ŞARK TİCARET YILLIKLARINA GÖRE OSMANLI DEVLETİ’NİN SON DÖNEMİNDE BARTIN’IN İKTİSADİ HAYATINDA MESLEKLER

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 45, 223 - 248, 15.10.2025

Abdülkadir Erçin , Mine Dilek

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1712152

Öz

Osmanlı kentlerinin iktisadi yapısının anlaşılmasında esnaf, sanatkâr ve tüccarlardan oluşan meslek erbabının rolü belirleyici bir yere sahiptir. Özellikle Anadolu kentlerinde ekonomik işleyişin izlerini, bu meslek gruplarının faaliyetleri üzerinden takip edebilmek mümkündür. Bu çalışmada, 20. yüzyılın başlarında Karadeniz’in (önemli limanlarından biri olan) küçük bir kıyı kasabası olan ve sahip olduğu ticari potansiyel ile dikkat çeken Bartın’ın mesleki yapılanması incelenmektedir. Taşradaki bir kıyı kentinin değişen üretim ve tüketim tercihleri ile şehrin ticaret potansiyelinde esnafın etkinliğinin belirlenmesi amaçlanmıştır. 1908, 1914 ve 1922 yıllarına ait Şark Ticaret Yıllıkları çerçevesinde şehirdeki zanaatkâr, esnaf ve tüccarların meslek gruplarına göre dağılımı, bu mesleklerde faaliyet gösterenlerin sayıları, isimleri, dini kimlikleri ve hangi mesleklerde Müslüman veya gayrimüslimlerin yoğunlaştığına dair tespitler yapılmıştır. Çalışma bütünlüğünü sağlayabilmek için Bartın Şeriye Sicilleri ve arşiv belgelerinden yararlanılmıştır.
Elde edilen bulgular çerçevesinde Birinci Meşrutiyet, Birinci Dünya Savaşı ve Mütareke yıllarını kapsayan süreçte mesleki çeşitlilik büyük oranda korunmakla beraber belirli alanlarda dönüşüm geçirdiği gözlemlenmiştir. Geleneksel zanaatkârlık temelli meslek grupları kent ekonomisinde hâlâ önemli bir yer tutarken, dış ticaretin gelişimi ve Avrupa merkezli ekonomik ilişkilerin etkisiyle yeni meslek gruplarının da ortaya çıktığı görülmektedir. Şehirdeki işyerleri genel hatlarıyla küçük işletmelerden oluşmaktaydı. Bu işletmelerin milletlere göre dağılımına bakıldığında gayrimüslimlerin özellikle Rum tebaanın ezici bir çoğunluğa sahip olduğu gözükmektedir. 20. yüzyılın başlarında Bartın’da gayrimüslimlerin, Müslümanlara oranla ticari hayatta etkin bir rol üstlendikleri anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bartın , Şark Ticaret Yıllıkları , Meslekler , İktisadi Yapı , Osmanlı Devleti

OCCUPATIONS IN THE ECONOMIC LIFE OF BARTIN DURING THE LATE OTTOMAN PERIOD ACCORDING TO THE ANNUAIRE ORIENTAL

Öz

The role of craftsmen, artisans, and merchants in understanding the economic structure of Ottoman cities is decisive. It is possible to trace the economic functioning of Anatolian cities through the activities of these professional groups. This study examines the professional structure of Bartın, a small coastal town on the Black Sea (one of its important ports) at the beginning of the 20th century, which attracted attention with its commercial potential. The aim is to determine the effectiveness of artisans in the changing production and consumption preferences of a coastal town in the countryside and the city's commercial potential. Based on the Şark Ticaret Yıllıkları (Eastern Trade Yearbooks) from 1908, 1914, and 1922, the distribution of artisans, tradesmen, and merchants in the city according to their occupational groups, the number of people engaged in these occupations, their names, religious identities, and the occupations in which Muslims or non-Muslims were concentrated were identified. Bartın Sharia Registers and archival documents were used to ensure the integrity of the study.
Based on the findings, it was observed that occupational diversity was largely preserved during the period covering the First Constitutional Era, World War I, and the Armistice, but underwent transformation in certain areas. While traditional craft-based occupational groups still hold an important place in the city's economy, the development of foreign trade and the influence of Europe-centered economic relations have led to the emergence of new occupational groups. Businesses in the city were generally small enterprises. Looking at the distribution of these businesses by ethnicity, it is clear that non-Muslims, particularly the Greek population, constituted an overwhelming majority. At the beginning of the 20th century, it is understood that non-Muslims in Bartın played a more active role in commercial life than Muslims.

