X, Y ve Z Kuşağı Bireylerin Yeme Alışkanlıklarını Etkileyen Motivasyon Faktörlerini Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 187 - 200, 18.01.2024

Yeliz Demir

Öz

Çalışmanın amacı, X, Y ve Z kuşağı bireylerinin yeme alışkanlıklarını etkileyen yeme motivasyon faktörlerini belirlemektir. Kolayda örnekleme yöntemiyle 328 katılımcıdan veri toplanmıştır. Açıklayıcı ve doğrulayıcı analizler sonucunda katılımcıların yeme alışkanlıklarında duygusal, sağlık ve ekonomi motivasyonlarının etkisi olduğu tespit edilmiştir. Tek yönlü varyans analizi sonucunda Z kuşağı katılımcıların X ve Y kuşağı katılımcılara göre yeme alışkanlıklarında duygusal motivasyona ve ekonomi motivasyonuna daha çok önem verdikleri tespit edilmiştir. Buna ilaveten Z kuşağının yeme alışkanlıklarında en etkili motivasyon faktörünün duygusal motivasyon olduğu tespit edilmiştir. X kuşağı katılımcıların ise yeme alışkanlıklarında Y ve Z kuşağı katılımcılara göre sağlık motivasyonuna daha fazla önem verdikleri anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kuşak, tüketici davranışı, yeme alışkanlıkları, yeme psikolojisi

A Study to Determine the Motivation Factors Affecting the Eating Habits of Generation X, Y, and Z Individuals

Öz

The aim of the study is to determine the eating motivation factors affecting the eating habits of Generation X, Y, and Z individuals. Data were collected from 328 participants using the convenience sampling method. As a result of explanatory and confirmatory analyses, it was determined that emotional, health, and economic motivations influenced the eating habits of the participants. As a result of a one-way analysis of variance, it was determined that Generation Z participants gave more importance to emotional motivation and economic motivation in their eating habits than Generation X and Generation Y participants. In addition, it was determined that the most effective motivation factor in the eating habits of Generation Z was emotional motivation. It was understood that Generation X participants gave more importance to health motivation in their eating habits than Generation Y and Generation Z participants.

