DİLDE EVLİYA KELİMESİNİN KULLANIMI

Yıl 2020, Sayı: 100, 10 - 21, 27.04.2020

N. Mansurov

Öz

Makalede, dil tarihinde yaygın olarak kullanılan “evliya” sözcüğünün anlamsal doğasını incelenmektedir. Burada kaynak malzemeler dilsel verilere göre ayrılmıştır. Analiz sırasında kelimenin terminolojik, dini, dilbilimsel kavramları, anlambilimsel kullanımı ve tarihsel dönemlerdeki değişiklikleri ile dilin sözcüksel anlamları ve işlevleri incelenmiştir. Bu çalışma ayrıca “evliya” kelimesinin popülerleşmesini, edebi versiyona ve fonetik konuşmanın normlarına uygun olarak oluşumunu içermektedir. Kelimenin yazılı dildeki yeri ve anlamsal doğası belirlenmiştir. Modern telaffuzda kullanılmamasına rağmen, «evliya» kelimesinin tarihi devirlerde en yaygın olarak kullanılan kelimelerden biri olduğu anlaşılmaktadır. Bir kelime başka bir dile geçtiğinde anlamsal ve biçimsel olarak değişmektedir. Bu çalışmada ayrıca “evliya” kelimesinin benimsenmesi sürecinde dilde nasıl aktif bir şekilde dolaşıma girdiği ve ulusal anlamda kullanıldığı ortaya konulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Evliya Kavramı, Evliya Olmak, Kutsal Evliya, Dini Bilgi, Dini Kavram.

THE USE OF THE WORD "SAINT" IN A LINGUISTIC CONCEPT

Öz

The article examines the semantic nature of the word «saint», which is widely used in the history of language. The source materials are differentiated according to linguistic data. The analysis examines the terminological, religious, linguistic concepts of the word, its semantic use and changes in historical periods, as well as the lexical concept and language functions. It also includes the popularization of the word «saint», its formation in accordance with the literary version and the norms of phonetic speech. The place and semantic nature of the word in the written language is determined. It is concluded that the word «saint» is one of the most common in historical verses, although it is not used in modern pronunciation. The author says that the word changes and adapts semantically and personally when it enters another language. In addition, it was revealed how actively the word came into circulation and was used in a nationwide aspect.

Anahtar Kelimeler

Saint Concept, Become A Saint, Sacred Concept, Religious Concept, Religious Understanding.

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ СЛОВА СВЯТОЙ В ЛИНГВИСТИЧЕСКОЙ КОНЦЕПЦИИ

Öz

В статье рассматривается семантическая природа слова «святой», которое широко использовавшего в истории языка. Исходные материалы дифференцированы по лингвистическим данным. В ходе анализа рассматриваются его лексическая значения и функция, а также семантическое использование и изменения в исторических периодах и терминологические, религиозные, лингвистические концепции слова. А также входит популяризация слова «святой», его формирование в соответствии с литературной версией и нормами фонетической речи. Определено место и смысловая природа слова в письменном языке. Говорят, что слово «святой» является одним из самых распространенных в исторических стихах, хотя в современном произношении оно не используется. Автор говорит, что слово изменяется и адаптируется семантически и лично, когда оно входит в другой язык. Кроме того, было раскрыто насколько слово активно вошло в обращение и использовалось в общенациональном аспекте.

Anahtar Kelimeler

Понятие святой, Стать святым, Священная понятие, Религиозная концепция, Религиозная понятия.

ТІЛДІК ҰҒЫМДАҒЫ «ӘУЛИЕ» СӨЗІНІҢ ҚОЛДАНЫСЫ

Öz

Мақалада тіл тарихында кең қолданыс тапқан «әулие» сөзінің тілдік ұғымдағы мағыналық сипаты қарастырылған. Негізге алынған материалдар тілдік деректер бойынша сараланған. Талдау барысында сөздің терминдік, діни, лингвистикалық ұғымдары қаралып, мағыналық тұрғыда қолданылуы және тарихи кезеңдердегі өзгерісі, тілімізде орын алған лексикалық ұғымы мен атқарған қызметі қарастырылған. Сондай-ақ әулие сөзінің жалпыхалықтық қолданыста айналымға енуі, әдеби нұсқасы мен дыбыстық тұрғыда сөйлеу нормасына орай қалыптасуы қамтылған. Сөздің жазба тілден орын алуы мен мағыналық сипаты айқындалған. Әрі әулие сөзінің бүгінде айтылуда белсенді (актив) сөздердің қатарына кірмесе де, тарихи жыр-дастандарда жиі кездесетін кірме сөздің бірі екендігі айтылған. Автор қандай сөз болмасын ол өзге тілге енген кезде мағыналық әрі тұлғалық жағынан өзгеріске түсіп, бейімделетінін, тілде қаншалықты белсенді айналымға еніп, жалпыхалықтық ұғымда пайдаланылғандығын ашып көрсетеді.