Anahtar Kelimeler

Bartın , Eastern Trade Yearbooks , Professions , Economic Structure , Ottoman Empire

Kaynakça

• Aktar, Ayhan. 1998. “Şark Ticaret Yıllıklarında “Sarı Sayfalar”: İstanbul’da Meslekler ve İktisadi Faaliyetler Hakkında Bazı Gözlemler (1868-1938)”. Toplum ve Bilim (76):105-143.
• Aşçıoğlu, Erkan. 1970. İktisadi ve Sosyal Yönleriyle Bartın. İstanbul: Bartın Ticaret ve Sanayi Odası Yayını.
• Aşcıoğlu, Erkan. 2011. Bartın’da Tarih - Kökler 2. Bartın: Sargın Ofset Matbaacılık.
• Aydın, Erdem. 2004. “19. Yüzyılda Osmanlı Sağlık Teşkilatlanması”. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma Ve Uygulama Merkezi Dergisi 15(15): 185-207.
• Ayverdi, İlhan. 2011. Asırlar Boyu Tarihi Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük 2. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Ballı, Ergül. 2015. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Bir Liman Kenti Bartın. İstanbul: Libra Kitap.
• Barkan, Ömer Lütfi. 1985. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Esnaf Cemiyetleri”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 41(1-4): 39-46.
• Cozzonis Efendi 1896. Blan de L’exercıce 1895-96, Statıstıque Generale De La Navıgatıon Dans Les Ports Ottomans, Du 1er Mars 1895 an 29 Fevrier 1896. Constantınople.
• Çadırcı, Musa. 2013. Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Çağ, Galip, Funda Öztürk. 2021. “Osmanlı Devleti’nde Adli Modernleşme: Tanzimat Döneminde Dava Vekilliği (Avukatlık) ve Baronun Ortaya Çıkışı”. Vakanüvis Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi 6(2): 537-560.
• Çapar, Onur. 2020. “Osmanlı Devleti ve Fransa’da Sigortacılığın Gelişimi Hakkında Karşılaştırmalı Bir Analiz”. Turkish Studies - History 15(2): 443-458.
• Çetin, Emrah. 2017.“Kurucaşile Kömür Madeni Ocağı ve İşletme İmtiyazı”. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 10(1): 235-248.
• Çetin, Emrah. 2018. “19. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Devleti’nde Otel ve Misafirhanelere Dair Düzenlemeler”. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi 29(1): 1-14.
• Çetintaş, Hatice. 2019. “808/1757 Numaralı Bartın Şer’iyye Sicil Defterinin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi”. Yüksek Lisans Tezi, Karabük Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Karabük.
• Çiftyürek, Müge. 2022. “Tarihi Antakya Sabunhanelerinde Geleneksel Sabun Üretim Süreci ve Bu Süreçte Kullanılan Teçhizatlar”. Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 19(49): 473-491.
• Demir, Mine, Abdülkadir Erçin. 2020. “Bartın’ın Ticari Hayatına Yön Veren Bedosaki Ailesinin Adının Karıştığı Ticari Yolsuzluklar (1890-1905)”. History Studies 12(4): 1617-1638.
• Dığırlıoğlu, Filiz. 2011. “XIX. Yüzyıl Karadeniz’inde Yeni Bir Ticari Merkez: Samsun”. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Dilek, Mine, Abdülkadir Erçin. 2024. “Bartın Kazasında Gayrimüslim Nüfusun Gelişimi (1831-1923)”. Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi 9 (Özel Sayı: Dr. Selma Pehlivan’a Armağan): 1900-1937.
• Duman, Damla Ayoğlu. 2020. “Fransız Kaynaklarına Göre Osmanlı Devleti Topraklarında Kurulan Yabancı Sermayeli Bankalar Arasındaki Rekabet (1856-1914)”. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi / IBAD Journal of Social Sciences (8): 425-437.
• Esirgen Örsten, Seda, 2014. “Tanzimat’tan Cumhuriyete Avukatlık”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 63(4): 737-778.
• Faroqhı, Suraiya. 2011. Osmanlı Zanaatkârları. Çev. Zülal Kılıç. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Faroqhı, Suraiya. 2018. Osmanlı Dünyasında Üretmek, Pazarlamak, Yaşamak. Çev. Gül Çağalı Güven, Özgür Türesay. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Genç, Mehmet. 2012. Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötüken Yayınları.