MUSTAFA ÇOKAY’IN TÜRK BİRLİĞİ VİZYONU VE BUNUN TÜRK DEVLETLERİ TEŞKİLATI’NDAKİ ÇAĞDAŞ YANSIMALARI

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 1, 85 - 103, 30.06.2025

Abdulvahap Kara

Öz

Bu makale, Mustafa Çokay’ın 1920’lerde şekillendirdiği Türk dünyasında birlik vizyonunun entelektüel ve tarihsel temellerini incelemekte ve bu fikirlerin günümüzde bağımsız Türk cumhuriyetleri arasındaki devletlerarası iş birliğiyle nasıl örtüştüğünü analiz etmektedir. Çokay’ın yaklaşımı, ortak dil, kültürel yakınlık ve paylaşılan tarih bilinci üzerine kuruludur. Onun gönüllülük, eşitlik ve stratejik gerçekçilik esasına dayanan modeli, etnik-milliyetçi Pantürkist ideolojilere karşı çoğulcu ve pragmatik bir alternatif sunar.
Çalışmada öncelikle 1921 öncesi Türkistan’daki siyasi tecrübesi ile Avrupa’daki sürgün yılları bağlamında Çokay’ın yayın faaliyetleri ve Türkistan davasını uluslararası alanda tanıtma çabaları ele alınmaktadır. Ardından, onun fikirleri ile Türk Devletleri Teşkilatı’nın (TDT) eğitim, alfabe reformu, kültürel iş birliği ve ekonomik entegrasyon gibi alanlardaki kurumsal uygulamaları arasında paralellikler kurulmaktadır. Makale, TDT’nin Çokay’ın ilke ve vizyonunun çağdaş bir devamı niteliğinde olduğunu ileri sürmektedir.
Sonuç olarak, Çokay yalnızca tarihî bir şahsiyet değil, aynı zamanda Türk dünyasının değişen siyasi ve kültürel manzarasını bugün de etkilemeye devam eden stratejik bir düşünür olarak öne çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mustfafa Çokay , Türk Dünyası , Birlik Düşüncesi , Türk Devletleri Teşkilatı , Tarihsel Süreklilik

Proje Numarası

Project of "Mustafa Chokayev’s Ideals of Statehood: Historical Experience, Ideological Continuity" (Record №AP19677780)

MUSTAFA CHOKAYEV’S VISION OF TURKIC UNITY AND ITS MODERN RESONANCE IN THE ORGANIZATION OF TURKIC STATES

Öz

This article examines the intellectual and historical foundations of Mustafa Chokayev’s vision of unity in the Turkic world, formulated in the 1920s, and analyzes how these ideas resonate with current interstate cooperation among independent Turkic republics. Chokayev’s approach is grounded in common language, cultural affinity, and shared historical consciousness. His model, based on voluntarism, equality, and strategic realism, offers a pluralist and pragmatic alternative to ethnonationalist Pan-Turkist ideologies.
First, the study contextualizes Chokayev’s political experience in Turkestan before 1921 and his exile years in Europe, highlighting his publishing activities and his efforts to promote Turkestan’s cause in the international arena. It then draws parallels between his ideas and the institutional practices of the Organization of Turkic States (OTS), particularly in the areas of education, alphabet reform, cultural cooperation, and economic integration. The article argues that the OTS embodies a modern continuation of Chokayev’s principles and vision.
Consequently, Chokayev emerges not merely as a historical figure, but as a strategic thinker whose legacy continues to shape the evolving political and cultural landscape of the Turkic world today.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Chokayev , Turkic World , Idea of Unity , Organization of Turkic States , Historical Continuity

Etik Beyan

This article has been prepared in accordance with the principles of scientific research and publication ethics. The study does not contain any form of plagiarism, fabrication, falsification, duplicate publication, salami slicing, or unjustified authorship. The author have adhered to the principles of academic integrity throughout all stages of the research and writing process. There is no conflict of interest related to this article.

