PLAGUE EPİDEMİC AND SOCİAL EFFECTS DURİNG THE ILKHANATE PERİOD

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 44, 244 - 261, 15.09.2025

Esra Özel

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1678488

Öz

The expansion of the Mongol Empire in the 13th century facilitated the spread of plague outbreaks during the Ilkhanate period. He invasions initiated under the leadership of Genghis Khan profoundly affected the social structure, resulting in the deaths of tens of thousands of people and causing significant cultural erosion. Plague outbreaks, particularly the bubonic plague, along with other types of epidemics, led to significant loss of life in the Ilkhanid territory, deeply affecting the demographic structure of cities and destabilizing the social order. The medical knowledge and practices of the period proved insufficient in preventing the spread of the plague, which further intensified the social impact of the epidemics. Infrastructure deficiencies, environmental factors, and human mobility played a significant role in the spread of the epidemic. In particular, the density of trade routes caused the disease to spread rapidly, which led to the crowding of cities and the deterioration of hygiene conditions. The plague brought not only physical illness but also social unrest and economic collapse. People were left helpless due to hunger and famine, while social and religious beliefs were plunged into a profound crisis. The repressive policies of the Ilkhanid regime and heavy taxation undermined the resilience of the population, while natural disasters, wars, and epidemics such as the plague created conditions conducive to the spread of disease. Thus, the plague outbreaks that followed political conflicts profoundly altered the structure of societies. During the Ilkhanid period, it was a major disaster that severely affected both the political and social structure. This study aims to comprehensively examine the social effects of the plague epidemic during the Ilkhanate period by addressing the definition of the plague, its spread areas and different types. Since the examination of the plague epidemic and its social effects during the Ilkhanate period requires addressing the political, social and economic issues of the period from a multi-dimensional perspective, this study was prepared as a result of comprehensive research carried out in line with existing resources.

Anahtar Kelimeler

Ilkhanate State , Plague , Epidemic , Treatment , Social Impact.

İLHANLILAR DÖNEMİNDE VEBA SALGINI VE SALGININ TOPLUMSAL ETKİLERİ

Öz

XIII. yüzyılda Moğol İmparatorluğu'nun genişlemesi, İlhanlılar döneminde veba salgınlarının yayılmasına zemin hazırlamıştır. Cengiz Han’ın liderliğinde başlayan istilalar, toplumsal yapıyı derinden etkilemiş, on binlerce insanın ölümüne ve kültürel erozyona yol açmıştır. Hıyarcıklı veba başta olmak üzere farklı türlerdeki salgınlar, İlhanlı coğrafyasında önemli ölçüde insan kaybına yol açmış, şehirlerde demografik yapıyı derinden etkilemiş ve sosyal düzeni sarsmıştır. Dönemin tıbbi bilgisi ve uygulamaları vebanın yayılmasını önlemede yetersiz kalmış, bu da salgınların toplumsal etkilerini daha da derinleştirmiştir. Salgının yayılmasında altyapı yetersizlikleri, çevresel faktörler ve insan hareketliliği önemli rol oynamıştır. Özellikle ticaret yollarının yoğunluğu, hastalığın hızla yayılmasına neden olmuş, bu durum şehirlerin kalabalıklaşmasına ve hijyen koşullarının kötüleşmesine yol açmıştır. Veba, sadece fiziksel hastalık değil, aynı zamanda toplumsal huzursuzluk ve ekonomik çöküşü de beraberinde getirmiştir. İnsanlar, açlık ve kıtlık nedeniyle çaresiz kalmış, sosyal ve dini inançlar derin bir buhrana sürüklenmiştir. İlhanlı yönetiminin baskıcı politikaları ve ağır vergiler, halkın direncini kırmış, doğal afetler ve savaşlar, veba gibi salgın hastalıkların yayılmasına zemin hazırlamıştır. Böylece, siyasi çatışmaların ardından gelen veba salgınları, toplumların yapısını köklü bir şekilde değiştirmiştir. İlhanlılar döneminde hem siyasi hem de toplumsal yapıyı ciddi şekilde etkileyen büyük bir felaket olmuştur. Bu çalışma, veba hastalığının tanımını, yayılma alanları ve farklı türlerini ele alarak, İlhanlılar döneminde veba salgınının toplumsal etkilerini kapsamlı bir şekilde incelemeyi amaçlamaktadır. İlhanlılar döneminde veba salgını ve bu salgının toplumsal etkilerinin incelenmesi, dönemin siyasal, sosyal ve ekonomik meselelerini çok boyutlu bir perspektiften ele almayı gerektirdiğinden, mevcut kaynaklar doğrultusunda gerçekleştirilen kapsamlı araştırmalar sonucunda bu çalışma ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

İlhanlı Devleti , Veba , Salgın , Tedavi , Toplumsal Etki.

