol oynadığı unutulmamalıdır. Bu çalışmada türlü zorluk ve engellemelere karşın kural koymadan iktidar uygulayan bu hatunun yaşam serüveni anlatılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hatun, Kutuy, İlhanlı, Argun, Teküder

Etik Beyan

herhangi bir etik ihlali yapılmamıştır.

Destekleyen Kurum

destekleyen kurum yoktur

Proje Numarası

Projeli değil

An Ilkhanate Lady Who Exercised Power Without Making Rules: Kutuy Khatun

Öz

Kutuy Khatun, one of the important female figures of the Iranian Mongols, played a decisive role in the political, military, religious and cultural dynamics of her time. One of Kutuy Hatun’s most notable characteristics, as a devout Christian, was her protection and care for fellow believers within the Ilkhanid state. Additionally, she wielded significant influence during the reign of her son, Ahmed Teküder. As could be understood from the expressions used by the writers of the Ilkhanid period to describe Kutuy, such as “extremely smart and knowledgeable” and “a moon imitating the sun, making the shah’s heart cheerful”, this lady had an intelligent, well-equipped and intellectual personality. In addition to these features, Kutuy Hatun’s physical beauty and attractiveness won the heart of the Ilkhanid ruler and cheered him up. These features contributed to Kutuy Hatun playing a decisive role in Ilkhanid policies. Kutuy Hatun also had an impressive position in terms of economic and military power. She was directly influential in the Ilkhanid Sultanate election and became the leading actor in the state administration during the reign of his son Ahmed Teküder. On the other hand, she directly governed the regions given to her and established diplomatic relations with foreign states. Despite all this, as a result of the political intrigues and internal struggles of the period, Kutuy Hatun’s influence decreased over time and she was eventually defeated by her rivals. Despite this, it should not be forgotten that Kutuy Hatun was an important figure in the history of the Ilkhanid State played an influential role in political, religious and social fields. In this study, the life adventure of this lady, who exercised power without making rules despite all kinds of difficulties and obstacles, is described.

Anahtar Kelimeler

Khatun, Kutuy, Ilkhanid, Ahmed, Teküder

Proje Numarası

Projeli değil

Kaynakça

• Abû’l-Farac, Gregory. 1999. Abû’l- Farac Tarihi, Süryaniceden çev. Ernest A. Wallis Budge, Türkçe yay. Ömer Riza Doğrul, C. II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Amitai, Reuven. 1999. "Sufis and Shamans: Some Remarks on the Islamization of the Mongols in the Ilkhanate", Journal of the Economic and Social Histoıy of the Orient, 42(1): 27-46.
• Amitai, Reuven. 2001. "The Conversion of Tegüder Ahmad to Islam" Jenısalem Studies in Arabic and Islam 25: 15-43.
• Çelikbilek, Abdul Melik. 2022. “Çingiz-Nâmelere Göre Moğol Toplum Yapısı”. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Dalkesen, Nilgün. 2011. “İlhanlı Hanedanlığı'nda Siyaset ve Kadın".. Ortaçağda Kadın, ed. Altan Çetin, Ankara: Lotus Yayınları, ss. 530-567.
• Dalkesen, Nilgün. 2020. “Gender Roles and Women’s Status in Central Asıa and Anatolıa Between The Thırteenth and Sıxteenth Centurıes”. Doktora Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Doğan, Orhan. 2002. “Kongrat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 26. Ankara: TDV Yayınları.
• Galstyan, A.G. 2017. Ermeni Kaynaklarına Göre Moğollar. çev, İlyas Kamalov. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Gördegir, Ercan, 2020. “Aruklu Hanedanında Aynı İsimde İki Farklı Kadın: Dünya”. Tarihte Kadın, Toplumsal Hayat, Siyaset, Hukuk, Mitoloji, Ed. Mehtap Nasıroğlu Aydın. İstanbul: Paradigma Akademi.
• Gördegir, Ercan. 2019. “İlhanlı Hükümdarlarının Leviratus Geleneğine Uygun Evlilikleri” Journal of History School 12(43): 1324-1340. http://dx.doi.org/10.29228/Joh24773
• Gördegir, Ercan. 2021. Olcaytu Han ve Zamanı (1304-13016). Ankara: İksad Yayınevi.
• Grousset, Rene. 1999. Bozkır İmparatorluğu Atilla-Cengiz Han-Timur. çev. M. Reşat Uzman. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Howorth, Sir Henry Hoyle. Tarihsiz. History of the Mongols from the 9th to the 19th Century, III. Bölüm, “The Mongols of Persia”, nşr. Longmans, Green and Co., Londra.
• Kanat, Cüneyt. 2012. "İlhanlı Hükümdarı Teküdar'ın Müslümanlığı Kabulü ve Bunun Memlük Devleti'ndeki Yankıları", Türklük Araştırmaları Dergisi 12: 233-247.
• Melville, P. Charles. 1990. “Padshah-i Islam: The Conversion of Sultan Mahmud Ghazan Khan. History and Literature in Iran”. Persian and Islamic Studies in Honour of P.W. Avery. 159-177.
• Müstevfi, Hamdullah Kazvinî. 2018. Tarihi Güzide. çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Nicola, Bruno. 2017. Women in Mongol Iran The Khatuns:1206-1335. Edinburgh University.
• Öncel, Sümeyye Melek. 2019. “Moğollarda Kadın”, Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Özgüdenli, Osman Gazi. 2020. Ortaçağ’da Türkler, Moğollar, İranlılar. İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• Pfeiffer, Judith. 2006. "Reflections on a 'Double Rapprochement': Conversion to Islam among the Mongol elite during the early Ilkhanate". Beyond the Legacy of Genghis Kılan, ed. Linda Komaroff, Leiden: 369-389.
• Reşîdüddin, Fazlullah. 2013. Câmiu’t-Tevârih (İlhanlılar Kısmı). çev. İsmail Aka, Mehmet Ersan, Ahmad Hesamipour Kelejani. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Reşîdüddin, Sbornik Letopisey. 1952. Djami’at-tavarih trc. O. I. Smirnova, I, Moskova-Leningrad.
• Roux, Jean Paul. 2001. Moğol İmparatorluğu Tarihi. çev. Aykut Kazancıgil. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Spuler, Bertold. 2011. İran Moğolları: Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri (1220-1350). çev. Cemal Köprülü, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Subaşı, Ömer. 2021. Moğollarda Kadın, Evlilik ve Dış Siyaset. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Sümer, Faruk. 1991. “Argun”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.3, 355-35 içinde Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Togan, Zeki Velidi. 1981. Umumî Türk Tarihi’ne Giriş. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Uyar, Mustafa. 2012. “İlhanlı Hükümdarlarının İslâm’a Girmesinde Rol Alan Türk Sûfîleri: İlhan Tegüder ve Gazan Han Devirleri”. Belleten, 76 (275): 7-30.
• Üçok, Bahriye. 1965. İslam Devletlerinde Kadın Hükümdarlar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yuvalı, Abdulkadir. 2017. İlhanlı Tarihi, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.