Anahtar Kelimeler

Generation, consumer behavior, eating habits

Kaynakça

• Akın, S., Akyüz, E. Y., Bülbül, E., Tekce, K., Türk, S., Kaplanoğlu, F. N., Demir, Y. (2022). Bir devlet üniversitesinde okumakta olan sağlık bilimleri öğrencilerinde obezite görülme sıklığı ve obezite farkındalık düzeyi ile yeme alışkanlıkları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Sağlık ve Toplum, 32(1), 92–102.
• Aksoy, S., Baş, M. (2016). Türkiye’de faaliyet gösteren GMS operatörlerinin marka kişiliklerinin karşılaştırılması üzerine ampirik bir çalışma. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(2), 509–538.
• Aksoy, İ.U. (2022). Tüketim kültürünün gıda takviyesi reklamları üzerinden yeniden üretimi: pharmaton “asla pes etme’’ reklam filminin eleştirel söylem çözümlemesiyle incelenmesi. H. Çiftçi, D. Çini Şimşek (Ed.), 7th International Communication in The New World Proceedıngs Book içinde (s.116¬–124). Digital Communication Journal.
• Bayramov, S., Geylan, A., Geylan, S. B. (2021). X, Y ve Z kuşak çalışanlarının esnek çalışmaya yönelik tutumlarının karşılaştırılması. Anadolu Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1), 122¬–139.
• Becer, T. (2021). The influence of generations Y and Z on career future. International Journal of Management and Social Researches, 8(15), 91¬–103.
• Bulgan, G., Göktaş, P. (2016). X, Y ve Z kuşağı engellilerinin turizme erişebilirliğinin karşılaştırılması. Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 5(1), 24¬–49.
• Butler, M. J., Eckel, L. A. (2018). Eating as a motivated behavior: modulatory effect of high fat diets on energy homeostasis, reward processing and neuroinflammation. Integrative Zoology, 13(6), 673¬–686.
• Büyüköztürk, Ş. (2010). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. Pegem Akademi.
• Çapık, C. (2014). Geçerlik ve güvenirlik çalışmalarında doğrulayıcı faktör analizinin kullanımı. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 17(3), 196¬–205.
• Çetin, O. İ., Kumkale, İ. (2020). Tekstil sektöründe demografik faktörlerin kişilik özellikleri, örgütsel intikam niyeti, örgüt iklimi ve bağlamsal performans üzerine etkisi. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 18¬–40.
• Demir, Y. (2022). Eğitim mutfaklarında gıda israfını belirlemeye yönelik bir araştırma (Tez no. 714389) [Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Demir, Y., Sağlam, K. (2023). X, Y ve Z Kuşaklarının Türk kahvesi tüketim alışkanlıklarına yönelik bir araştırma. Aydın Gastronomy,7(1), 57¬–73.
• Demirel, O., Hatırlı, S. A. (2020). Türkiye’de ev-dışı yemek yeme alışkanlığının analizi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 16(4), 976¬–988.
• Doğan, R. Ş., Yılmaz, V. (2017). Üniversite öğrencilerinin girişimcilik niyetlerinin betimlenmesine yönelik bir yapısal eşitlik modeli önerisi. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 19(2), 742¬–764.
• Dunn, D., Keenan-Miller, D., Isoldi, K. K., Sarcona, A., Dolar, V., Guiné, R. P. (2022). Measurement and correlates of food selection motivations in a United States sample. American Journal of Health Behavior, 46(2), 186¬–196.
• Dursun, Y., Kocagöz, E. (2010). Yapısal eşitlik modellemesi ve regresyon: karşılaştırmalı bir analiz. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (35), 1¬–17.
• Erkol, M., Erbasan, Ö. (2018). Öğretmenlerin çevre eğitimi öz-yeterliklerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(3), 810¬–825.
• Erkorkmaz, Ü., Etikan, İ., Demir, O., Özdamar, K., Sanisoğlu, S. Y. (2013). Doğrulayıcı faktör analizi ve uyum indeksleri. Turkiye Klinikleri Journal of Medical Sciences, 33(1), 210¬–223.
• Ertürk, M. (2019). Çocuklu ailelerin dışarıda yeme alışkanlıkları. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 18(4), 1592¬–1610.
• Göktaş, S., Işıklı, B., Önsüz, M. F., Yenilmez, Ç., Metintaş, S. (2019). Ruh sağlığı okuryazarlığı ölçeği’nin (Rsoy ölçeği) Türkçe geçerlilik ve güvenilirliğinin değerlendirilmesi. Konuralp Medical Journal, 11(3), 424¬–431. Guine R. (2016). Psycho-social motivations associated with food choices and eating practices (EATMOT). https://raquelguine.wixsite.com/eatmot/sobre adresinden 22.10.2023 tarihinde alınmıştır.
• Guiné, R., Ferrão, A. C., Ferreira, M., Correia, P., Cardoso, A. P., Duarte, J., Rumbak, I., Shehata A-M., Vittadini, E., Papageorgiou, M. (2019). The motivations that define eating patterns in some Mediterranean countries. Nutrition & Food Science, 49(6), 1126¬–1141.
• Guiné, R., Duarte, J., Ferrão, A. C., Ferreira, M., Correia, P., Cardoso, A. P., Bartkiene, E., Szücs, V., Nemes, L., Ljubicic, M., Cernelic-Bizjak, M., Isoldi K., El Kenawy, A., Ferreira V., Straumite E., Korzeniowska M., Vittadini E., Leal, M., Frez-Munoz, L., Papageorgıou, M., Djekić, I. (2021). The eating motivations scale (EATMOT): Development and validation by means of confirmatory factor analysis (CFA) and structural equation. Slovenian Journal of Public Health, 60(1), 4¬–9.
• Güler, S. (2010). Türk mutfak kültürü ve yeme içme alışkanlıkları. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26, 24¬–30.