Etik Beyan

Etik beyana gerek duyulmayan bir çalışmadır.

Destekleyen Kurum

destekleyen kurum ve kuruluş bulunmamaktadır

Kaynakça

• Akkuş, Mustafa. 2020. Moğollarda Din ve Siyaset. Konya: Çizgi Yayınevi.
• Aknerli Grigor. 1954. Moğol Tarihi. Terc. Hrant D. Andreasyan. İstanbul: Osman Yalçın Matbaası.
• Aksarayî, Aksaraylı Mehmed oğlu Kerîmüddin Mahmud. 1999. Müsâmeret ül-Ahbâr (Moğollar Zamanında Türkiye Selçukluları Tarihi). Mukaddime ve haşiyelerle tahsis ve neşreden Osman Turan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Allsen, Thomas T. 2001. Culture and Conquest in Mongol Eurasia. Cambridge.
• Apak, Âdem. 2001. “Mısır’ın Müslümanlar Tarafından Fethi ve Fetih Sonrası Ülkede Sosyal ve Dini Alanda Meydana Gelen Değişimler Üzerine Değerlendirmeler”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi X(2):446-450.
• Arık, Feda Şamil. 1990-1991. “Selçuklular Zamanında Anadolu’da Veba salgınları”. DTCF T.A.D. XV(26):27-57.
• Aynî, 1987. Ikdü’l-Cuman fî Tarihi Ehli’z-Zaman. C. I, Neşr: M. Muhammed Emin. Kahire.
• Bayat, Ali Haydar. 2016. Tıp Tarihi, İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği.
• Benedictow, Ole J. 2006. The Black Death 1346-1353. New York: Boydell Press.
• Bertold Spuler. 2011. İran Moğolları (Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri, 1220-1350). Çev. Cemal Köprülü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Bezer, Gülay Öğün. 2002. “Selçuklular Zamanında Anadolu’da ve Civar Bölgelerde Kıtlık”. Tarih Boyunca Anadolu’da Doğal Afetler ve Deprem Semineri, 22-23 Mayıs 2000 Bildiriler. İstanbul: 67-83.
• Bisgaard, L. ve Sondergaard L. (eds.) 2009. Living With The Black Death, Odense: University Press of Southern Denmark.
• Buell, D. Paul, Eugene N. Anderson. 2010. A Soup fort he Qan, Chinese Dietary Medicine of the Mongol Era As Seen in Hu Sihui’s Yinshan Zhengyao. Leiden Boston: Brıll Press.
• Cahen, Claude. 1953. “XIII. Asır Ortalarında Cezire (İzzeddin b. Şeddad’a Göre)”. trc. Neşet Çağatay. AÜİF Dergisi II(4): 93-106.
• Celâlüddin Hızır, Hacı Paşa. 1990. Müntehab-ı Şifa. Giriş-Metin-Hazırlayan Zafer Önler. Ankara: Atatürk Dil ve Tarih Kurumu Yayınları.
• Cüveynî, Alaaddın Ata Melık. 1389. Tarih-i Cihan Güşa. C. 1, Neş. Mirza Muhammed Kazvînî. Tahran.
• Cüveynî, Alaaddın Ata Melık. 2013. Tarih-i Cihan Güşa. Çev. Mürsel Öztürk. Ankara: TTK Yayınları.
• DesOrmeaux, Anna Louise. “The Black Death and Its Effect on Fourteenth and Fifteenth-Century Art”, Submitted to the Graduate Faculty of the Louisiana State University and Agricultural and Mechanical College in Partial Fulfillment of the Req.
• Ebu’l-Fidâ. 1997. El-Muhtasar fî Ahbarî’l-Beşer, II, Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-ilmiyye.
• Elliott, Lynne. 2006. Medieval Medicine and The Plague. Canada: Crabtree Publishing Company.
• Erdoğan, Merçil. 1992. “Ebü’l-Hâris Arslan b. Abdillâh el-Muzaffer”, ss. 528-529 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 5. Ankara: TDV Yayınları.
• Gökhan, İlyas. 1988. “XIII ve XIV. Yüzyıllarda Mısır ve Suriye’de Krizler, Kıtlıklar ve Vebalar”. Doktora Tezi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elâzığ.
• Gregory Abû’l-Farac (Bar Hebraeus). 1999. Abû’l-Farac Tarihi. C. II, Süryanice’den İngilizce’ye çeviren Ernest A. Wallis Budge, Türkçe’ye çeviren Ömer Rıza Doğrul. Ankara: TTK Yayınları.
• Grousset, Rene. 1999. Bozkır İmparatorluğu Atilla-Cengiz Han-Timur. Çev. M. Reşat Uzmen. Ankara: TTK Yayınları.