DOĞUDAN BATIYA ANADOLU’DAKİ ANITLAR ÜZERİNDE AKHAİMENİD ETKİLERİ

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 2, 209 - 223, 30.09.2023

Ahmet Kocaispir

https://doi.org/10.48139/aybukulliye.1348402

Öz

Akhamenidlerin büyük kralı II. Kyros, İran platosunda siyasi birliği kurduktan sonra resmi kaynaklara göre önce Doğu Anadolu ve sonrasında Batı Anadolu’yu egemenliği altına almıştır. Bu süreçle birlikte Anadolu kısmen yerel özelliklerini, inançlarını ve kültürel özelliklerini koruyacak şekilde Pers satraplarının yönetimine bırakılmıştır. Anadolu’daki Akhaimenid etkilerinin izlerini seramikler, madeni eserler dışında anıtsal nitelikteki kültür varlıkları üzerinden izlemek mümkündür. Bu çalışmada Anadolu’nun doğusundan batısına Akhaimenidlerin sanat ustalıklarından geriye kalan zamanının görkemli kalıntılarını ele alacağız.

Anahtar Kelimeler

Akheimenid/Pers, Anadolu, Anıt, Etkileşim, Satraplık.

AKHAIMENID EFFECTS ON MONUMENTS IN ANATOLIA FROM EAST TO WEST

Öz

After establishing political unity on the Iranian plateau, the great Achaemenid king Cyrus II, according to official sources, first ruled Eastern Anatolia and then Western Anatolia. With this process, Anatolia was partially left under the rule of Persian satraps, preserving its local characteristics, beliefs and cultural traits. The traces of Achaemenid influences in Anatolia can be traced through monumental cultural assets other than ceramics and metal artifacts. In this study, we will discuss the glorious remnants of the Achaemenid artistic mastery from the east to the west of Anatolia.

Anahtar Kelimeler

Achaemenid/Persian, Anatolia, Monument, Interaction, Satrapy.

