HİNDİSTAN’DA BİR TÜRK KOMUTAN BAYRAM HAN VE EDEBİ DERİNLİĞİ

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 44, 341 - 353, 15.09.2025

Berna Karagözoğlu

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1687137

Öz

Bu çalışma, XVI. yüzyıl Babür İmparatorluğu’nun önde gelen siyasi ve askeri simalarından biri olan Bayram Han’ın çok yönlü kişiliğini incelemeyi amaçlamaktadır. Araştırmanın temel hedefi, onun yalnızca bir komutan ya da naip olarak değil; aynı zamanda dönemin diplomatik ilişkilerinde ve kültürel ortamda etkili bir entelektüel olarak değerlendirilmesidir. Özellikle Hümâyun’un vefatından sonra, Ekber Şah’ın çocuk yaşta tahta çıkmasıyla birlikte imparatorluğun karşılaştığı karmaşık siyasi ortamda Bayram Han’ın oynadığı rol önemli bir yer tutmaktadır.
Bu araştırmada tarihsel kaynak analizi yöntemi benimsenmiş; Bayram Han’a atfedilen divan incelenerek özellikle Çağatay Türkçesiyle kaleme alınmış şiirleri üzerinden edebî çözümlemeler yapılmıştır. Ayrıca, onun hayatı ve edebî kimliğiyle ilgili anlatılar, dönemin olaylarını birinci elden aktaran Ekbernâme isimli kaynaktan ve çağdaş müelliflerin eserleri ışığında değerlendirilmiş ve çalışmanın temel kaynaklarını oluşturmuştur. Bu kaynaklardan yararlanılarak Bayram Han’ın saray içindeki etkisi ayrıntılı biçimde değerlendirilmiştir. Ayrıca, onun Türkçe ve Farsça edebi metinlere olan ilgisi ile saray kültürüne sağladığı katkılar da çalışmanın bir diğer boyutunu oluşturmaktadır.
Araştırmanın bulguları, Bayram Han’ın yalnızca bir savaşçı değil aynı zamanda Ekber Şah üzerindeki eğitici ve yönlendirici rolü onun sonraki dönemde uygulayacağı hoşgörü temelli devlet politikasının zeminini hazırlamıştır. Ayrıca, dinî ve mezhepsel farklılıklar karşısında gösterdiği ılımlı tavır, Babürlüler ’in çoğulcu yönetim anlayışına önemli katkı sağlamıştır. Bunun dışında Bayram Han’ın Çağatay Türkçesi'ni ustalıkla kullanarak şiirlerinde dil bakımından büyük bir zenginlik oluşturduğu görülmektedir. Bu dil, Orta Asya'nın edebi geleneklerinden beslenen geniş bir kelime dağarcığı ve ifade biçimleri sunmaktadır. Bayram Han’ın, bu dili etkin bir şekilde kullanarak şiirlerinde derin duygusal ve felsefi katmanlar yarattığı bunun yanında, şiirlerinde Farsçadan alınan kelimeler ve Arapça terimler kullanarak dilini daha da zenginleştirdiği görülmektedir.
Sonuç olarak, Bayram Han’ın Babür İmparatorluğu tarihi konumu yalnızca askeri başarılarla sınırlı kalmamakta; onun diplomasi, eğitim ve kültürel üretim alanlarındaki faaliyetleri de dönemin çok kültürlü yapısını anlamada son derece önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Bayram Han , Ekber Şah , Hindistan , Divan , Hint alt kıtası

A TURKISH COMMANDER IN INDIA BAYRAM KHAN AND HIS LITERARY DEPTH

Öz

This study aims to explore the multifaceted personality of Bayram Khan, one of the prominent political and military figures of the 16th-century Mughal Empire. The main objective of the research is to evaluate him not only as a commander or regent but also as an influential intellectual in the diplomatic relations and cultural environment of the period. Particularly, Bayram Khan's role in the complex political situation faced by the empire after the death of Humayun and the ascension of the young Akbar to the throne holds significant importance.
In this research, the historical source analysis method has been employed, with a focus on examining the divan attributed to Bayram Khan and conducting literary analysis of his poems written in Chagatai Turkish. Furthermore, narratives about his life and literary identity have been evaluated through primary sources, particularly the Akbarnama, and the works of contemporary authors who recorded the events of the period. These sources have formed the foundation of this study, allowing for a detailed assessment of Bayram Khan's influence within the imperial court. Additionally, his interest in both Turkish and Persian literary texts, as well as his contributions to court culture, also represent key aspects of this research.
The findings of the study reveal that Bayram Khan was not only a warrior but also an educator and a guiding figure for Akbar, laying the groundwork for the tolerance-based state policies that Akbar would later implement. Furthermore, his moderate stance towards religious and sectarian differences contributed significantly to the pluralistic governance model of the Mughals. In addition, Bayram Khan's skillful use of Chagatai Turkish in his poetry created a linguistic richness, drawing on a broad vocabulary and expressive forms derived from the literary traditions of Central Asia. Through this language, Bayram Khan effectively constructed deep emotional and philosophical layers in his poetry, while also enriching his language by incorporating Persian and Arabic terms.
In conclusion, Bayram Khan's position in Mughal history is not limited to military achievements; his activities in diplomacy, education, and cultural production are also essential for understanding the multicultural nature of the period.

Anahtar Kelimeler

Bayram Khan , Emperor Akbar , India , Imperial Court , Indian Subcontinent

Kaynakça

• Alam, Muzaffar & Sanjay Subrahmanyam. 2012. Writing the Mughal World: Studies on Culture and Politics, New York: Columbia University Press.
• Behl, Aditya. 2012. Love’s Subtle Magic: An Indian Islamic Literary Tradition 1379–1545. United Kingdom: Oxford University Press.
• Buhler, Arthur. 2002. “Nakşbendiyye- Müceddidiyye ve Hindistan’da Yayılışı”. Çev. Halil İbrahim Şimşek Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, II(3): 143-164.
• Digby, S. 1986. The Sufi Shaikh as a Source of Authority in Medieval India. Ed. N. B. Dirks, The Cultures of History in Early Modern India: Persianization and Mughal Culture in the Heartland. Delhi: Oxford University Press.
• Digby. Simon, 1986. “Bairam Khan: The Ataliq of the Mughal Empire”. Proceedings of the Indian History Congress, 47: 79.
• Nazarov, Azat. 1997. “Bayram Han'ın Tarihi Misyonu”. Bilig-5/Bahar https://Bilig.Yesevi.Edu.Tr/Yonetim/İcerik/Makaleler/3563-Published.Pdf. (Erişim Tarihi: 30.04.2025).
• Pauwels, Heidi. 2007. Indian Literature and Popular Cinema: Recasting Classics, Routledge. Cambridge: New York: Cambridge University Press.
• Richards, John F. 1993. The Mughal Empire, Cambridge: Cambridge University Press.
• Ross, E. Denison.1910. The Persian and Turki Dîvâns of Bayram Khân, Khân- Khânân, Calcutta: The Asiatic Society of Bengal. Baptist Mission Press,
• Şahin, H. H. 2019. “Orta Çağ Hindistan’ında Yönetim: Bayram Han’ın Ekber Şah’a Etkisi”. Gaziantep University Journal of Social Sciences 18(3): 1194-1204.
• Truschke, Audrey. 2016. Culture of Encounters: Sanskrit at the Mughal Court, New York: Columbia University Press.