A PRINCE REPRESENTING A DISTINCT LITERARY SCHOOL IN YUSUF EMIRI’S PERSIAN DIWAN: GIYASEDDIN BAYSUNGUR

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 44, 456 - 474, 15.09.2025

Esengül Uzunoğlu Sayın

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1712698

Öz

Yusuf Emiri, who lived during the second half of the 14th century and the first half of the 15th century, is one of the prominent poets of Chagatai literature, known for his works Dehname, Beng u Cagır and his Persian Diwan. In line with the Persian literary tradition of his time, Yusuf Emiri compiled a Persian Diwan consisting of 1,988 couplets which includes qasidas, tarkib-bends, mathnavis, ghazals, qit’as, rubais and single-verse poems. Gaining fame during the reign of the Timurid ruler Shahrukh, Yusuf Emiri is recognized as one of the distinguished poets within the circle of Shahrukh’s son, Ghiyaseddin Baysunghur. To express his devotion and admiration for Ghiyaseddin Baysunghur, Yusuf Emiri composed five qasidas, two tarkib-bends and one mathnavi for him in his Persian Diwan; he also indirectly referenced Baysunghur’s name in some of his ghazals. Yusuf Emiri who used the pen name “Emiri” in his poems, wrote all his verses in aruz meter and skillfully employed various literary devices such as simile, metaphor, allusion and allegory. In his poems, Yusuf Emiri referred to Baysunghur who was appointed as a governor, as a sultan. As a governor and administrator he spoke of his success in state administration, his power, bravery on the battlefield, commandership, victories, justice towards the people, leadership, generosity and the order and peace he brought to his country. In this study, after briefly providing information about the lives of Yusuf Emiri and Timurid governor and prince Ghiyaseddin Baysunghur, the poems Yusuf Emiri wrote for Ghiyaseddin Baysunghur are examined to highlight the qualities of theBaysunghur emphasized by the poet and the names and epithets he used for him. When presenting sample couplets from Yusuf Emiri’s Persian Diwan, the manuscript housed in the Istanbul Süleymaniye Library, Ayasofya Section, manuscript number 3883, has been cited as the source.

Anahtar Kelimeler

Yusuf Emiri , Ghiyaseddin Baysunghur , Chagatai Literature , Shahrukh , Timurid

YÛSUF EMÎRÎ’NİN FARSÇA DİVANINDA EKOL SAHİBİ BİR ŞEHZADE: GIYÂSEDDÎN BAYSUNGUR

Öz

XIV. yüzyılın ikinci yarısı ile XV. yüzyılın ilk yarısında yaşamış, Dehnâme, Beng ü Çagır ve Farsça Dîvân adlı eserlerin sahibi Yûsuf Emîrî, Çağatay edebiyatının önemli seçkin şairlerindendir. Yûsuf Emîrî, döneminin Farsça yazma geleneğine uyarak kaside, terkibibent, mesnevi, gazel, kıta, rubai ve müfret nazım şekillerinden oluşan toplam 1988 beyitlik bir Farsça Dîvân tertip etmiştir. Timurlu Şâhruh döneminde şöhret elde etmiş olan Yûsuf Emîrî, Şâhruh’un oğlu Gıyâseddin Baysungur’un çevresindeki seçkin şairlerden biri olarak bilinmektedir. Gıyâseddin Baysungur’a olan bağlılığını ve hayranlığını ifade etmek amacıyla Farsça Dîvân’ında onun için beş kaside, iki terkibibent ve bir mesnevi kaleme almış; bazı gazellerinde ise onun adından dolaylı olarak bahsetmiştir. Şiirlerinde Emîrî mahlasını kullanan Yûsuf Emîrî, bütün manzumelerini aruz vezninde kaleme almış; teşbih, istiare, kinaye, mecaz gibi çeşitli edebî sanatlardan faydalanmıştır. Yûsuf Emîrî şiirlerinde valilik görevine tayin edilen Baysungur’u sultan olarak zikretmiş, onun devlet yönetimindeki başarısından, kudretinden, savaş meydanındaki cesaretinden, komutanlığından, zaferlerinden; halka karşı adil oluşundan, liderliğinden, cömertliğinden, vali ve idareci olarak ülkesine bahşettiği nizam ve huzurdan bahsetmiştir. Çalışmada Yûsuf Emîrî ve Timurlu vali ve şehzade Gıyâseddin Baysungur’un hayatı hakkında kısaca bilgi verildikten sonra şairin Gıyâseddin Baysungur için yazdığı şiirler incelenerek Baysungur’u hangi yönleriyle ele aldığı, hangi isim ve sıfatlarla onu andığına değinilmiştir. Yûsuf Emîrî’nin Farsça Dîvân’ındaki şiirlerden örnek beyitler getirildiğinde İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya Kısmı, 3883 numaralı yazma nüsha kaynak olarak gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yûsuf Emîrî , Gıyâseddîn Baysungur , Çağatay Edebiyatı , Şâhruh , Timur.

