AN EVALUATION ON EFFECTS OF CAUCASIAN MIGRATIONS: IMMIGRANT CHILDREN AND SMALLPOX (1864-1909)

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 44, 371 - 387, 15.09.2025

Canan Sarıyar Sezan

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1690042

Öz

Smallpox has an important place among infectious diseases and manifests itself with various symptoms such as swellings on the skin and severe pain. Smallpox was first clinically described by Rhazes in the 10th century. Epidemics have caused the deaths of millions of people all over the world for centuries. For example, in the 8th century, an estimated 200,000-600,000 people lost their lives annually in Europe. While most of the deaths due to epidemics were seen in children (especially infants), smallpox was the cause of 1/3 of childhood deaths. In this study, smallpox was examined in the context of the concept of immigration, and its global reflections and spread to Ottoman lands were examined. It was revealed where the migrations took place between 1864-1909 and which communities they consisted of, and the formation of institutions established for immigrants, especially tahaffuzhanes and immigrant camps, was stated and the activities carried out there were examined. After the migration, information was provided about the settlement areas decided for the immigrants and the measures taken by the Ottoman Empire regarding the immigrant children carrying smallpox were investigated. The quarantines in the quarantine centers applied to the smallpox seen especially in the children of Chechen, Circassian, Livane, Batumi and Siberian immigrants migrating from the Caucasus and the practices aimed at preventing the spread and treating the disease were revealed based on archive documents. In this context, the strategies and practices of the Ottoman administration regarding the health of the immigrants were detailed. In the study, the archive scanning method, one of the qualitative research methods, was used. The main source of the study was the documents of the Presidential State Archives. In addition, the literature was scanned and previous studies that would contribute to our topic on the Caucasian migrations and the manifestation of smallpox in children in the Ottoman Empire were used.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State , Immigrants , Children , Smallpox

KAFKAS GÖÇLERİNİN ETKİLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME; MUHACİR ÇOCUKLAR VE ÇİÇEK HASTALIĞI (1864-1909)

Öz

Çiçek hastalığı, enfeksiyon hastalıkları arasında önemli bir yer tutmakta olup, ciltte kabartılar ve şiddetli ağrılar gibi çeşitli belirtilerle kendini göstermektedir. Çiçek hastalığı klinik olarak ilk kez 10 yy.’da Rhazes tarafından tanımlanmıştır. Salgınlar yüzyıllar boyunca tüm dünyada milyonlarca insanın ölümüne neden olmuştur. Örneğin 8. yy.’da Avrupa’da yılda tahminen 200.000-600.000 arasında insan yaşamını yitirmiştir. Salgınlara bağlı ölümlerin çoğu çocuklarda (özellikle bebeklerde) görülürken, çocukluk çağındaki ölümlerin 1/3’ünün nedeni çiçek hastalığı olmuştur.
Bu çalışmada, muhacirlik kavramı bağlamında çiçek hastalığı ele alınarak, küresel yansımaları ve Osmanlı topraklarına yayılması incelenmiştir. 1864-1909 yılları arasında göçlerin nerelerden yapıldığı ve hangi topluluklardan meydana geldiği ortaya konulmuş, muhacirler için oluşturulan kurumlardan özellikle tahaffuzhaneler ve göçmen kamplarının oluşumundan bahsedilmiş ve burada yürütülen faaliyetler incelenmiştir. Göç sonrasında muhacirler için kararlaştırılan iskân bölgeleri hakkında bilgi verilerek çiçek hastalığı taşıyan muhacir çocuklar ile ilgili Osmanlı Devleti’nin aldığı önlemler araştırılmıştır. Özellikle Kafkasya’dan göç eden Çeçen, Çerkes, Livane, Batum ve Sibirya muhacirlerinin çocuklarında görülen çiçek hastalıklarına uygulanan tahaffuzhanelerdeki karantinalar ve hastalığın yayılmamasına ve iyileştirilmesine yönelik uygulamalar, arşiv belgelerine dayanılarak ortaya çıkarılmıştır. Bu bağlamda, Osmanlı yönetiminin göçmen sağlığına yönelik stratejileri ve uygulamaları detaylandırılmıştır. Çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden arşiv tarama metodu kullanılmıştır. Çalışmanın temel kaynağını Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri belgeleri oluşturmuştur. Ayrıca Literatür taranarak Kafkas göçleri ve Osmanlı’da çiçek hastalığının çocuklarda tezahürü hakkındaki konumuza katkı sunacak evvelki çalışmalardan istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti , Muhacir , Çocuk , Çiçek Hastalığı

Etik Beyan

Çalışmanın tüm süreçlerinin araştırma ve yayın etiğine uygun olduğunu, etik kurallara ve bilimsel atıf gösterme ilkelerine uyduğumu beyan ederim.

