MERİTOKRASİ YANILSAMASI: LİYAKATİN LABİRENTİNDE BİR İNCELEME

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 1, 102 - 126, 30.06.2025

İbrahim Halil Atakişi

https://doi.org/10.54688/ayd.1464687

Öz

Bu araştırma, meritokrasi ve liyakat temelli yönetim kavramlarını derinlemesine incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışma, meritokrasinin ne olduğu ve temel ilkelerinin neler olduğunu, liyakat ve meritokrasi arasında nasıl bir ilişki olduğu, farklı ülkelerde meritokrasinin nasıl uygulama alanı bulduğu, Türkiye’de liyakat temelli yönetim tarihinin hangi dönemlerde zuhur ettiği ve liyakat sisteminin adil ve eşitlikçi bir şekilde işlemesi için hangi adımlar atılabileceği gibi sorulara cevap arayacaktır. Bu doğrultuda literatür taraması yöntemiyle meritokrasi ve liyakat temelli yönetim ile ilgili kitap, makale, rapor ve diğer akademik kaynaklar taranacaktır. Bu kapsamda meritokrasinin tanımı ve temel ilkeleri ele alınacak, ardından liyakat ve meritokrasi arasındaki ilişki incelenecek ve farklı ülkelerdeki uygulamalar analiz edilecektir. Ayrıca, tarihsel analiz yöntemi kullanılarak, tarihsel süreç içindeki meritokrasi ve liyakat temelli yönetim pratikleri, Osmanlı döneminden günümüze kadar incelenecektir. Böylelikle Türkiye’deki meritokrasi algısının nasıl olduğu belirlenecektir. Araştırmanın sonucunda, liyakat sisteminin adil bir şekilde işlemesi için öneriler sunularak, bu alandaki literatüre katkı sağlanması hedeflenmektedir. Bu bağlamda çalışmanın uluslararası düzeyde bir perspektif sunarak, meritokrasi ve liyakat temelli yönetim konusundaki tartışmalara yeni bir bakış açısı kazandırması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Meritokrasi , Liyakat , Bürokrasi , Kayırmacılık , Fırsat eşitliği

Etik Beyan

Bu çalışma etik onay gerektiren herhangi bir insan veya hayvan araştırması içermemektedir.

Destekleyen Kurum

Çalışma için destek alınmamıştır.

THE MERITOCRACY FALLACY: AN EXAMINATION IN THE LABYRINTH OF MERIT

Öz

This research aims to delve into the concepts of meritocracy and merit-based management in depth. The study will seek answers to questions such as what meritocracy is and what its fundamental principles are, the relationship between merit and meritocracy, how meritocracy is implemented in different countries, the periods in Turkey’s history when merit-based management emerged, and the steps that can be taken to ensure that the merit system operates fairly and equitably. Accordingly, a literature review method will be employed to explore books, articles, reports, and other academic sources related to meritocracy and merit-based management. Within this framework, the definition and fundamental principles of meritocracy will be discussed, followed by an examination of the relationship between merit and meritocracy and an analysis of applications in different countries. Additionally, using a historical analysis method, meritocracy and merit-based management practices throughout history, from the Ottoman period to the present day, will be examined. Thus, the perception of meritocracy in Turkey will be determined. In this context, the study is expected to provide an international perspective and offer a new approach to the ongoing discussions on meritocracy and merit-based governance.

Anahtar Kelimeler

Meritocracy , Merit , Bureaucracy , Nepotism , Equal opportunity

Etik Beyan

This study does not contain any human or animal research that requires ethical approval.

Destekleyen Kurum

No support was received for the study.

