Katılım Bankalarında Mudârebe Finansmanının Yaygınlaşamamasının Nedenleri; Katılım Bankası Yöneticileri Gözünden Bir İnceleme

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 3, 517 - 545

Mustafa İbcioğlu , Salih Ülev

https://doi.org/10.48139/aybukulliye.1742079

Öz

Bu makale, Türkiye’de faaliyet gösteren katılım bankalarında mudârebe finansman yönteminin yaygınlaşmasındaki engelleri ortaya koymayı ve bu sorunlara yönelik çözüm önerileri geliştirmeyi amaçlamaktadır. Çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılmış olup, yarı yapılandırılmış görüşmeler yoluyla veri toplanmıştır. Araştırmaya katılım bankalarında görev yapan orta ve üst düzey yöneticiler katılmış olup katılımcılara 13 soru yöneltilmiş ve elde edilen veriler betimsel analiz yöntemiyle değerlendirilmiştir. Analiz sonucunda altı temel tema belirlenmiştir: (1) karşılıklı güven eksikliği, (2) vade uyumsuzluğu, (3) yöntemin riskli ve yönetimi güç olması, (4) zarar ihtimalinin banka itibarı üzerindeki olumsuz etkisi, (5) proje değerlendirme ve izleme olgusunun yetersizlikleri ve (6) mevzuat ile iç süreçlerdeki belirsizlikler. Bu bulgular ışığında, mudârebe sisteminin katılım bankacılığı içinde daha etkin ve sürdürülebilir biçimde uygulanabilmesine yönelik çözüm önerileri sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Katılım bankaları , mudârebe , nitel yöntem , betimsel analiz , İslami finansman

Reasons for the Failure to Expand Mudaraba Finance in Participation Banks: An Examination from the Perspective of Participation Bank Managers

Öz

This article aims to identify the main obstacles preventing the widespread use of the mudarabah financing method in participation banks operating in Turkey and to propose potential solutions to address these issues. A qualitative research methodology was employed, with data collected through semi-structured interviews. The participants included mid- and senior-level executives working in participation banks. Data obtained from thirteen interview questions were analyzed using descriptive analysis. The findings revealed six main themes: (1) lack of mutual trust, (2) maturity mismatch, (3) the perceived riskiness and management difficulty of the method, (4) the potential reputational damage caused by losses, (5) deficiencies in project evaluation and monitoring processes, and (6) uncertainties in regulatory and internal procedures. Based on these findings, the study offers suggestions to enhance the effective and sustainable implementation of the mudarabah method within the participation banking sector.

Anahtar Kelimeler

Participation banks , mudarabah , qualitative method , descriptive analysis , Islamic finance