Kaynakça

• Amiet, P. (2010). Shush-e 6000 Sale. (Çev: A. Musavi).
• Benndorf, O. (1880). Das Heroon von Gjölbaschi-Trysa. Hansebooks.
• Bocchieriyan, S. (2016). The Achaemenid Satrapy of Armania. (Yayımlanmamış Lisans Tezi). Colorado Üniversitesi.
• Bryce, T. R. (1983). Political Unity in Lycia during the "Dynastic" Period. Journal of Near Eastern Studies (42), 31-42.
• Caner, E., Parlıtı, U. & Tosun, M. (2020). Arkeolojik Araştırmalarda Kurumsal Devlet Kimliğinin Kent Mimari Silüeti Üzerindeki Etkilerine Bir Örnek: Urartu Kale Kentleri. M. Adak, (Ed.). Geçmişten Günümüze Tarih Araştırmaları içinde (111-136 ss.), Gazi Yayınevi.
• Caygill, M. (1999). A-Z Companion to the Collections of the British Museum. The British Museum Press. Childs, W. A. P. (1981). Lycian Relations with Persians and Greeks in the Fifth and Fourth Centuries Re-Examinedi. Anatolian Studies (31), 55-80.
• Childs, W. A. P. (1989). Fouilles de Xanthos, Tome VIII, Le Monument des Nereides. Klincksieck.
• Dönmez, Ş. & Saba, M. (2019). Anadolu Demir Çağı Pers Tarihi ve Oluz Höyük (Kritalla). A. Özfırat, Ş. Dönmez, M. Işıklı, M. Saba, (Ed.). Orta ve Doğu Anadolu Geç Demir Çağı: Post-Urartu, Med ve Akhaimenid İmparatorlukları içinde (1-65 ss.), Ege Yayınları.
• Dusinberre, E. R. M. (2013). Empire, Authority, and Autonomy in Achaemenid Anatolia. Cambridge University Press.
• Emre, K. (1969). Altıntepe’de Urartu Seramiği. Belleten (33-131), 279-289.
• Hacıköylü, B. (2019). Pers (Akhaimenid) Kralı Kserkses’in Yunanistan Seferinin Anadolu Güzergahı. A. Özfırat, Ş. Dönmez, M. Işıklı, M. Saba, (Ed.). Orta ve Doğu Anadolu Geç Demir Çağı: Post-Urartu, Med ve Akhaimenid İmparatorlukları içinde (159-179 ss.), Ege Yayınları.
• Işıklı, M. & Özdemir, M. A. (2019). Erzincan, Saztepe (Cimintepe II): Akhaimenid Dönemi İçin Bölgesel Bir Merkez. A. Özfırat, Ş. Dönmez, M. Işıklı, M. Saba, (Ed.). Orta ve Doğu Anadolu Geç Demir Çağı: Post-Urartu, Med ve Akhaimenid İmparatorlukları içinde (351-382 ss.), Ege Yayınları.
• Işıklı, M. & Parlıtı, U. (2015). Van Ayanis Kalesi Çalışmaları-2014. Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Haberler (39), 55-57.
• Işıklı, M. & Parlıtı, U. (2019). Doğu Anadolu’nun Geç Demir Çağı: Sorunlar ve Çözümsel Perspektifler. A. Özfırat, Ş. Dönmez, M. Işıklı, M. Saba, (Ed.). Orta ve Doğu Anadolu Geç Demir Çağı: Post-Urartu, Med ve Akhaimenid İmparatorlukları içinde (181-215 ss.), Ege Yayınları.
• Kalkan, H. (2008). M.Ö. 6-4. Yüzyıllarda Doğu Anadolu: Arkeolojik Veriler Işığında Tarihsel ve Kültürel Değerlendirme (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İzmir: Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Karaosmanoğlu, M. & Korucu, H. (2015). Erzincan Ovasındaki Geç Demir Çağ Seramiklerinin Değerlendirilmesi. M. Işıklı, B. Can (Ed.), Uluslararası Doğu Anadolu Güney Kafkasya Kültürleri Sempozyumu Bildiriler II Kitabı içinde (132-147 ss), Cambridge Scholars Publishing.
• Kleiss, W. (1980). Bastam, an Urartian Citadel Complex of the Seventh Century B.C. American Journal of Archaeology (84-3), 299-304.
• Kroll, S. (2013). Notes on the Post-Urartian Horizon at Bastam. Tarhan Armağanı. M. Taner Tarhan’a Sunulan Makaleler içinde (247-255 ss.), Ege Yayınları.
• Kroll, S. (2014). Notes On The Post-Urartian(Median) Horizon in Nw-Iran and Armenia. A. Özfırat (Ed.), Arkeolojiyle Geçen Bir Yaşam İçin Yazılar Veli Sevin’e Armağan Kitabı içinde (203-205 ss.), Ege Yayınları.
• Kocaispir, A. & Parlıtı, U. (2022). Urartu’nun Kuzeydoğu Anadolu’ya Ulaşımında Yol Ağı Sorunsalı. I. Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu (Yol) Bildiri Kitabı içinde (856-869 ss.), Erzurum Teknik Üniversitesi Yayınları.
• Koch, H. (2001). Az Zabane Dariush/Darius’un Dilinden. (Çev. P. Rajabi), Entesharat Karang.
• Köroğlu, K. (2008). Urartu Kaya Mezar Geleneği ve Doğu Anadolu’daki Tek Odalı Kaya Mezarlarının Kökeni. Arkeoloji ve Sanat (127), 21-38.
• Köse, S. (2023). Dijital Arkeoloji Uygulamaları: Ayanis Örneği. Külliye Uluslarası Sosyal Bilimler Dergisi 4/1, 137-162.