Kaynakça

• Adak, Ufuk. 2021. “Doğu Akdeniz’de Salgın Hastalıklarla Mücadele: Klazomen (Urla) Tahaffuzhanesi”, Cihannüma: Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 7/2, 131-156.
• Akyüz, Orat, Jülide ve Tanrıverdi, Mustafa. 2014. Kafkaslardan Kars’a Hüzünlü Yolculuk. 1864 Kafkas Tehciri: Kafkasya’da Rus Kolonizasyonu, Savaş ve Sürgün, İstanbul: Balkar Ircica.
• Behbehanı, Abbas M. 1983. “The Smallpox Story: Life And Death Of An Old Disease”. Microbiological Reviews, 47/4, 455-509.
• BOA, A.MKT.MHM, 357:81
• BOA, ML.MSF.d., 17459:2
• BOA, DH.MKT., 1476:80, 1584:103, 1585:95, 1591:98, 1587:15, 1937:3, 2700:86, 2702:89, 2745:39
• Bulmuş, Birsen. 2005. Plague, Quarantines And Geopolitics İn The Ottoman Empire. Edinburgh University Press.
• Demirkaya, Fulya Üstün ve Yavru, Merve. 2021. “Osmanlı Dönemi Trabzon’unda Salgınlar ve Karantina Binaları (1838-1914)”. Megaron, 16/4: 702-720.
• Demirtaş, Mehmet. 2009. “Kırım Savaşı ve 93 Harbi Sürecinde Osmanlı Memleketine Gelen Göçmenlerin Sevk ve İskânları”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 16/41: 215-238.
• Evered, Emine Ö. ve Evered, Kyle T. 2020. “Mandating İmmunity İn The Ottoman Empire: A History Of Public Health Education And Compulsory Vaccination”, Heliyon, 6.11.
• Hacımustafaoğlu, Mustafa ve Önürmen, Özge. 2018. “Enfeksiyon Hastalıkları Pratiğinde Salgın Tanımlanması”, Çocuk Enfeksiyon Dergisi, 12/4, 172-173.
• İnalcık, Halil. 1995. Osmanlı 4 (Siyaset). İstanbul: Yeni Türkiye Yayınları.
• Karakuş, Zeyben ve Niğdem, Ayşe. 2021. 19. Ve 20. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Yaşanan Salgın Hastalıkların Mekteplere Etkileri. Phd Thesis, Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi. Master’s Thesis.
• Kılıç, Orhan. 2020. “Tarihte Küresel Salgın Hastalıklar ve Toplum Hayatına Etkileri”, Küresel Salgının Anatomisi İnsan ve Toplumun Geleceği, 13-54.
• Mceleney, Brenda J. 2000. Smallpox: A Primer. Dıane Publishing.
• Mercan, Burcu. 2017. XIX. Yüzyılda Osmanlıda Çiçek Salgınları ve Çiçek Hastalığı ile Mücadele, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ocak, Başak ve Abdurrahman Fatih Şendil. 2023. “Osmanlı Devleti’nde Çiçek Hastalığı ile Mücadele: Taşra Telkihhaneleri” Belgi Dergisi 26/211-237.
• Özen, Orhan ve Saraç, Hüseyin. 2021. Niksar Kazasında Muhâcirin İskânı: Batum Muhacirleri Örneği (1877-1923). Master's Thesis. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi.
• Parıldar, Hülya. 2020. “Tarihte Bulaşıcı Hastalık Salgınları”, Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi Dergisi, 30/19-26.
• Polat, Habibe. 2021. “XIX. Yüzyılın Son Çeyreğinde Osmanlı Kamu Sağlığı: İstanbul’da Çiçek Salgınları ve Okullardaki Aşı Uygulamaları”, Journal Of International Social Research, 14-77.
• Saydam, Abdullah. 2019. “Muhacir”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.II, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 286-288.