Kaynakça

• Aksoy, N. (2017). İslam’da Mudaraba ve Katılım Bankacılığında Uygulama Potansiyeli. İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi.
• Al‐Ajmi, J., Abo Hussain, H. ve Al-Saleh, N. (2009). Clients of conventional and Islamic banks in Bahrain: How they choose which bank to patronize. International Journal of Social Economics, 36(11), 1086-1112.
• Arslan, E. ve Akacan, F. (2019). Katılım Bankacılığının Fon Toplama-Kullandırma Yöntemleri ve Türkiye Ekonomisine Katkılarının İncelenmesi. The Journal of Academic Social Sciences, 90(90), 212-228. doi:10.16992/asos.14862
• Ayub, M. (2012). Focus on Difference between Interest and Trade Profit. Journal of Islamic Banking & Finance, 29(3), 70-74.
• Bağcı, D. (2019). Türk Katılım Bankacılığında Mudârebe Sözleşmesi. İstanbul Üniversitesi, İstanbul. Bankacılık Kanunu. Resmi Gazete 1-119 (2005). Türkiye.
• Bulut, H. İ. ve Er, B. (2009). Katılım Bankacılığında İki Yeni Finansal Teknik Önerisi: Mudaraba-Risk Sermayesi Yatırım Ortaklıkları ve Mudaraba-Risk Sermayesi Yatırım Fonları. Finansal Yenilik ve Açılımları ile Katılım Bankacılığı içinde (C. 1, ss. 11-76). TKBB. www.tkbb.org.tr adresinden erişildi.
• Canbaz, M. (2019). Katılım Bankaları Borçluluğa mı, Reel Ekonomiye mi Katkı Yapmalı? Academic Studies on Social and Education Sciences içinde (C. 9, ss. 185-209).
• Canbaz, M. F. ve Erdem, A. S. (2020). Katılım Bankalarında Mudârebe Finansmanını Engelleyen Faktörler. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(4), 646-658. doi:10.29106/fesa.795368
• Canbaz, S. (2024). Proje Tercihli Özel Fon Havuzu: Emlak Katılım Bankası Örneği. Uludağ Üniversitesi, Bursa.
• Cevherli̇, F. (2023, Nisan). İslam Hukukunda Mudârebe Ortaklığı ve Katılım Bankacılığındaki Yeri. Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Ceyhan, İ. (2020). Faizsiz Finans Muhasebe Standartlarında Yer Alan Ölçüm ve Muhasebeleştirmeye İlişkin Düzenlemelerin Vergi Mevzuatı Açısından Değerlendirilmesi. Katılım Finansmanında Yeni Yaklaşımlar içinde (C. 12, ss. 114-149). TKBB.
• Çakar, R. (2023). Fintek Kavramı ve İslami Finans Kurumlarında Kullanılan Güncel Fintek Uygulamaları. Kocatepe İslami İlimler Dergisi, 6(Özel Sayı), 18-37. doi:10.52637/kiid.1323142
• Çelik, İ. (2017). Meşru’ Bir Yatırım Aracı Olarak Mudârebe ve Günümüzde Kullanımı. Al-Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 1(3), 381-395.
• Çizakça, M. (1999). İslam dünyasında ve Batı’da iş ortaklıkları tarihi. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Çoban, U. (2022). Müşareke’nin Uygulanabilirliğine Dair Kobi Algısı ve Dinamik Ortaklık Model Önerisi. Bingöl Üniversitesi, Bingöl.
• Damad, Ş. ve Gelibolulu, A. (1998). Mecmau’l-enur fî şeri Mültea’l-ebur (C. 4). Beyrut: Dârü’l Kütübü’l-İlmiyye.
• Dar, H. A. ve Presley, J. R. (2000). Lack of Profit Loss Sharing in Islamic Banking: Management and Control Imbalances. Economic Research Paper, 00(24), 1-27.
• Demir, Z. (2018). Kobi Finansal Problemlerinin Çözümünde Girişim Sermayesi Fon’larının Önemi ve Rolü: Katılım Bankacılığına Yeni Bir Model Önerisi. İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi.
• Dinç, Y. (2017). Katılım Bankalarında Havuzlar ve Birim Hesap Değeri; Vade Uyumsuzluğu ve Fon Kullandırımı Üzerine Öneriler. Bankacılık ve Sermaye Piyasası Araştırmaları Dergisi, 1(3), 9-21. www.bankasermaye.com adresinden erişildi.
• El-Gamal, M. A. (2006). Overview of Islamic Finance. http://www.jlaw.com/Forms/iska_d.html. adresinden erişildi.
• Emeç, Ö. (2019). Değişen Dünyada Ortaklık Temelli Finansman ve Katılım Bankalarındaki Yeri. (Yayımlanmamış i̇slam i̇ktisadı ve finansı anabilim dalı). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Er, H. (2021, Aralık). Mevduat Bankaları İle Katılım Bankalarının Finansal Performanslarının Asimetrik Bilgi Kriterleri Çerçevesinde Değerlendirilmesi. İslam Ekonomisi ve Finansı Anabilim Dalı.
• Faizsiz Finans Standartları. (2018). (C. 10). İstanbul: TKBB Yayınları.
• Gedikli, F. (1998). Osmanlı Şirket Kültürü: XVI-XVII Yüzyıllarda Mudârebe Uygulaması. Istanbul: Iz Yayıncılık.
