“Cumhurbaşkanlığı Yönetim Sisteminin” Anayasal Kurgusu

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 26, 285 - 320, 25.12.2024

Bülent Yücel

Öz

6771 sayılı kanunla gerçekleştirilen anayasa değişikliği, Türkiye’nin yönetim düzenini köklü derecede değiştirmiştir. 1982 Anayasası’nın öngördüğü yasama – yürütme ilişkilerini kapsamlı ölçekte farklılaştıran bu değişim, yürütme odaklı bir anayasalı sistemin kurulmasını hedeflemiştir. Suiistimalci bir anayasacılık örneğini oluşturan 2017 düzenlemesini hazırlayan siyasal ortamın da anlatıldığı çalışma iki kısımdan oluşturulmuştur.
Cumhurbaşkanlığı yönetim sisteminin ana hatlarının incelendiği birinci bölümde, demokratik meşruiyet, siyasal etkinlik ve hesap verebilirlik sorunsalları tartışılacaktır. Son bölümde ise denetim ve dengeleme düzeneğinin bütünüyle işlevsizleştiği bu yönetim kurgusunun yerine geçirilecek bir çözüm önerisi olarak parlamenter sistemin rasyonalizasyonu ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Başkanlık Hükûmet Sistemi, Erkler Ayrılığı, Rasyonelleştirilmiş Parlamentarizm, Anayasacılığın İşlevi, Yürütme

