LITERARY ARTS IN THE DIWAN OF AMIR ABD AL-QADİR AL-JAZA'İRİ

Yıl 2022, , 142 - 164, 30.09.2022

Ramazan Bezci

https://doi.org/10.48139/aybukulliye.1162572

Öz

Amir Abd al-Qadir al-Jaza'iri is a historical figure who draws attention with his identity as a leader, mystic, and poet. He was a distinguished young man of his time with his intelligence, knowledge, courage and warrior character. His family was one of the most influential families in Algerian society at the time, and this family led the struggle for independence during the French occupation of Algeria. After the Amir had fought against the French for two years under the leadership of his father Mohammed b. Muhyıddın, his father relinquished the leadership position to him. With his genius and courage, he became a symbol of the Algerian liberation struggle.
In this study, the literary arts of his poems will be discussed in his diwan as a reflection of his poetic identity. Because the biggest criticism of diwan of Amir Abd al-Qadir is that his poems are not as literary as the poems of other poets and are shallower and simpler. Thus, it will be tried to shed light on the Arabic literature of the Ottoman Period, which did not receive the necessary attention by both Arab literary historians and Turkish literary historians.
Short information about Amir's life is given in order to evaluate his poems better, and then the investigations and editions on his diwan are mentioned. While examining the artistic patterns that Amir included in his poems in his diwan, it was tried to be evaluated with a few examples within the framework of the size of the study after sufficient and short explanations.

Anahtar Kelimeler

Diwan, Arabic Language and Rhetoric, Amir Abd al-Qadir al-Jaza'iri

EMİR ABDÜLKÂDİR EL-CEZÂİRÎ'NİN DİVANINDA EDEBİ SANATLAR

Öz

Emir Abdülkâdir el-Cezâirî, hem bir lider, hem bir mutasavvıf hem de şair kimliğiyle dikkatleri üzerine çeken tarihsel bir şahsiyettir. O, ince zekâsı, ilmi, cesaret ve savaşçı özelliği ile kendi zamanının parmakla gösterilen bir delikanlısı idi. Onun ailesi, dönemin Cezayir toplumunun en nüfuzlu ailelerinden biri olup Fransızların Cezayir’i işgali sırasında bu aile bağımsızlık mücadelesi önderliğini üstlenmiştir. Emir, babası Muhyiddîn b. Muhammed liderliğinde iki yıl Fransızlara karşı savaştıktan sonra, babası liderlik makamını ona bırakmıştır. O, savaş dehası ve cesareti ile Cezayir’in kurtuluş mücadelesinin simge ismi haline gelmiştir.
Bu çalışmada onun şair kimliğinin yansıması olarak divanındaki şiirlerinin barındırdığı edebi sanatlar ele alınacaktır. Zira Emir Abdülkâdir’in divanına yapılan en büyük eleştiri, onun şiirlerinin diğer şairlerin şiirleri kadar edebi olmadığı ve daha sığ ve basit kaldığı yönündedir. Böylece hem Arap edebiyat tarihçileri hem de Türk edebiyat tarihçileri tarafından gereken ilgiyi görmeyen Osmanlı Dönemi Arap edebiyatına da ışık tutulmaya çalışılacaktır.
Emir’in şiirlerini daha iyi değerlendirebilmek amacıyla onun hayatı hakkında kısa bilgiler verilmiş, sonra onun divanına yapılan tahkik ve baskılara değinilmiştir. Emir’in divanındaki şiirlerinde yer verdiği sanatsal örgüler incelenirken, yeterli ve kısa açıklamalardan sonra çalışmanın boyutu çerçevesinde birkaç örnekle değerlendirilmeye çalışılmıştır. Sonuç olarak, Emir’in divanındaki şiirlerin iddia edilenin aksine belagat unsurlarına ustaca yer verdiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Divan, Arap Dili ve Belagatı, Emir Abdülkâdir el-Cezâirî