Kaynakça

• Ak, M. (2024). Türk modernleşmesinin istisna halinin sosyolojik değerlendirmesi. Kültür Araştırmaları Dergi-si, (20), 292-322.
• Akçakaya, M. (2016). Weber’in bürokrasi kuramının bugünü ve geleceği. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Özel Sayı, 275-295.
• Akçetin, E. (2013). Civil Service Examinations, in Standen, N. (Ed.). Demystifying China: New understan-dings of Chinese history. Rowman & Littlefield Publishers, 117-127. https://www.academia.edu/39760057
• Aktan, C. C. (1999). Kirli devletten temiz devlete. Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
• Aktan, C. C. (2021). Patolojik meritokrasi: distopya’ya dönüşen bir imkânsız ideal. Hak İş Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 10(26), 10-29.
• Al, H. (2004). Kamu yönetimi temel kanunu tasarısı. Liberal Düşünce, 33, 183-195.
• Albayrak, S. O. (2016). ABD kamu personel rejiminde esnek istihdam (At-Will Employment) eğilimi. Mülkiye Dergisi, 40(2), 43-66.
• Ali, S., Naeem, M., Mohyiddeen, G. (2024). Meritocracy and its discontents: Exploring alternatives for a more equitable political system. Pakistan Journal of Law, Analysis and Wisdom, 3(3), 146-153.
• Allen, A. (2011). Michael Young’s the rise of the meritocracy: A philosophical critique. British Journal of Educational Studies, 59(4), 367-382.
• Altıntaş, T. (2020). Nepotizm ve örgütsel adalet ilişkisi üzerine bir araştırma. Nazilli İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(2), 65-76.
• Alvarado L. A. (2010). Dispelling the meritoracy myth: Lessons for higher education and student affairs educa-tors. The Vermont Connection, 31(1), 10-20. https://scholarworks.uvm.edu/tvc/vol31/iss1/2
• Anayasa. (1961). 1961 Anayasası. Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi. https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1961-anayasasi/
• Arslan, M. (2012). Eski Türk ahlak ve siyaset felsefesine Konfüçyanizmin etkisi. Felsefe Arkivi, (28), 207-222.
• Bağcı, Ş. (2015). Decline of meritocracy: Neo-feudal segregation in Turkey. Journal for Critical Education Policy Studies, 13(2), 348-370.
• Bandiera, O., Kotia, A., Lindenlaub, I., Moser, C., Prat, A. (2024). Meritocracy across countries. National Bureau of Economic Research. https://www.nber.org/papers/w32375
• Bayansar, R. (2024). Türk kamu personel yönetimi ve Cumhurbaşkanlığı İnsan Kaynakları Ofisinin beşerî ser-mayeye etkisi. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(1), 35-60. https://doi.org/10.18074/ckuiibfd.1333990
• Bellows, T. J. (2009). Meritocracy and the Singapore political system, Asian Journal of Political Science, 17(1), 24-44.
• Bora, T. (2022). Plütokrasi. Birikim Dergisi. https://birikimdergisi.com/haftalik/11152/plutokrasi
• Chin, C. N. (2023). ‘The rich out-train everybody else’: How to keep meritocracy a driver of opportunity in schools?. CNA. https://www.channelnewsasia.com/cna-insider/education-schools-arms-race-improve-meritocracy-singapore-rich-inclusive-3302586
• Çakırtaş, Ö., Gülüştür, E. (2019). Arthur Miller’in death of a salesman adlı yapıtında Amerikan Rüyası ve çö-küşü. The Journal of Academic Social Science, 1(1), 1-11.
• Çamurcuoğlu, G. (2022). Meritokrasi. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 26 (4), 269-312. DOI: 10.34246/ahbvuhfd.1174035
• Çelik, E. (2024). Toplumsal bozulmanın yönetsel parametreleri. Çağdaş Yönetim Bilimleri Dergisi, 11(1), 44-60.
• Dijk, H., Kooij, D., Karanika-Murray, M., Vos A., Meyer, B. (2020). Meritocracy a myth? A multilevel pers-pective of how social inequality accumulates through work. Organizational Psychology Review, 10(1). 1-30. DOI: 10.1177/2041386620930063. https://www.researchgate.net/publication/342181430
• Esen, A., Çığman, M. Z. (2024). İkinci yüzyılın eşiğinde yapısal sorunlar ve yeni sınamalar karşısında Türkiye Cumhuriyeti kamu personel yönetimi. Avrasya Dosyası, 14(2), 62-93.
