An Overview of Classical Turkish Handicrafts in Sâmiha Ayverdi's Works

Yıl 2023, , 278 - 295, 30.10.2023

Seçil Dumantepe

https://doi.org/10.48139/aybukulliye.1361318

Öz

One of the most important figures in the history of Turkish culture and literature, Sâmiha Ayverdi addressed almost all branches of fine arts such as architecture, music, literature, and theatre in her works. One of the art branches she emphasized the most in her works is classical Turkish handicrafts. Calligraphy, illumination, marbling, ceramics, bookbinding, glassmaking, pipe bowl-making, sealing, and mahya-making are some of them. The author addresses these art branches in their historical development with a very nuanced and thorough approach, particularly in her memoirs and research-analysis articles. Ayverdi examined Turkish culture, civilization, and art from a wide range of perspectives, including literary, historical, and intellectual, in all of her works, which she treated monotheistically. She wanted to show not only the beauty of the past, but also to shed light on the future with the knowledge and inspiration she acquired from it, in other words, to build a bridge from the past to the future. Her approach to classical Turkish handicrafts is also characterized by this approach.
The current study aims to reveal Sâmiha Ayverdi's views and thoughts on classical Turkish handicrafts in all its aspects. The introduction of the study outlines the author's approach to classical Turkish handicrafts. The main part of the study focuses in detail on how all these art branches are handled in her works. The conclusion will include Ayverdi's opinions and suggestions for the development and transfer of these disappearing art branches to the future as well as a general evaluation.

Anahtar Kelimeler

Sâmiha Ayverdi, Fine Arts, Culture, Classical Turkish Handicrafts.

Sâmiha Ayverdi’nin Eserlerinde Klasik Türk El Sanatlarına Genel Bir Bakış

Öz

Türk kültür ve edebiyat tarihinin önemli isimlerinden olan Sâmiha Ayverdi, eserlerinde mimariden, musikiye, edebiyattan tiyatroya kadar güzel sanatların hemen hemen bütün kollarına yer vermiştir. Onun eserlerinde en çok üzerinde durduğu sanat dallarından biri de klasik Türk el sanatlarıdır. Hat, tezhip, ebru, çinicilik, çiltçilik camcılık, lülecilik, mühürcülük, mahyacılık bunlardan bazılarıdır. Yazarın, özellikle hatıralarında ve araştırma-inceleme yazılarında bu sanat kollarını tarihî seyri içinde, oldukça incelikli ve ayrıntılı bir üslupla işlediği görülür. Ayverdi, tevhitçi bir bakış açısıyla yaklaştığı bütün eserlerinde, Türk kültür ve medeniyetini, sanatını, edebî, tarihî ve fikrî olmak üzere çok geniş bir perspektiften ele almıştır. Onun amacı sadece mazinin güzelliklerini yansıtmak değil, ondan aldığı bilgi ve ilhamla geleceğe ışık tutmak, bir anlamda geçmişten geleceğe bir köprü kurmaktır. Yazarın klasik Türk el sanatlarına yaklaşımı da bu doğrultuda şekillenir.
Bu çalışmanın amacı, Sâmiha Ayverdi’nin klasik Türk el sanatlarına dair görüş ve düşüncelerini bütün yönleriyle ortaya koymaktır. Çalışmanın giriş bölümünde, yazarın klasik Türk el sanatlarına yaklaşımı konusunda ana hatlarıyla bilgi verdikten sonra, metnin asıl bölümünde bütün bu sanat kollarının eserlerinde nasıl ele alındığı üzerinde ayrıntılarıyla durulacaktır. Sonuç bölümünde ise, Ayverdi’nin kaybolmaya yüz tutmuş bu sanat dallarımızın geliştirilerek geleceğe aktarılması bağlamında sunduğu görüş ve önerilerine yer verilerek genel bir değerlendirmeye gidilecektir.

Anahtar Kelimeler

Sâmiha Ayverdi, Güzel Sanatlar, Kültür, Klasik Türk El Sanatları.