• Gönen, D. (2005). İslam Hukukunda Mudârebe (Emek+Sermaye) Şirketinde Tarafların Hak ve Borçları. Journal of Istanbul University Law Faculty, 63(1-2), 192-212.
• Hassan, K. ve Lewis, M. (2007). Handbook of Islamic banking. Edward Elgar Publishing.
• Holmstrom, B. (1979). Moral Hazard and Observability. The Bell Journal of Economics, 10(1), 74. doi:10.2307/3003320
• İnanır, A. (1999). İslam Hukukunda Emek Şirketi. Sakarya Üniversitesi.
• Iqbal, Z. ve Mirakhor, A. (2011). An Introduction to Islamic Finance: Theory and Practice (Second.). John Wiley & Sons (Asia) Pte. Ltd.
• Kallek, C. (2005). Mudârebe. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 30, ss. 359-363).
• Katılım Bankacılığı: Sistemi, Çalışma Esasları ve Uygulaması. (2015). İstanbul: Albaraka Yayınları.
• Keleş, Y. (2022). Katılım Bankalarında Ortaklığa Dayalı Finansman Yöntemleri ve Yeni Bir Bankacılık Modeli Önerisi. İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi.
• Khan, M. M. ve Bhatti, M. I. (2008). Development in Islamic banking: a financial risk-allocation approach. Journal of Risk Finance, 9(1), 40-51. doi:10.1108/15265940810842401
• Khan, M. S. (1986). Islamic Interest-Free Banking: A Theoretical Analysis. Palgrave Macmillan Journals, 33(1), 1-27.
• Kumaş, M. Salih ve Abdullayev, E. (2016). Bir Finansman Modeli Olarak Mudârabe’nin Faizsiz Bankacılıkta Etkin Şekilde Kullanılması Sürecinde Sivil Toplum Örgütlerinin Aktif Rol Üstlenmesi. International Journal of Islamic Economics and Finance Studies, 2(1), 67-87. http://serpam.istanbul.edu.tr/wp- adresinden erişildi.
• Kumaş, Mehmet Salih. (2007). Faizsiz Bir Finans Yöntemi Olarak Venture Capital Sistemi ve İslam Bankacılığı İle Mukayesesi. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 16(1), 279-298.
• Manzûr, İ. (1956). Lisanul Arab (Daru Sadr., C. 15). Beyrut.
• Milli, M. ve Abid, S. (2017). Moral hazard and risk-taking incentives in Islamic banks, does franchise value matter! International Journal of Islamic and Middle Eastern Finance and Management, 10(1), 42-59.
• Mirrlees, J. A. (1999). The Theory of Moral Hazard and Unobservable Behaviour: Part I. The Review of Economic Studies, (66), 3-21.
• Orhan, Z. H. (2019). Katılım Bankacılığında Risk Kâr-Zarar Ortaklığı Enstrümanlarının Analizi. İktisat Yayınları. www.iktisatyayinlari.com adresinden erişildi.
• Özsoy, Ş. (2012). Sağlam Bankacılık Modeli ile Katılım Bankacılığına Giriş. Kuveyt Türk Yayınları.
• Rammal, H. G. (2003). Mudaraba in Islamic Finance: Principles and Application. Business Journal for Entrepreneurs, 16(4), 105-112.
• Sağlam, M. S. ve Eğri, T. (2020). Mudârebe Finansmanının Katılım Bankalarında Uygulanmasının Ahlaki Risk Yönünden Değerlendirilmesi: Türkiye Örneği. Uluslararası İslam Ekonomisi ve Finansı Araştırmaları Dergisi, 6(2), 197-226.
• Şekerci, O. (1981). İslam şirketler hukuku-emek sermaye şirketi (el-Mudaraba). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şen, A. (2006). Asimetrik Bilgi-Finansal Kriz İlişkisi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (14). TKBB. (2015). Türkiye Katılım Bankacılığı Strateji Belgesi. Türkiye Katılım Bankacılığı Strateji Belgesi. İstanbul. TKBB Veri Peteği. (2025).TKBB. 1 Haziran 2025 tarihinde https://tkbb.org.tr/veripetegi-detay/10%202025 adresinden erişildi.
• Tunç, H. (2010). Katılım Bankacılığı Felsefesi, Teorisi ve Türkiye Uygulaması. İstanbul: Nesil Yayınları.
• Udovitch, A. L. (1970). Partnership and Profit in Medieval Islam. Princeton University Press.
• Ulusoy, R. (1997). Bir Finansman Yöntemi Olarak Mudârebe. Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Usmani, M. M. T. (1998). An Introduction to Islamic Finance. Karachi.
• Yıldız, Y. E. (2019). Kamu Kurumlarının Finansmanında Mudârebe İmkânlarının Uygulanması. İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Zafari, A. (2022). 7. Uluslararası Öğrenci Sempozyumu Bildiriler Kitabı - 5. Y. C. Yussuf (Ed.), İslami Bankalarda Mudârebe Uygulamalarının Riskleri ve Bunları Yönetmenin Yolları içinde (ss. 52-66). İstanbul: Uluslararası Öğrenci Dernekleri Federasyonu. https://www.researchgate.net/publication/369440492 adresinden erişildi.