• Eşki, H. (2010). Bugünü anlamak için Max Weber’i yeniden okumak, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi. 6 (11), 187-198.
• Fox, A. (1956). Class and equality. Socialist Commentary, 11–13.
• Gan, H. (2008). Chinese education tradition: The imperial examination system in Feudal China. Journal of Management and Social Sciences, 4(2), 115-133.
• Gökdeniz, K., Aydemir, V. & Çağan, S. (2017). Cumhuriyet sonrası Türk kamu yönetimi’nde liyakat sistemi uygulamaları. Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 6(2), 200-215.
• Güç, A. (2001a). Konfüçyüsçülük’te kutsal metinler. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10(1), 79-94.
• Güç, A. (2001b). Konfüçyüs ve Konfüçyüsçülük. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 10(2), 43-65.
• Güneyi, A. (2024). Türk kamu personel sisteminin liyakatle ilgili problem sahaları üzerine değerlendirme (2): Kamuda istihdam şekilleri ve liyakat. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25(3), 1191-1226. https://doi.org/10.26745/ahbvuibfd.1314445
• Gür, A. (2021). Batı dünyasını sarsan eş-dost, ahbap-çavuş, kıyak-torpil virüsleri. Tarih Dergi. https://tarihdergi.com/bati-dunyasini-sarsan-es-dost-ahbap-cavus-kiyak-torpil-virusleri/
• Handa, S. (2021). Is America really a meritocracy?. Dıscourse. https://www.discoursemagazine.com/p/is-america-really-a-meritocracy
• Higgins, K. M. (2013). Loyalty from a Confucian perspective. Nomos, 54, s.22-38.
• Iliman, T. & Tekeli, R. (2016). Dünya’da ve Türkiye’de Yolsuzluk Algısı. Adnan Menderes Üniversitesi, Sos-yal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(2). 62-84.
• Işık, A., Güneş, E. (2017). Türk tarihinde özel yeteneklilerin eğitimi: Osmanlı Enderun Mektebi. Journal of Gifted Education and Creativity, 4(3), 1-13.
• İnalcık, H. (1964). Sened-i İttifak ve Gülhane Hatt-ı Hümâyunu. Belleten, 28(12), 603-622.
• Kaçer, M. (2017). Çin bürokrasi sınavları: Patrimonyal bürokraside rasyonel bir gelenek. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(2), 145-166.
• Kamu Yönetimi Araştırması Genel Rapor. (1991). Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayınları, Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara.
• Karayalçın, Y. (1976). Meritokrasi ve yığınların aldatılması. Türk Kadınları Kültür Derneği Yayınları, No;5, Ankara.
• Küçük, G. (2019). Kamu hizmetine girişte liyakat ilkesi. (Yüksek Lisans Tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• Littler J. (2018). Against Meritocracy: Culture, power and myths of mobility. Routledge, New York.
• McNamee, S., Miller, R. (2004). The meritocracy myth. Sociation Today, 2(1). http://www.ncsociology.org/sociationtoday/v21/merit.htm
• Mıhcıoğlu, C. (1958). Türkiye’de memuriyete girişte liyakat prensibi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 13(01). DOI: 10.1501/SBFder_0000000345
• Nart, S. (2019). Kamu kurumlarının DNA’sı dijital dönüşüme hazır mı? Meritokrasi perspektifinden bir değer-lendirme. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(3), 2834-2851.
• Öktem, M. K. (1992). Türk kamu personel yönetiminin gelişimi. Amme İdaresi Dergisi, 25(2), 85-105.
• Özdemiray, S. M., Gün, M. S. (2024). Kamuda yetenek yönetimi: Politika uygulama boşluğuna yönelik bir inceleme. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (61), 343-360. https://doi.org/10.30794/pausbed.1370345
• Özer, M. A. (2014). Weber’in bürokrasisi karşısında yönetimde yeniden yapılandırma arayışları. Global Journal of Economics and Business Studies, 2(4), 43-57.
• Pekcan, C. (2017). Konfüçyüs felsefesinin dış politikaya etkisi bağlamında 2003-2013 yılları arası Çin-ABD ilişkileri. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 72(4), 1127-1155.
• Resmî Gazete. (1982, 20 Ekim). Sayı: 17844. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/17844.pdf