Kaynakça

• Akartürk, Ekrem Ali. Parlamenter Rejim Uygulamaları ve Parti Sistemleri, Parlamenter Hükümet Yapıları ve Parti Sistemleri Üzerine Bir Deneme. İstanbul: Yedi Tepe Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Aslan, Rıza. Kuvvetler Ayrılığı Teorisi ve Uygulamalı Örnekleri (İngiltere, Almanya, ABD ve İsviçre). Bursa: Dora Yayınları, 2009.
• chromeextension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.ysk.gov.tr/doc/dosyalar/ds/2002MilletvekiliSecimi/gumrukdahil/gumrukdahil.pdf E.T.: 08.02.2024
• chromeextension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.ysk.gov.tr/doc/dosyalar/docs/2007Referandum/Sonuc/sonuc.pdf E.T.: 26.11.2024.
• chromeextension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.ysk.gov.tr/doc/dosyalar/docs/2010Referandum/KesinSonuc/Sonuc.pdf E.T.: 26.11.2024.
• Bakırcı, Fahri. “Yasama Sürecinin Hızlandırılması – Yasama Yetkisinin Devri ve Nedenleri Üzerine,” chromeextension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.kamuhukukculari.org/upload/dosyalar/Yasama_SuOrecinin_Hzlandrlmas__Yasama_Yetkisinin_Devri_ve_Nedenleri_UOzerine.pdf E.T.: 27.03.2024.
• Çağan, Nami. “Demokratik Sosyal Hukuk Devletinde Vergilendirme”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. C.37, S. 1-4: 129 – 151, 1980.
• Çağlar, Bakır. “Hukukla Kavranan Demokrasi Ya Da Anayasal Demokrasi” Anayasa Yargısı 10, 1993: 233 – 276.
• Dunbay, Seda. “1982 Anayasası: ‘Güçlü Yürütme’ye Odaklanarak Çıkılan Yolun ‘Süper Güçlü’ Cumhurbaşkanlığına Varış Öyküsü”, Anayasa Hukuku Dergisi. 11, 22: 523-557, 2022. Durgun, Şenol. Batı Demokrasilerinde ve Türkiye’de Parlamenter Yapılar ve Parlamenterlerin Temsil Gücü. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım Ltd. Şti., 1999.
• Duverger, Maurice. Siyasal Rejimler. Çev.: Teoman Tunçdoğan. İstanbul: Sosyal Yayınlar, 1986.
• Easton, David. “Siyasal Sistem (political system),” Blackwell’in Siyaset Bilimi Ansiklopedisi II (L - Z). Haz.: Vernon Bogdanor. Türkçe Yay. Haz.: Erhan Yükselci. Çev.: Erhan Yükselci, Sema Yükselci ve Bülent Peker. Ankara: Ümit Yayıncılık, 2003.
• Erdoğmuş, Belgin. Hukukta Latince, Teknik Terimler-Özlü Sözler. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2004.
• Gözler, Kemal. Referandumdan Önce, Referandumdan Sonra, 16 Nisan 2017 Referandumu ve Bu Referandumda Oylanan Anayasa Değişikliği Hakkında Yazılar. Bursa: Ekin Basın Yayın Dağıtım, 2017.
• Göztepe, Ece. “2007 Cumhurbaşkanlığı Seçimlerinin Hukuki Bir Değerlendirmesi, Sevilmeyen Anayasayı Kim Korumak İster?” Birikim 218, 2007: 69 – 84.
• Güneş, İhsan. Birinci TBMM’nin Düşünce Yapısı (1920 – 1923). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Genişletilmiş 3. Baskı, 2009.
• Hafızoğulları, Zeki. Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Fikrî Temelleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2001.
• https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/19.5.3.pdf E.T.: 20.11.2024.
• https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/19.5.3.pdf E.T.: 20.11.2024.
• https://www.mevzuat.gov.tr/cumhurbaşkanligiKararnameleriFihristi E.T: 20.11.2024.
• https://www.mevzuat.gov.tr/cumhurbaşkanligiKararnameleriFihristi E.T: 21.11.2024.
• Huntington, Samuel P. Üçüncü Dalga, Yirminci Yüzyıl Sonlarında Demokratlaşma. Çev.: Ergun Özbudun. Ankara: Yetkin Yayınları, 1996.
• Jellinek, Georg. İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi Üzerine, Modern Anayasa Tarihine Bir Katkı. Çev.: Rezzan İtişgen Dülger ve Muzaffer Dülger. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2017.
• Kaboğlu, İbrahim Ö. “Hükûmet Sistemleri Üzerine,” Anayasa ve Toplum. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 2000.
• Kara, Muzaffer Ayhan. Türk Siyasal Yaşamında Koalisyon. Ankara: BingBang Yayınları, 3. Baskı, 2015.
• Mumcu, Ahmet. “1924 Anayasası”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 5 c. 2 (1986): 383 -399.
• Nomer Mert. ABD Başkanlık Sisteminde Başkanın Yetkileri. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık A.Ş., 2013.
• Oder, Bertil Emrah. “Türkiye’de Başkanlık ve Yarı – Başkanlık Rejimi Tartışmaları: 1991 – 2005 Yılları Arasında Basına Yansıyan Öneri ve Tepkilerden Kesitler”, içinde Başkanlık Sistemi Haz.: Teoman Ergül. Ankara: Türkiye Barolar Birliği Yayını, 2005.
• Onar, Erdal. İsrail’in Kendine Özgü Bir Hükûmet Sisteminden Eskisine Geri Dönüş. Ankara: 72 Tasarım Ltd. Şti., 2003.
• Özbudun, Ergun. Otoriter Rejimler, Seçimsel Demokrasiler ve Türkiye. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011.
• Pelin, Fazıl. “İktisatçı Gözüyle Lozan”, içinde Ebü’ula Mardin’e Armağan. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını, 1944.
• Pierson, Paul. “Increasing Returns, Path Dependence, and the Study of Politics”, American Political Science Review. Vol. 94, No. 2: 251 – 267, 2000.
• Sartori, Giovanni. Karşılaştırmalı Anayasa Mühendisliği, Yapılar, Özendiriciler ve Sonuçlar Üzerine Bir İnceleme. Çev.: Ergun Özbudun. Ankara: Yetkin Yayınları, 1997.
• Schmitt, Carl. Parlamenter Demokrasinin Krizi. Çev.: A. Emre Zeybekoğlu. (Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2006.
• Selçuk, Sami. 2007’nin Hukuk Olayı, Anayasa Mahkemesi’nin 367 Kararı. Ankara: Cedit Neşriyat, 2008.
• Sezgin, Ömür. Türk Kurtuluş Savaşı ve Siyasal Rejim Sorunu. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 2. Baskı, 2005.
• Tanör, Bülent. “Lozan’a Giden Yıllarda Türk Anayasa Tezinin Doğuşu,” içinde Lozan’ın 50. Yılına Armağan, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Münasebetler Enstitüsü. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını, 1978.
• Tanör, Bülent. İki Anayasa, 1961 ve 1982 İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., 3. Tıpkı Basım, 1994.
• Tanör, Bülent. Osmanlı – Türk Anayasal Gelişmeleri (1789 – 1980). İstanbul: Afa Yayınları, Gözden Geçirilmiş 3. Baskı, 1996.
• Taşdöğen, Salih. Anayasa Hukukunda Karşı – İmza Kuralı. Ankara: Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş., 2016.
• Tekin, Abdurrahman. Liberal Anayasal Sistemlerde Parlamento İçi Muhalefetin Rolü. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık A.Ş., 2019. Tunaya, Tarık Zafer. “Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti’nin Kuruluşu ve Siyasi Karakteri”, içinde Türkiye’de Siyasal Gelişmeler [1876-1938], İkinci Kitap, Mütareke, Cumhuriyet ve Atatürk. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2. Baskı, 2003. Turan, İlter. “Başkanlık Sistemi Sevdası: Zayıf Temelli Bir Özlem”, içinde Başkanlık Sistemi Haz.: Teoman Ergül. Ankara: Türkiye Barolar Birliği Yayını, 2005.
• Turhan, Mehmet. Hükûmet Sistemleri. İkinci basım, Ankara: Gündoğan Yayınları, 1993.
• Uluşahin, Nur. Anayasal Bir Tercih Olarak Başkanlık Sistemi. Ankara: Yetkin Yayınları, 1999.
• Yıldız, Ceren. “1982 Anayasasında Öngörülen Parlamenter Denetim Yollarının 2017 Anayasa Değişikliği İle Dönüşümü”, Anayasa Hukuku Dergisi. 11, 22: 493 – 522, 2022.
• Yılmaz, Zülfiye. “Yasamanın Gerilemesi Olgusuna Karşı Parlamentoların Güçlendirilmesi Aracı Olarak Yasama Sonrası Denetim”, Anayasa Hukuku Dergisi. C. 13, S. 25: 1 – 66, 2024.
• Yücel, Bülent. Parlamenter Hükûmet Sisteminin Rasyonelleştirilmesi ve Türkiye Örneği. Ankara: Adalet Yayınevi, 2009.
• Yücel, Bülent. Temsili Demokratik Sistemde Yasama Erki ve Kural Koyma Faaliyetinin Belirleyicileri. Ankara: Adalet Yayınevi, 2. Baskı, 2020.