• Kalnina, I., Straumite, E., Klava, D., Kruma, Z., Bartkiene, E., Isoldi, K. K., Correia, P., Ferreira M., Guiné, R. P. F. (2022). Analysis of factors that influence eating habits in different countries. Journal of Hygienic Engineering and Design, 38, 169¬–179.
• Karaağaç, R. M., Öztürk, S. A. (2022). Yeme motivasyonu anketi kısa formunun Türkçe uyarlanması: geçerlilik ve güvenilirlik çalışması. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, (16), 33¬–47.
• Kaya, M. F. (2013). Sürdürülebilir kalkınmaya yönelik tutum ölçeği geliştirme çalışması. Marmara Coğrafya Dergisi, (28), 175¬–193
• Kazkondu, İ. (2020). Türkiye’de yeme içme alışkanlıklarının kuşaklara göre değişimi (Tez no. 629947) [Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Kollątaj, W., Sygit, K., Sygit, M., Karwat, I. D., Kołłątaj, B. (2011). Eating habits of children and adolescents from rural regions depending on gender, education, and economic status of parents. Annals of Agricultural and Environmental Medicine, 18(2), 393¬–397
• Korzeniowska, M., Guine, R. (2023). The eatmot questionnaire as a useful tool in food purchase motivational study. 15th Pangborn sensory science symposium-meeting new challenges in a changing world. SSRN eLibrary. https://ssrn.com/abstract=4550476
• Mascherini, G., Catelan, D., Pellegrini-Giampietro, D. E., Petri, C., Scaletti, C., Gulisano, M. (2021). Changes in physical activity levels, eating habits and psychological well-being during the Italian COVID-19 pandemic lockdown: Impact of socio-demographic factors on the Florentine academic population. PloS One, 16(5). https://doi.org/10.1371/journal.pone.0252395
• Moraes, J. M. M., Alvarenga, M. D. S. (2017). Cross-cultural adaptation and apparent and content validity of the short version of The Eating Motivation Survey (TEMS) in Brazilian Portuguese. Cadernos de Saúde Pública, 33. https://doi.org/10.1590/0102-311X00010317
• Okat, Ç., Özer, S., Uçkan Çakır, M. (2021). Koronavirüs günlerinde X ve Y kuşaklarının gıda tüketimlerinin incelenmesi. Cobanoglu, C., Gunlu Kucukaltan, E., Tuna, M., Basoda, A., Dogan, S. (Ed.), Daha iyi bir dünya için turizm içinde (s. 223-234). USF M3 Publishing. https://www.doi.org/10.5038/9781955833028
• Özel, G., Yıldız, F. (2021). Covid-19 Sonrası dışarıda yemek yeme alışkanlıklarının planlı davranış teorisi kapsamında değerlendirilmesi. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 20(2), 953¬–972.
• Özmen, D., Çetinkaya, A. Ç., Ergin, D., Şen, N., Erbay, P. D. (2007). Lise öğrencilerinin yeme alışkanlıkları ve beden ağırlığını denetleme davranışları. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 6(2), 98¬–105.
• Öztürk, E., Tekeli, S. (2021). Tüketicilerin besin seçim güdüleri: Y ve Z kuşaklarının karşılaştırılması. Pazarlama ve Pazarlama Araştırmaları Dergisi, 14(1), 147¬–182.
• Renner, B., Sproesser, G., Strohbach, S., Schupp, H. T. (2012). Why we eat what we eat. The eating motivation survey (TEMS). Appetite, 59(1), 117¬–128. https://doi.org/10.1016/j.appet.2012.04.004
• Rivera Medina, C., Briones Urbano, M., de Jesús Espinosa, A., Toledo López, Á. (2020). Eating habits associated with nutrition-related knowledge among university students enrolled in academic programs related to nutrition and culinary arts in Puerto Rico. Nutrients, 12(5), 1408. https://doi.org/10.3390/nu12051408
• Sarıkaya, G. S., Demirci, B., Erol, E. (2021). Y ve Z kuşağının yeme davranışının belirlenmesi. Journal of Gastronomy, Hospitality and Travel, 4(2), 329¬–342.
• Sitoayu L, Dewanti LP, Melani V, Sumitra PA, Marpaung MR. (2023). Differences in eating habits, stress, and weight changes among Indonesian generations Y and Z students during the COVID-19 Pandemic. Journal of Research and Health, 13(2), 79¬–86.
• Şengül, H. (2020). Üniversite öğrencileri yeme davranışları ölçeği: geçerlilik ve güvenirlik çalışması. EJONS International Journal on Mathematic, Engineering and Natural Sciences, 4(15), 708¬–721.
• Tekin, Z. (2017). Pazarlama etiğinde makyavelizm. Journal of International Social Research, 10(50), 814¬–821.
• Türk, Z. (2009). Denetim firmalarının sunduğu hizmet kalitesi müşteri tatmini ve sadakati: Servperf ölçeği. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(1), 399¬–416.
• World Health Organization. (2022). World Obesity Day 2022 – Accelerating action to stop obesity. https://www.who.int/news/item/04-03-2022-world-obesity-day-2022-accelerating-action-to-stop-obesity adresinden 22.10.2023 tarihinde alınmıştır.
• Yaşlıoğlu, M. M. (2017). Sosyal bilimlerde faktör analizi ve geçerlilik: Keşfedici ve doğrulayıcı faktör analizlerinin kullanılması. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 46, 74¬–85.
• Yong, A. G., Pearce, S. (2013). A beginner’s guide to factor analysis: Focusing on exploratory factor analysis. Tutorials in quantitative methods for psychology, 9(2), 79¬–94.
• Yozcu, S. (2018). Mağaraların rekreasyonel kullanımı ve mağaracılık motivasyonları: Ayvaini Mağarası örneği (Tez no. 502583) [Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.