IDIOMS ABOUT WOMEN IN KYRGYZ TURKISH IN TERMS OF MEANING, STRUCTURE AND SYNTAX

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 41, 486 - 502, 15.12.2024

Halit Aşlar , Erdal Aydoğmuş

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1558499

Öz

Idioms, which constitute the basic vocabulary of the language, are the most important linguistic unity of the spoken language. Idioms add richness to the language in expressing emotions effectively in oral and written expression. Idioms are extremely important part of language, especially in terms of expressing a lot with few words and adding harmony and power to the expression. Some studies are being carried out about idioms that are a part of the language, and among the studies carried out there are also cross-dialect studies. It is known that there are various studies about idioms in Kyrgyz Turkish, which is in the group of North-West Turkish dialects. Women show themselves in every aspect of social life. From past to present, women have been featured in many literary genres, including epics, fairy tales, songs, poems and lullabies. In various periods of Turkish history, heroic Turkish women are encountered in wars. In this study, idioms on the subject of women were identified by scanning the idioms in Kyrgyz Turkish. The idioms identified as a result of the scanning were first translated into Turkey Turkish and then these idioms were examined in terms of meaning, structure and syntax. As a result of the analysis, it is aimed to have an idea about the semantic, structural and syntactic features of women-themed idioms in Kyrgyz Turkish. In addition, when the qualities attributed to women in the examined idioms are evaluated, an idea is gained about the Kyrgyz culture's view of women.

Anahtar Kelimeler

Kyrgyz Turkish, idioms about women in Kyrgyz Turkish., idiom, woman

ANLAM, YAPI VE SÖZ DİZİMİ BAKIMDAN KIRGIZ TÜRKÇESİNDE KADIN KONULU DEYİMLER

Öz

Dilin temel söz varlığını oluşturan deyimler, konuşulan dilin en önemli dil birliğidir. Deyimler sözlü ve yazılı anlatımda etkili bir biçimde duyguları ifade etme konusunda dile zenginlik katmaktadır. Deyimler özellikle hem az sözle çok şey anlatmak hem de anlatıma bir ahenk, bir güç kazandırmak açısından son derece önemli dil parçalarıdır. Dilin bir parçası olan deyimlerle ilgili olarak birtakım çalışmalar yapılmakta, yapılan çalışmalar arasında lehçeler arası çalışmalar da bulunmaktadır. Kuzey-Batı Türk lehçeleri grubunda yer alan Kırgız Türkçesindeki deyimlerle ilgili çeşitli çalışmaların olduğu bilinmektedir. Kadın sosyal hayatın her alanında kendini göstermektedir. Geçmişten günümüze destanlarda, masallarda, şarkılarda, şiirlerde, ninnilerde olmak üzere birçok edebî türde kadına yer verilmiştir. Türk tarihinin çeşitli dönemlerinde savaşlarda da kahraman Türk kadınıyla karşılaşılmaktadır. Bu çalışmada Kırgız Türkçesindeki deyimler taranarak kadın konulu deyimler tespit edilmiştir. Tarama sonucunda tespit edilen deyimler, önce Türkiye Türkçesine aktarılmış daha sonra bu deyimler, anlam, yapı ve söz dizimi bakımından incelenmiştir. İncelemenin sonucunda Kırgız Türkçesindeki kadın konulu deyimlerin anlamsal, yapısal ve söz dizimsel özellikleri hakkında fikir sahibi olunması amaçlanmıştır. Ayrıca incelenen deyimlerde kadına yüklenen nitelikler değerlendirildiğinde Kırgız kültürünün kadına bakışı hakkında fikir sahibi de olunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kırgız Türkçesi, Kırgız Türkçesinde kadın konulu deyimler., deyim, kadın

Kaynakça

• Aksan, Doğan. 2000. Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksoy, Asım Ömer. 1988. Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Kitapevi.
• Arıkoğlu, Ekrem. vd. 2023. Kırgızca-Türkçe Deyimler Sözlüğü. Ankara: Bengü Yayınevi.
• Aydoğmuş, Erdal. 2019. “Kırgız ve Türkiye Türkçesi Deyimlerinde ‘Kalp/Yürek’”. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi 8 (4): 3126-3145.
• Aydoğmuş, Erdal. 2020. “Kırgız Türkçesinde Hayvan Adlarıyla Kurulan Deyimler (At ve İt Örneğinde)”. İstanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası 30 (2): 355-374.
• Biray, Nergis. 2005. “Kırgız Türkçesinde Deyimler ve Deyimlerin Sınıflandırılması Üzerine”. Fikret Türkmen Armağanı. İzmir: Kanyılmaz Matbaası.
• Boobekova, Kadiyan. 2013. İnsan Davranışıyla İlgili Türkçe-Kırgızca Deyimler. Bişkek: Avrasya press.
• Caparov, Şeralı. vd. 2001. Kırgız Tilinin Frazeologiyalık Sözdügü. Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları.
• Cumakunova, Gülzura. 2005. Türkçe- Kırgızca Sözlük. Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları.
• Duman, Banu Gül, Oksana, Sorokina.2017. “Çuvaş Türkçesinde Göz İle Kurulmuş Deyimler ve Türkiye Türkçesiyle Karşılaştırılması”. Dil Araştırmaları. 21: 113-128.
• Egemberdiyev, Raimcan. 1979. Frazeologizmı V Epose Manas. Frunze.
• Eshkenov, Doolotbek, Muhittin Gümüş. 2023. “Kırgızca Deyimlerde Geçen Güzellik ve Güzel Görünüm İle İlgili Kültürel Algılar”. Uluslararası Medeniyet Çalışmaları Dergisi 8(2): 209-229.
• Gömeç, Saadeddin. 1996. “Kagan ve Katun”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 18(29): 81-90.
• Güngör, Ahmet. 2018. Kırgızca Deyimler Sözlüğü. Ankara: Sonçağ Matbaacılık LTD.ŞTİ.
• Kırgız Tilinin Sözdügü. 2011. Bişkek: Avrasya Press.
• Naskali Gürsoy, Emine. 1997. Türk Dünyası Gramer Terimleri Klavuzu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Orozobaev, Mayrambek. 2013. “Kırgız Türkçesi ve Türkiye Türkçesindeki Toprak Kelimesini İçeren Deyimlerin Kültürel Dilbilimi Açısından Karşılaştırılması”. Türklük Bilimi Araştırmaları 33: 207- 220.
• Osmanova, Cüzökan. 1969. İdiomı V Kirgizskom Yazıke, Frunze.
• Roux, Jean Paul. 2004. Türklerin Tarihi. Çevirenler Aykut Kazancıgil, Lale, Özcan Arslan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Şükürov, D. 1956. Frazeologiçeskih Soçetaniyah v Kirgizskom Yazıke, Frunze,
• Türkçe Sözlük. 2011.Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
• Useev, Nurdin. 2014. “Kırgız Türkçesindeki Bazı Deyimleri Açıklamada Eski Türkçesinin Yeri Ya da Ara Arkaik Kelimeler” Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi 37: 91- 96.