Anahtar Kelimeler

Әулие ұғымы, Әулие атану, Әулиелік қасиет, Діни таным, Діни ұғым.

Kaynakça

• 1. Арабско-русский словарь. – Ташкент: «Камалак», 1994. ІІ том. – 484 с.
• 2. Мансұров Н.Б. Қазақ тіліндегі діни терминдер сөздігі. – Астана, 2013. – 100 б.
• 3. Уалиханов Ш. Таңдамалы шығармалары. 1985. – 170 б.
• 4. Құран кәрім қазақша мағына және түсінігі. Сауд Арабиясы, Медине: Фаһд патшаның баспасы, 1991. – 665 б.
• 5. Ислам: Энциклопедический словарь. – Москва: Наука, 1991. – 315 с.
• 6. Бабалар сөзі: Жүз томдық. – Астана: «Фолиант», 2004. ІХ том. – 396 б. 7. Hilyetüʼl-evliyâ ve Tabakâtiʼl-asfiya, 2015. Sayfa Sayısı 5323.
• 8. Şişman Bekir. Kadın Evliyâ Menkıbeleri (Menâkıb-ı Veliyyâtü’n-Nisâ), Şule Yayınları, İstanbul, 2009.
• 9. İmam Şarani. Tabakat'ül Kübra – Evliyalar Ansiklopedisi. 2 Kitap, 4 Cilt. Çeviren: Abdulkadir Akçiçek. – İstanbul, 2011. Sayfa Sayısı 1615. Orta Anadolu (Kuzey-Güney) Evliyaları 1-2 Cilt. Takım Kitap. – İstanbul, 2004. Say. 960.
• 10. Evliyalar Ansiklopedisi, 12 cilt. Türkiye Gazetesi / Evliyalar Ansiklopedisi Serisi. – İstanbul, 1992. Say. 5376.
• 11. Радлов В.В. Опыть словаря тюркских наречий. І том. – Санкт-Петербург. – с. 968. 12.
• 12. Мансұров Н.Б. ХІХ ғасыр поэзиясындағы араб, иран кірме сөздерінің семантикалық сипаты. – Шымкент: «Нұрдана-LTD» баспасы, 2011. – 124 б.
• 13. Севортян Э.В. Фонетика турецкого литературного языка. Москва. Изд. АН СССР. 1955. – с.150.
• 14. Сыздықова Р. Қазақ әдеби тілінің тарихы (ХV-ХІХ ғасырлар). – Алматы: «Ел-шежіре», 2014. – 352 б.
• REFERENCES 1. Arabsko-ruskii slovar. – Tashkent: «Kamalak», 1994. ІІ tom. – 484 s.
• 2. Mansurov N.B. Qazaq tilindegi dini terminder sózdigi. – Astana, 2013. – 100 bet.
• 3. Ualihanov Sh. Tańdamaly shygarmalary. 1985. ¬– 170 b.
• 4. Quran kárim qazaqsha magyna jáne túsinigi. Saud Arabiasy, Medine: Fahd patshanyń baspasy, 1991. – 665 b.
• 5. Islam: Ensiklopedisheskii slovar. – Moskva: Nauka, 1991. – 315 s.
• 6. Babalar sázi: Júz tomdyq. – Astana: «Foliant», 2004. ІХ tom. – 396 b.
• 7. Hilyetüʼl-evliyâ ve Tabakâtiʼl-asfiya, 2015. Sayfa Sayısı 5323.
• 8. Şişman Bekir. Kadın Evliyâ Menkıbeleri (Menâkıb-ı Veliyyâtü’n-Nisâ), Şule Yayınları, İstanbul, 2009.
• 9. İmam Şarani. Tabakatü'l-kübra – Evliyalar Ansiklopedisi. 2 Kitap, 4 Cilt. Çeviren: Abdulkadir Akçiçek. – İstanbul, 2011. Sayfa Sayısı 1615. Orta Anadolu (Kuzey-Güney) Evliyaları 1-2 Cilt. Takım Kitap. – İstanbul, 2004. Say. 960.
• 10. Evliyalar Ansiklopedisi, 12 cilt. Türkiye Gazetesi / Evliyalar Ansiklopedisi Serisi. – İstanbul, 1992. Say. 5376.
• 11. Radlov B.B. Opyt slovaria turkskix nareshi. І tom. – Sankt-Peterburg. – s. 968.
• 12. Mansurov N.B. ХІХ gasyr poeziasyndagy arab, iran kirme sózderiniń semantikalyq sipaty. – Shymkent: «Nurdana-LTD» baspasy, 2011. – 124 b.
• 13. Sevortian E.B. Fonetika tureskogo literaturnogo iazyka. Moskva. Izd. AN SSSR. 1955. – s. 150.
• 14. Syzdyqova R. Qazaq ádebi tiliniń tarixy (ХV-ХІХ gasyrlar). – Аlmaty: «Еl-shejire», 2014. – 352 b.