• Mansel, A. M. (2004). Ege ve Yunan Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Mellink, M. (1988). Anatolia. J. Boardmann- N. G. L. Hammond, D. M. Lewis, M. Ostwald (Ed.), The Cambridge Ancient History IV (Persia, Greece and the Western Mediterranean c. 525 to 479 B.C.) içinde (211-233 ss.), United Kingdom at the University Press.
• Parlıtı, U., Kocaispir, A. & Öncel, K. (2021). The Magnificent Urartian Fortress on The Southern Slope of Munzur Mountains (Tunceli): Kurmizak. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (27), 24-56.
• Root, M. C. & Arbor, A. (1991). From the Heart: Powerful Persianisms in the Art of the Western Empire. Helen Sancisi, Weerdenburg, Amelie Kuhrt (Ed.), Achaemenid History VI, Asia Minor and Egypt: Old Cultures in a New Empire, Proceedings of the Groningen 1988 Achaemenid History Workshop içinde (1-25 ss.). Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten.
• Schmidt, E. F. (1964). Takhte Jamshid I, Banaha, Nagsheha va Nebeshteha/ Persepolis I: Structures, Reliefs, Inscriptions, (Çev: A. Faryar), Entesharat Franklin va Amirkabir Press.
• Sedaghat Kish, J. (2001). Aramgahe Kourosh va Bavarhaye Mardome Fars/ Cyrus' Tomb and the Beliefs of the Persians. Entesharat Khojasteh.
• Sekunda, N. (1991). Achaemenid Settlement in Caria, Lycia and the Greater Phrygia. Helen Sancisi, Weerdenburg, Amelie Kuhrt (Ed.), Achaemenid History VI, Asia Minor and Egypt: Old Cultures in a New Empire, Proceedings of the Groningen 1988 Achaemenid History Workshop içinde (83-108 ss.), Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten.
• Sevin, V. (1982). Anadolu’da Pers Egemenliği. Anadolu Uygarlıkları, Görsel Anadolu Tarihi Ansiklopedisi 2 içinde (310-332 ss.), Görsel Yayınlar.
• Sezer, O. (2019). MÖ 6. Yüzyılda Orta Anadolu: Akhaimenid Geçiş Evresi. A. Özfırat, Ş. Dönmez, M. Işıklı, M. Saba, (Ed.), Orta ve Doğu Anadolu Geç Demir Çağı: Post-Urartu, Med ve Akhaimenid İmparatorlukları içinde (97-157 ss.), Ege Yayınları.
• Summers, G. D. (1993). Archaeological Evidence for the Achaemenid Period in Eastern Turkey. Anatolian Studies (43), 85-108.
• Tonks, O. S. (1907). An Interpretation of the So-Called Harpy Tomb, American Journal of Archaeology 11, , s. 321-338.
• Tosun, M. (2022). Pers/Akhaemenid Dönemi’nde Anadolu: Bölgeler Arası Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme. Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi (4/2), 379-416.
• Tosun, M., Parlıtı, U. & Caner, E. (2021). An Evaluation on Eastern Anatolia Late Iron Age (Persian/Achaemenid Period). Arkeoloji Dergisi (XXVI), 107-120.
• Tritsch, F. J. (1942). The Harpy Tomb at Xanthus. The Journal of Hellenistic Studies (62), 39-50.
• Tuplin, C. (2007). The Achaemenid Impact in Anatolia: A Summary. İ. Delemen (Ed.), The Achaemenid Impact on Local Populations and Cultures in Anatolia, Papers Presented at the International Workshop içinde (291-298 ss.), Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları.
• Vismara, N. (2007). Some Reflections on Iconographic otifs in Lycian Coinage: the Central Achaemenid Empire’s Powerful Political Presence in a Border Region. İ. Delemen (Ed.), The Achaemenid Impact on Local Populations and Cultures in Anatolia, Papers Presented at the International Workshop içinde (59-67 ss.), Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları.
• Wiesehöfer, J. (2009). The Achaemenid Empire. The Dynamics of Ancient Empires State Power from Assyria to Byzantium içinde (66-98 ss.), Oxford University Press.
• Yücel, Ç. (2018). Diyarbakır Müzesi’nden Bir Grup Pers Süvari Figürini. Researcher: Social Science Studies (6/2), 42-56.
• Zahle, J. (1991). Achaemenid Influences in Lycia. Helen Sancisi, Weerdenburg, Amelie Kuhrt (Ed.), Achaemenid History VI, Asia Minor and Egypt: Old Cultures in a New Empire, Proceedings of the Groningen 1988 Achaemenid History Workshop içinde (145-157 ss.), Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten.
• Antik Kaynaklar
• Herodotos. (2006). Tarih/Historiai. (Çev: M. Ökmen), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ksenophon. (1984). Anabasis (Onbinlerin Dönüşü). (Çev: T. Gökçöl), Sosyal Yayınları.
• Strabon. (1993). Antik Anadolu Coğrafyası / Geographika: XII-XIII-XIV. (Çev: A. Pekman), Arkeoloji ve Sanat Yayınları.