Kaynakça

• Akkâvî, İn’âm Fevvâl. el-Mu’cemü’l-mufassal fî ulûmi’l-belâğa. Beyrut: Dâru’-Kütübi’l-Ilmiyye, 2. Basım, 1996.
• Akkâvî, İn’âm Fevvâl. el-Mu’cemü’l-mufassal fî ulûmi’l-belâğa. Beyrut: Dâru’-Kütübi’l-Ilmiyye, 2. Basım, 1996.
• Bolelli, Nusrettin. Belâgat, Beyan-Meânî-Bedî İlimler, Arap Edebiyatı. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 9. Basım, 2015.
• Bû Azîz, Yahya. el-Emîru’l-Abdülkâdir râidü’l-kifâhı’l-Cezâirî. Tunus: ed-Dâru’l-Arabiyye lil’Kitâb, 3. Basım, 1983.
• Bulut, Ali. Belâgat, Meânî-Beyân-Bedî. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2013.
• Cârim, Ali - Emîn, Mustafa. el-belâgatü’l-vâdıha. Dâru’l-Meârif, 1999.
• Cürcânî, Abdülkâhir. Kitâb-u esrâri’l-belâga. Kahire: Matbaatü’l-Medenî, ts.
• Dahû, el-Arabî. Dîvânü’ş-şâiri’l-Emîr Abdilkâdir el-Cezâirî. Cezâyir, 3. Basım, 2007.
• Durmuş, İsmail. “Telmîh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Durmuş, İsmail. “Teşhîs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 565. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Ebâza, Nazzâr. el-Emîr Abdülkâdir el-Cezâirî, el-âlimü’l-mücâhid. Dimaşk: Dâru’l-Fikr, 1994.
• Ebû Hilâl el-Askerî, Abdullah b. Sehl. Kitâbü’s-sınâateyn. Dâru İhyâi Kütübi’l-Arabiyye, 1952.
• Eren, A. Cüneyt - Uzunoğlu, M. Vecih. Belâgat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Rağbet, 2014.
• Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Yakub el-. el-Kâmûsu’l-Muhît. Beyrut: Dâru’l-İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2. Basım, 2000.
• Hakkî, Memdûh. Dîvânü’l-Emîri’l-Abdilkâdir el-Cezâirî. Dâru’l-Yegazati’l-Arabiyye, ts.
• Halî, Safiyuddîn el-. Şerhu’l-kâfiyeti’l-bedîıyye. Beyrut: Dâr-u Sâdır, 2. Basım, 1992.
• Hâşimî, Ahmed el-. Cevâhiru’l-belâğa fi’l-meânî ve’l-beyân ve’l-bediî. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1999.
• İbn Manzûr, Cemâluddîn. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâr-u Sâdır, ts.
• İbn Ma’sûm, Ali Sadruddîn. Envâru’r-rabî fî envâı’l-bediî. Necef: Matbaatü’n-Nu’mân, 1969.
• İbnu’s-Seb’ı, Abdürezzâk. el-Emîr Abdülkâdir el-Cezâirî ve Edebühû. Müessesetü’l-Câizeti Abdilazîz Suûd, 2000.
• İbnü’l-Mu’tez, Ebu’l-Abbâs Abdullah. Kitâbü’l-bedî’. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 2012.
• İtyîn, Birûnû. el-Emîr Abdülkâdir el-Cezâirî,. Beyrut: Dâru’l-Atıyye li’n-Neşr, 1997.
• İyişenyürek, Orhan. Abdullah eş-Şebrâvî ve Şiiri. Konya: Aybil, 2019.
• İyişenyürek, Orhan. "İbn Ma‘tûḳ’un Dîvân’ındaki Peygamber Methiyeleri". Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47 (2019).
• Kazvînî, Celâluddîn Muhammed b. Abdurrahman el-. el-Îdâh fî ulûmi’l-belâga. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 2003.
• Kazvînî, Celâluddîn Muhammed b. Abdurrahman el-. et-Telhîs fî ulûmi’l-belâga. Dâru’l-Fikri’l-Arabî, ts.
• Kuran, Ercüment. “Abdülkâdir el-Cezâirî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/232-233. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Mecme’u’l-Lugati’l-Arabiyye. el-Mu’cemü’l-vasît. Kahire: Mektebetü’ş-Şurûkı’d-Devliyye, 4. Basım, 2004.
• Mecmeu’l-Luğati’l-Arabiyye. el-Mu’cemü’l-vecîz. Dâru’t-Tahrîr, 1989.
• Murtçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık, 1995.
• Muslu, Ramazan. Emir Abdülkâdir el-Cezâirî, Hayatı ve Tasavvufî Görüşleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
• Nasıf, Hafnî - Deyyâb, Muhammed. Dürûsu’l-belâğa. Kuveyt: Mektebet-ü Ehli’l-Eser, 2004.
• Nâzım, Bedruddîn İbn Mâlik ibnu’n-. el-Misbâh fi’l-meânî ve’l-beyân ve’l-bediî. Mektebetü’l-Âdâb, 1989.
• Râzî, Fahruddîn er-. Kitâbü’l-îcâz fî rivâyeti’l-îcâz. Beyrut: Dar-u Sâdır, 2004.
• Saîd, Âişe. il-Buğdu’r-Rûhiyyu li Mügâvemeti’l-Emîr Abdilkâdir el-Cezâirî. Câmiatü’l-Cezâir, Yüksek Lisans Tezi, 2003.
• Saîdî, Abdü’l-Müteâl es-. Buğyetü’l-îdâh li telhîsı’l-miftâh. Kahire: Mektebetü’l-Âdâb, 1999.
• Sallâbî, Ali Muhammed Muhammed es-. Sîratü’l-Emîr Abdi’l-Kâdir. Beyrut: Dâru’l-Mârife, ts.
• Sekkâkî, Yusuf b. Ebî Bekr. Miftâhu’l-ulûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 2. Basım, 1987.
• Taftazânî, Sa’duddîn. el-Mutavvel ale’t-telhîs. Matbaat-ü Senede, 1892.
• Zeydân, Corcî. Terâcimu meşâhiri’ş-şark fi’l-karni’tâsisi’ı aşar. Kahire: Hindâvî, 2012.