Words Related To Educatıon Accordıng To Concept Areas In Dîvânu Lugâtı̇'T-Türk

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 43, 168 - 186, 15.06.2025

Ferda Merve Karamanoğlu , Erol Topal

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1625568

Öz

Dîvânu Lugâti't-Türk, written by Kashgarlı Mahmut in a period of two years in order to teach Turkish to Arabs based on a hadith he heard during the Karakhanids period, is an exceptional work documenting Turkish language and culture in terms of the elements of vocabulary it contains. Kashgarli Mahmut, who came from a noble family, received a good education in Kashgar, the capital of the Karakhanids, and knew that language was the most important element that would bring Turkic communities closer to each other, studied all the Turkic dialects living in Central Asia in the 11th century, put forward important details about the Turkic communities of the period in his work, created a Turkish-to-Arabic dictionary and presented it to the Abbasid caliph. In addition to the Arabic meanings of words, the dictionary includes many examples of Turkish folk literature and folklore. The work also provides information about the phonetic and morphological features of Turkish. In this study, Kashgarlı Mahmut revealed that Turkish and Arabic are very close languages in terms of superiority. The work, which is mentioned in some sources but a copy of which was found in Istanbul by Ali Emiri long after it was written, contains many words related to many fields, showing the richness of Turkish culture and language. In this study, the nouns, verbs, dilemmas and terms related to education in the work were identified and classified according to their concept areas, and the explanations and examples given by the author were taken into consideration in their evaluation. As a result of the classification, it has been determined that verbs are mostly used in relation to education, but also a considerable number of nouns and doublings are used.

Anahtar Kelimeler

Dîvânu Lugâti’t-Türk , Dictionary , Kashgarlı Mahmut , Education

DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TE KAVRAM ALANLARINA GÖRE EĞİTİM İLE İLGİLİ KELİMELER

Öz

Karahanlılar döneminde işittiği bir hadis üzerine Kaşgarlı Mahmut tarafından Türkçeyi Araplara öğretmek niyetiyle iki yıl kadar bir sürede yazılan Dîvânu Lugâti’t-Türk, içinde taşıdığı söz varlığı unsurları bakımından Türk dili ve kültürünü belgeleyen müstesna bir eserdir. Soylu bir aileden gelen, Karahanlıların başkenti Kaşgar’da iyi bir eğitim görmüş olan ve Türk topluluklarını birbirine yaklaştıracak en önemli ögenin dil olduğunu bilen Kaşgarlı Mahmut, 11. yüzyılda Orta Asya’da yaşayan tüm Türk lehçelerini incelemiş, dönemin Türk topluluklarıyla ilgili önemli ayrıntıları eserinde ortaya koyarak Türkçeden Arapçaya sözlüğünü oluşturmuş ve Abbasi halifesine sunmuştur. Sözlükte, kelimelerin Arapça anlamlarının yanı sıra Türk halk edebiyatına, folkloruna dair pek çok örnek bulunmaktadır. Eserde Türkçenin ses ve biçim özellikleri hakkında da bilgi verilmiştir. Kaşgarlı Mahmut yaptığı bu çalışmada Türkçe ile Arapçanın üstünlük bakımından birbirine çok yakın diller olduğunu ortaya çıkarmıştır. Bazı kaynaklarda adı geçen fakat yazıldıktan uzun bir süre sonra Ali Emiri tarafından İstanbul’da bir kopyası bulunan eserde birçok alanla ilgili Türk kültür ve dilinin zenginliğini gösteren pek çok kelime bulunmaktadır. Bu çalışmada eserde geçen eğitimle ilgili isimler, fiiller, ikilemeler ve terimler tespit edilerek kavram alanlarına göre sınıflandırılmış, değerlendirilmelerinde ise yazarın kendi verdiği açıklamalar ve örnekler dikkate alınmıştır. Yapılan sınıflandırma sonucunda eğitimle ilgili daha çok fiillerin kullanıldığı bunun yanında azımsanamayacak sayıda isimlerden ve ikilemelerden de faydalanıldığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dîvânu Lugâti’t-Türk , Sözlük , Kaşgarlı Mahmut , Eğitim

Kaynakça

• Akün, Ömer Faruk. 2002. “Kaşgarlı Mahmud”. ss.10 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 25. Ankara: TDV Yayınları.
• Atalay, Besim. 2013. Divanü Lugat-it-Türk, Ankara. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aydemir, A. (2016). Divanü Lugat’it-Türk’te İş Kavramına Dair Veriler, Route Educational and Social Science Journal, 3(1):33-52.
• Düzgün, Dilaver, & Tomo, Bilgi. (2024). “Divanü Lügati’t-Türk’te “Bilig” Kavramı”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 17(Özel Sayı): 38-45.
• Ercilasun, Ahmet Bican, & Akkoyunlu Ziyat. 2018. Dîvânu Lugâti’t-Türk. Ankara. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erdi, Seçkin, & Yurteser, Serap Tuğba. 2005. Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lugati-t-Türk, İstanbul, Kabalcı Yayınları.
• Erten, Münir (2008). “Dîvânü Lûgâti't-Türk'ün Bulunuşu, Tercümesi ve Basılışının Serüveni”. Erdem, (52), 285-290. doi:10.32704/erdem.2008.52.285.
• Karasar, Niyazi. 2005. Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Nobel Yayınları.
• Kayadibi, Fahri. 2008. “Kaşgarlı Mahmud ve Divan-ü Lügati't-Türk'te Eğitim İle İlgili Kavramlar”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18: 6-8.
• Korkmaz, Zeynep. 1981. "Kaşgarlı Mahmud ve Divan-u Lügati't-Türk". Milli Kültür:15-19.
• Öztürk, Erol (2024). “Dîvânu Lügâti’t-Türk’te Yazıyla İlgili Söz Varlığı Üzerine”, Karabük Türkoloji Dergisi, 5/10: 089-0xx.
• Serbest, Kamile (2019). “Divânü Lugâti’t-Türk ve Uygur Türklerinde Çocuk Oyunları”, Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, Sayı: 2019/13:101-114.
• Temizyürek, Fahri., & Aydın, Bilge. 2023. “Dîvânu Lugâti’t-Türk’ün Türkçe Öğretimindeki Önemi”. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 11(2): 112-125.