• Resmî Gazete. (2010, 13 Mayıs). Sayı: 27580. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2010/05/20100513-1.htm
• Resmî Gazete. (2011, 2 Kasım). Sayı: 28103 (Mükerrer). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/11/20111102M1-6.htm
• Resmî Gazete. (2012, 29 Haziran). Sayı: 28338. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6328.pdf
• Sachs-Cobbe, B., Douglas, A. (2024). Meritocracy in the political and economic spheres. Philosophy Compass, 19(1), e12955. https://doi.org/10.1111/phc3.12955
• Sertdemir, İ. (2021). Çin düşünce geleneğinde insan doğası kuramı ve ahlaki davranış yöntemleri, Doğu Asya Araştırmaları Dergisi, 4(8), 28-53.
• Sezer, Y. (2003). Kamu hizmetine girme hakkı ve liyakat ilkesi açısından istisnai memurluklar. Selçuk Üniversi-tesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11(3-4), 173-193.
• Simit, M. E. (2019). Kapatılış sürecinde Enderun-ı Hümayun ve Enderun Mektebi. Vakanüvis- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 4(1), 318-353.
• Sür, B. (2022). Konfüçyanizmin temel değerleri üzerine bir analiz. Kamu Yönetimi ve Politikaları Dergisi, 3(1), 83-99.
• Şen, M. L. (1995). Liyakat sistemi ve Türk personel sistemindeki uygulaması. Amme İdaresi Dergisi, 28(1), 77-92.
• Şimşek, C. Z. (2019). Meritokrasi varsayımı eşitsizliği meşrulaştırıyor. Toplumsal Yapı Araştırmaları Progra-mı. https://tyap.net/meritokrasi-varsayimi-esitsizligi-mesrulastiriyor
• Taş, İ. & Korkmaz, H. (2023). Kamu yönetiminde etik kültürün geliştirilmesi ve kamu görevlileri etik kurulu. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(1), 301-324. 10.18074/ckuiibfd.1222927
• Torun, Y. (2009). Meritokrasi: Adaletin terazisi mi yoksa bir adalet illüzyonu mu?. Eğitim Bilim Toplum Der-gisi, 7(26), 89-99.
• Trevisan, F., Rusconi, P., Hanna, P., Hegarty, P. (2021). Psychologising meritocracy: A historical account of its many guises. Theory & Psychology, 32(2), 1-22. https://doi.org/10.1177/09593543211057098
• Türk Dil Kurumu. (2024). Meritokrasi. Türk Dil Kurumu Sözlüğü. https://sozluk.gov.tr/
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1924). 1924 Anayasası. Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi. https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1924-anayasasi/
• Ulukman, M. (2020). Государственники Сингапура: меритократия как основа государственного строительства (Singapurlular: Devlet binasının temeli olarak meritokrasi). Elkel. https://elkel.org/articles/singapore-meritocracy
• Ün, L. (2022). Türk kamu yönetiminde liyakat ilkesinin uygulanmasını denetleyici kurumların rolü. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 459-475. DOI:10.18506/anemon.1056000
• Weber, M. (2005). Bürokrasi ve otorite. Adres Yayınları, Ankara.
• Weber, M. (2017). Meşru egemenlik. Yarın Yayınları, İstanbul.
• Wilkinson, R., Pickett, K. (2010). The spirit level: Why equality is better for everyone. Penguin UK. https://www.researchgate.net
• Yıldırım, M. (2013). Kamu yönetiminin kadim paradoksu: Nepotizm ve meritokrasi. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(02), 353-380.
• Yıldız, G. (2017). Kayırmacılık olgusunun Türk kamu yönetimine yansımaları. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(2), 62-76.
• Young, M. (1958). The rise of the meritocracy. Harmondsworth: Penguin
• Yung, B. (2014). In what way is Confucianism linked to public service motivation? Philosophical and classical insights. International Journal of Public Administration, 37(5), 281-287.
• Yücel, T. & Özmen, A. (2020). Meritokrasiyi kısıtlayan kayırmacılığın bir türü olarak nepotizm: 1982 Anayasa-sı’nın 10. ve 70. maddeleri kapsamında bir değerlendirme. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sos-yal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 22(39), 312-335.