ADDRESS FORMS IN TURKISH AND RUSSIAN LINGUOCULTURES WITHIN THE FRAMEWORK OF INTERCULTURAL COMMUNICATION

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 44, 517 - 539, 15.09.2025

Hakan Saraç

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1687033

Öz

Forms of address are significant linguistic indicators reflecting a society's perception of hierarchy, levels of interpersonal closeness, norms of politeness, and cultural values. As social norms, these communication models vary across cultures, which may lead to misunderstandings and communication issues in intercultural interactions. Consequently, examining the social norms and cultural values underlying forms of address specific to different societies contributes to establishing more effective communication. In today's world, where interaction among individuals from diverse cultures is increasingly common, anticipating potential communication problems, enhancing cultural awareness in language education, and comprehending the ways in which social norms are reflected in language have become even more crucial. This situation also holds true for Turkish and Russian societies, which have been engaged in mutual communication and interaction for centuries. Understanding the similarities and differences between Turkish and Russian forms of address will enhance the quality of intercultural communication. Therefore, this study explores the connections between address strategies and their social structures and cultural codes of these two cultures, analyzing commonly used forms of address on terms of their semantic, stylistic, and functional characteristics. Accordingly, data obtained from scientific publications, dictionaries, and digital resources are analyzed from a sociolinguistic perspective, considering factors such as age category, gender identity, social status and level of communication. Throughout the research process, a qualitative and eclectic approach is adopted, utilizing a holistic combination of linguistic, descriptive, and comparative methods. In conclusion, it has been demonstrated that terms of address in Turkish and Russian cultures are not limited to linguistic structures alone but are also closely associated with cultural values, social norms, and social relations.

Anahtar Kelimeler

Turkish and Russian cultures , Intercultural communication , Sociolinguistics , Speech culture , Address forms

KÜLTÜRLERARASI İLETİŞİM BAĞLAMINDA TÜRK VE RUS KÜLTÜRLERİNDE HİTAP BİÇİMLERİ

Öz

Hitap biçimleri, toplumların hiyerarşi algısını, bireyler arası yakınlık düzeylerini, nezaket kurallarını ve kültürel değerlerini yansıtan önemli dilsel göstergelerdir. Toplumsal bir norm niteliği taşıyan bu iletişim modelleri, kültürden kültüre değişiklik gösterdiğinden kültürlerarası iletişimde yanlış anlamalara ve iletişim sorunlarına yol açabilmektedir. Bu nedenle, farklı toplumlara özgü hitap biçimlerinin ardındaki toplumsal normlar ile kültürel değerlerin incelenmesi, iletişimin daha etkili bir biçimde kurulmasına katkı sağlamaktadır. Günümüzde farklı kültürlerden bireyler arasındaki etkileşimin giderek artması, iletişimde ortaya çıkabilecek sorunları önceden öngörmeyi, dil öğretiminde kültürel farkındalığı artırmayı ve toplumsal normların dile yansıyan biçimlerini anlamayı daha da önemli hâle getirmiştir. Bu durum, yüzyıllardır karşılıklı iletişim ve etkileşim içinde olan Türk ve Rus toplumları için de geçerlidir. Türkçe ve Rusça hitap biçimlerinin benzerlik ve farklılıklarının bilinmesi, kültürlerarası iletişimin niteliğini güçlendirecektir. Dolayısıyla bu çalışmada, söz konusu iki kültürdeki hitap biçimlerinin toplumsal yapı ve kültürel kodlarla olan bağlantısı ele alınmış; yaygın olarak kullanılan hitap şekilleri semantik, stilistik ve kullanım özellikleri açısından incelenmiştir. Bu doğrultuda, bilimsel yayınlar, sözlükler ve dijital kaynaklardan elde edilen veriler, yaş, cinsiyet, sosyal statü ve iletişim düzeyi gibi etkenler üzerinden toplumdilbilimsel bir bakışla analiz edilmiştir. İnceleme sırasında, nitel ve eklektik bir yaklaşım benimsenerek dilbilimsel, betimleyici ve karşılaştırmalı yöntemlerden bütüncül bir şekilde yararlanılmıştır. Sonuç olarak, Türk ve Rus kültürlerindeki hitap biçimlerinin yalnızca dilsel yapılardan ibaret olmadığı, aynı zamanda kültürel değerler, toplumsal normlar ve sosyal ilişkilerle yakından bağlantılı olduğu ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türk ve Rus kültürleri , Kültürlerarası iletişim , Toplum dilbilimi , konuşma kültürü , hitap biçimleri. , Türkiye , Rusya , kültürdili , kültürlerarası iletişim , toplum dilbilimi.