Kaynakça

• Aygen, Ş. (2013). Maziye Eğilen Sanatkâr. (Her Hafta, 10.9.1949, Sayı:115, s.8). O da Bana Kalsın: Röportajlar, Anketler (1b.). İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 27-31.
• Ayverdi, S. (1942a). Yaşayan Ölü. İstanbul: Gayret Kitabevi.
• Ayverdi, S. (1942b). İnsan ve Şeytan. İstanbul: Gayret Kitabevi
• Ayverdi, S. (1943). Son Menzil. İstanbul: Gayret Kitabevi
• Ayverdi, S. (1973). İbrahim Efendi Konağı (2b.) İstanbul: Baha Matbaası.
• Ayverdi, S. (1976a). Maarif Davamız. Millî Kültür Meseleleri ve Maârif Davamız. Kültür Bakanlığı, Kültür Eserleri: 12, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 11-57.
• Ayverdi, S. (1976b). Gençlik Mes’eleleri ve Mes’ulleri. Millî Kültür Meseleleri ve Maârif Davamız. Kültür Bakanlığı, Kültür Eserleri: 12, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 127-152.
• Ayverdi, S. (1976c). Muhtaç olduğumuz Zevk. Millî Kültür Meseleleri ve Maârif Davamız. Kültür Bakanlığı, Kültür Eserleri: 12, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 266-269.
• Ayverdi, S. (1976d). Bir Mektup. Millî Kültür Meseleleri ve Maârif Davamız. Kültür Bakanlığı, Kültür Eserleri: 12, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 275-286.
• Ayverdi, S. (1977). İstanbul Geceleri (3b.). İstanbul: Baha Matbaası.
• Ayverdi, S. (1985a). Ne idik Ne Olduk. Ne İdik Ne Olduk. İstanbul: Hülbe Yayınları, 5-9.
• Ayverdi, S. (1985b). Havaya Uçurulan Köprü. Ne İdik Ne Olduk. İstanbul: Hülbe Yayınları, 51-58.
• Ayverdi, S. (1985c). Eski İstanbul’dan Çizgiler. Ne İdik Ne Olduk. İstanbul: Hülbe Yayınları, 161-173.
• Ayverdi, S. (1985d). O Eller. Ne İdik Ne Olduk. İstanbul: Hülbe Yayınları, 233-236.
• Ayverdi, S. (1988). Vav. Hey Gidi Günler Hey. İstanbul: Hülbe Yayınları,114-116.
• Ayverdi, S. (1999). Türk Tarihinde Osmanlı Asırları (4b.). İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Ayverdi, S. (2017). Kendi Kendini İnkâr. Râtibe (3b.). İstanbul: Kubbealtı Yayınları 66-71.
• Ayverdi, S. (2018). Boğaziçi’nde Tarih (10b.). İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Arıtan, A. S. (1993). Ciltçilik. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (551-557.ss.),7, İstanbul: TDV Yayınları.
• Banarlı, N.S. (1977). Önsöz. İstanbul Geceleri (3b.). İstanbul: Baha Matbaası, V-VII.
• Birol, İ., A. (2012). Tezhip. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (65-68.ss.),41, İstanbul: TDV Yayınları.
• Güngör, S. (2013). “İstanbul Geceleri” Müellifi Sâmiha Ayverdi ile Bir Konuşma. (İstanbul Ekspres, 5.4.1952). O da Bana Kalsın: Röportajlar, Anketler (1b.). İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 33-37.
• İmre, Ş. (2015). Şükrü İmre (20 Kânûnuevvel 1947). Mülâkatlar (1b.). İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 255-261.
• Kırzıoğlu, B. (2013). Banıçiçek Kırzıoğlu’nun Doktora Çalışmaları Dolayısı ile Sâmiha Ayverdi’ye Sorduğu Sualler ve Cevapları (Kasım 1988). O da Bana Kalsın: Röportajlar, Anketler (1b.). İstanbul: Kubbealtı Yayınları, s.231-234.
• Koç, T. (2022). İslâm Estetiği. Ankara: İSAM yayınları.
• Kuşoğlu, M. Z. (1997). Hakkâklık. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (204-205.ss.),15, İstanbul: TDV Yayınları.
• Özdemir, F. Ç. (2014). Sâmiha Ayverdi’nin Eserlerinde Mazi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yetiş, K. (1993). Sâmiha Ayverdi, Hayatı ve Eserleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Yetiş, K. (2003). Sâmiha Ayverdi’nin Kültüre ve Güzel Sanatlara Bakışı. Vefâtının 10. Yılında Sâmiha Ayverdi’nin Hâtırasına- 3.Bin Yıla Girerken Türk ve Müslüman Dünyasında Sosyo-Kültürel Yapının Yeniden Teşekkülü Sempozyum Bildirileri (haz. Ayşe Yıldız Topuz). (s.121-133). Ankara: Kubbealtı Yayınları.