Kaynakça

• Aka, İsmail. 2012. “Timurlular”. ss. 177-180 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 41. İstanbul: TDV Yayınları.
• Aka, İsmail. 1994. Mirza Şahruh ve Zamanı (1405-1447). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Alan, Hayrunnisa. 2007. Bozkırdan Cennet Bahçesine Timurlular 1360-1506. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Alparslan, Ali. 1992. “Baysungur, Gıyâseddin”. ss. 276-277 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 5. İstanbul: TDV Yayınları.
• Arabşah, İbni. 2012. Acâibu’l Makdûr (Bozkırdan Gelen Bela). Çev. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Barthold, Wilhelm. 1997. Uluğ Beg ve Zamanı. Çev. İsmail Aka. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Beksaç, Engin. 2012. “Timurlular”. ss. 180 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 41. İstanbul: TDV Yayınları.
• Emîrî, Yûsuf. Dîvân-i Mevlânâ Emîrî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 3883, 1a-69b.
• Eraslan, Kemal. 1993. “Çağatay Edebiyatı”. ss. 169 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 8. İstanbul: TDV Yayınları.
• Esen, Pelin Seval, Uzunoğlu Sayın, Esengül. 2025. Yûsuf Emîrî ve Farsça Divanı. Erzurum: Fenomen Yayıncılık.
• Golubev, Gleb. 2011. Uluğ Bey. Çev. Abdrasul İsakov. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Köktekin, Kâzım, Çetin, Abdulbaki. 2001. Dehnâme (Giriş- İnceleme- Metin- Sözlük- Tıpkıbasım). Erzurum: Fenomen Yayıncılık.
• Köktekin, Kâzım. 2007. Yusuf Emirî Divanı. Erzurum: Fenomen Yayıncılık.
• Köprülü, Fuad. 2001. “Çağatay Edebiyatı”. ss. 292 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 3.Eskişehir: TDV Yayınları.
• Nevâyî, Ali Şîr. 1995. Mecâlisü’n-nefâyis. Haz. Hüseyin Ayan, Kemal Yavuz, Efrasiyap Gemalmaz, Recep Toparlı, Gönül Ayan, Yavuz Akpınar. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Ölmez, Zühal. 2007. “Çağatay Edebiyatı ve Çağatay Edebiyatı Üzerine Araştırmalar”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 5 (9):173-205.
• Semerkandî, Devletşâh. 1382 hş. Tezkiretu’ş-Şuarâ. Tahran: İntişârât-i Esâtîr.
• Şahin, Mustafa. 2019. “Mîrzâ Şahruh’un Oğlu Mîrzâ Baysungûr’un Sanat ve Sanatçılara Bakışı Açısından Değerlendirilmesi”. Tarih Okulu Dergisi 7(18):166.
• Şahinoğlu, M. Nazif. 2002. “Kemâl-i Hûcendî”. Ss. 226 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 25. Ankara: TDV Yayınları.
• Varol, Yunus Emre. 2023. “Bir Mahlas İki Şair: Yûsuf Emîrî ve Emir Ömer Han Üzerine Notlar”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 30(30): 503.