Destekleyen Kurum

The article was prepared within the framework of the project of the Ministry of Higher Education and Science of the Republic of Kazakhstan

Proje Numarası

Project of "Mustafa Chokayev’s Ideals of Statehood: Historical Experience, Ideological Continuity" (Record №AP19677780)

Kaynakça

• Referans1 Andican, A. (2022). Türkistan Milli Birlik Hareketi ve Polonya Prometeizmi (1926-1940). In C. Selvi (Ed.), Türkbilimde Arayışlar (pp. 30–108). Kutlu Yayınevi, Istanbul.
• Referans2 Andican, A. A. (2003). Cedidizm’den Bağımsızlığa Hariçte Türkistan Mücadelesi (1. bsk). Emre Yayınları, Istanbul.
• Referans3 Chokayev, M. (2024). The Policy of the Soviet Union Towards Turkic World (Selected Articles in French) (Abdulvahap Kara, Ed.). Dogu Kutuphanesi, Istanbul.
• Referans4 Çinar, Y., & Uzun, Y. U. (2023). Köklü Geçmişten Güçlü Geleceğe Türk Devletleri Teşkilatı: Küresel Ekonomik-Siyasal Potansiyeli ve Teşkilatın Geleceğine Dair Öngörüler. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12 (Özel Sayı), pp. 141-156. https://doi.org/10.33206/mjss.1296831
• Referans5 Copeaux, É. (1993). Le Mouvement “Prométhéen”. CEMOTI, 16(1), 9–46. https://doi.org/10.3406/cemot.1993.1050
• Referans5 Esmagambetov, K. (2012a). Mustafa Şoqay Şıgarmalarının Tolıq Jıynagı (Vol. 3). Daik-Press, Almaty.
• Referans5 Esmagambetov, K. (2012b). Mustafa Şoqay Şıgarmalarının Tolıq Jıynagı Jiynaqqa Kirispe. Kürespen Ötken Ömir (Vol. 1). Daik-Press, Almaty.
• Referans6 Esmagambetov, K. (2013a). Mustafa Şoqay Şıgarmalarının Tolıq Jıynagı (Vol. 6). Daik-Press, Almaty.
• Referans7 Esmagambetov, K. (Ed.). (2013b). Mustafa Şoqay Şıgarmalarının Tolıq Jıynagı (Vol. 7). Daĭk-Press, Almaty.
• Referans8 Esmagambetov, K. (Ed.). (2014). Mustafa Şoqay Şıgarmalarının Tolıq Jıynagı (Vol. 11). Daik-Press, Almaty.
• Referans9 İşbirliği Alanları Detay. (n.d.). Türk Devletleri Teşkilatı. Retrieved April 16, 2025, from https://www.turkicstates.org/tr/isbirligi-alanlari-detay/2-ekonomik-isbirligi
• Referans10 Kara, A. (2013). Mustafa Tchokaï, Une Vie Pour l’indépendance du Kazakhstan. L’Harmattan, Paris.
• Referans11 Kaya, E. (2024). Orta Koridor’un Dünya Politikasında ve Avrasya’da Artan Önemi. Düşünce Dünyasında Türkiz, Sayı 1, Nisan 2024, pp. 9-35, https://doi.org/10.59281/turkiz.1458292
• Referans12 Libera, P. (2013). II Rzeczpospolita Wobec Ruchu Prometejskiego (Vol. 4), Warsaw.
• Referans13 Mustafa Chokayev. (1931a). Bir Gılmıy Ötirikke Qarsı (Qoqan Avtonomiyasına 14 Jıl Toluvına Oray). Yaş Türkistan, 25, 4–11.
• Referans14 Mustafa Chokayev. (1931b). “Sovyet Orta Asya Federasyonu”den “Milli Müttehid Türkistan Devleti”ge. Yaş Türkistan, 16, 4–9.
• Referans15 Mustafa Chokayev. (1932a). Cephemizi Birleştiriş Hakkında. Yaş Türkistan, 31, 6–10.
• Referans16 Mustafa Chokayev. (1932b). Türkistan Türklügü. Yaş Türkistan, 32, 1–5. Organization Of Turkic States Strategy For “2022-2026.” (No Date Specified). Türk Devletleri Teşkilatı / Organisation of Turkic States, (No Place).
• Referans17 Togan, A. Z. V. (1969). Hatıralar Türkistan ve Diğer Müslüman Doğu Türklerinin Milli Varlık ve Kültür Mücadeleleri, Istanbul.
• Referans18 Togan, A. Z. V. (1981). Bugünkü Türkili (Türkistan) ve Yakın Tarihi (2.bsk). Enderun Kitabevi, Istanbul. Türk Dünyası 2040 Vizyonu. (No Date Specified). Türk Devletleri Teşkilatı / Organisation of Turkic States, (No Place).
• Referans19 Yorulmaz, O. (2016). Alaş Orda Hareketi. Belleten, 80 (289), pp. 939-976. https://doi.org/10.37879/belleten.2016.939