ФОРМЫ ОБРАЩЕНИЯ В ТУРЕЦКОЙ И РУССКОЙ ЛИНГВОКУЛЬТУРАХ В РАМКАХ МЕЖКУЛЬТУРНОЙ КОММУНИКАЦИИ

Öz

Формы обращения являются значимыми языковыми знаками, отражающими восприятие обществом иерархии, уровни близости, стратегии вежливости и культурных ценностей. Будучи социальной нормой, данные коммуникативные модели варьируются от культуры к культуре, что может приводить к недопониманиям и проблемам в межкультурном общении. В связи с этим изучение социальных норм и культурных ценностей, лежащих в основе форм обращения, характерных для разных обществ, способствует установлению более эффективной коммуникации. В современном мире, где взаимодействие между представлениями разных культур постоянно возрастает, особенно важным становится прогнозирование возможных проблем в общении, повышение культурной осведомленности в процессе обучения языкам и понимание способов отражения социальных форм в языке. Данное положение актуально и для турецкого и русского обществ, которые на протяжении многих веков находятся в процессе взаимной коммуникации и взаимодействия. Знание сходств и различий между формами обращения в турецком и русском языках будет способствовать повышению качества межкультурного общения. Таким образом, в данной работе рассматривается связь форм обращения в указанных двух культурах с социальной структурой и культурными кодами; анализируются семантические, стилистические и функциональные особенности широко используемых форм обращения. В соответствии с этим, данные, полученные из научных публикаций, словарей и цифровых ресурсов, анализируются с социолингвистической точки зрения с учетом таких факторов, как возрастная принадлежность, гендерная идентичность, социальное положение и уровень коммуникации. В процессе исследования применяется качественный и эклектичный подход, предполагающий комплексное использование лингвистических, описательных и сопоставительных методов. В результате исследования было установлено, что речевые формулы обращения в турецкой и русской лингвокультурах не ограничиваются только языковыми единицами, но и тесно связаны с культурными ценностями, социальными нормами и общественными отношениями.

Anahtar Kelimeler

Турция , Россия , лингвокультура , межкультурная коммуникация , социолингвистика , формы обращения.

Kaynakça

• Akata, Züleyha Hande. 2018. Genel ağ dili seslenme ögelerinin toplumdilbilimsel sezdirimleri. Mersin Üniversitesi Dil ve Edebiyat Dergisi, 15(2), 63-83.
• Akişina, Alla, Formanovskaya, Natal’ya & Akişina, Tat’yana. 2016. Etiketnıye Vırajeniya v russkom yazıke: Uçebnoye posobiye dilya inostrannıh uçaşihsya. Moskva: Russkiy Yazık.
• Aktaş, Elif & Yılmaz, İsa. 2017. Eğitim fakültesi öğrencilerinin kullandıkları hitapların toplumdilbilim açısından incelenmesi. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 59, 577-594.
• Ataman, Hanife. 2018. “Türkiye Türkçesinde hitaplar”. Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• Ananyeva, Lyudmila. 2010. Obraşçeniye kak element natsionalnoy kul’turı. Al’manah sovremennoy nauki i obrazovaniya, 5(36), 183-185.
• Balakay, Anatoliy. 2001. Slovar’ russkogo reçevogo etiketa. Moskva: AST-PRESS.
• Çolak, Gülcan & Öksüz, Gamze. 2021. Türkçe ve Rusçada ölüm ve hastalık temalı beddualar: Kültürdilbilimsel bir karşılaştırma. Milli folklor, 17(132), 126-139.
• Doğru, Fatih. 2018. Seslenme sözleri ve genel Türkçe sözlüklerdeki görünümü. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(1), 135-150.
• Dyaçok, Mihail. 2007. Patsan: slovo i ponyatie. Politiçeskaya lingvistika, 22 (2), 110–116.
• Formanovskaya, Natal’ya. 1984. Upotrebleniye russkogo reçevogo etiketa. Moskva: Russkiy yazık.
• Formanovskaya, Natal’ya & Gabdullina, Saida 2008. Russkiy i angliyskiy reçevoy etiket: Shodstva i razliçiya: Spravoçnik. Moskva: Vısşaya şkola.
• Karaağaç, Günay. 2013. Dil bilimi terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ksenija Aykut & Stefani Miljković. 2016. Türkçede akrabalık adlarının özellikleri. HİKMET – Akademik Edebiyat Dergisi, 28, 8-21.
• Napolnova, Yelena. 2015. Sistema obraşçeniy v sovremennom turetskom yazıke. Vestnik Sankt-Peterburgskogo Universiteta «Vostokovedenie. Afrikanistika», 13(4), 5–13.
• Natsionalnıy Korpus Russkogo Yazıka – NKRY: https://ruscorpora.ru/
• Özcan, Hülya. 2016. Choice of address terms in the conversational setting. International Journal of Human Sciences, 13(1), 982-1002.
• Özer, Nuriye & Akcan, Pınar İbe. 2022. Türkçede hitap ifadeleri: Anlam ve sözcük türü temelinde bir ulamlama. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 7(1), 382-407.
• Saraç, Hakan. 2024. Otrajeniye narodnıh predstavlenii turetskogo i russkogo obşçestva v frazeologiçeskih edinitsah na primere slova «zoloto». Journal of Turkology, 34(2), 585-608.
• Selçuk, Ayhan. 1990. “Interkulturelle Kommunikation bei den Germanistik-Studenten in der Türkei im Bereich der Semantik und Pragmatik”. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi, Konya.
• Selçuk, Ayhan. 2005. Kültürlerarası iletişim açısından gündelik iletişim davranışları. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (13), 1-17.