MEHMED SABRÎ VE TUHFE-İ SABRÎ AN LİSÂN-I BULGARÎ ADLI MANZUM BULGARCA-TÜRKÇE SÖZLÜĞÜ

Yıl 2018, Sayı: 88, 9 - 31, 27.04.2018

Uğur Gürsu

Öz

Tuhfe olarak adlandırılan iki ve üç dilli manzum lügatler Anadolu sahasında 14. yüzyıldan itibaren görülmektedir. 19. yüzyılın sonlarına kadar uzanan bu geleneğin son temsilcilerinden olan Tuhfe-i Sabrî an Lisân-ı Bulgarî bilinen tek manzum Bulgarca-Türkçe sözlük olma özelliğini taşımaktadır. Sözlükte 2000 civarında Türkçe kelimenin Bulgarca karşılıkları verilmiştir.
Bu çalışmada öncelikle Tuhfe-i Sabrî’nin içerik, dil ve imla özelliklerinden bahsedilecek ve sonrasında sözlükten alınan örnek metne yer verilecektir.
Çalışmamızın amacı eseri Türk ve Bulgar dilleri üzerinde çalışan akademisyenlere tanıtmak ve gelecekteki çalışmalar için temel teşkil etmektir.

Anahtar Kelimeler

Mehmed Sabrî, Tuhfe-i Sabrî an Lisân-ı Bulgarî, Bulgarca-Türkçe manzum sözlük, Tuhfe

МЕХМЕД САБРИ ЖӘНЕ «TUHFE-İ SABRÎ AN LISÂN-İ BULGARλ АТТЫ БҰЛҒАРША-ТҮРІКШЕ СӨЗДІК

Öz

Анадолы топырағында Tuhfe деген атаумен аталатын бірнеше тілді сөздіктер XIV ғасырдан бастап кездеседі. XIX ғасырдың соңына дейін жалғасып келе жатқан бұл дәстүр бойынша дайындалған сөздіктің бірі – «Tuhfe-i Sabrî an Lisân-ı Bulgarî». Бұл еңбектің ерекшелігі бір ғана түрік-болгар сөздігі ретінде қолданылуында. Сөздікте, шамамен, 2000-ға жуық түрік тіліндегі сөздердің болгар тіліндегі мағыналары берілген. Мақалада сөздікте кездесетін мәтіндерден мысалдар келтіріп, «Tuhfe-i Sabrî»-дің мазмұны, тілі және жазу стилінің ерекшеліктері қарастырылған.
Мақала авторының мақсаты – бұл шығарманы түрік және бұлғар тілі салалары бойынша ғылыми-зерттеу жүргізіп отырған ғалымдарға таныту және ғылыми айналымға енгізіп, осы саланың ары қарай жүйелі дамуына үлес қосу.

Anahtar Kelimeler

Сөздік, Аруз, «Tuhfe-i Sabrî an Lisân-ı Bulgarî Sabrî», Бұлғар тілі, Бұлғар-түрік тілдерінің сөздігі

MEHMED SABRI AND HIS BULGARIAN-TURKISH DICTIONARY IN VERSE CALLED TUHFE-I SABRI AN LISAN-I BULGARI

Öz

Dictionaries in verse with two or three languages have been seen in Anatolian area since the 14th. century. As we know, Tuhfe-i Sabrî an Lîsân-ı Bulgarî is the only Bulgarian-Turkish dictionary in verse. It is one of the last representatives of the tuhfe tradition which reached the end of the 19th. century. In the dictionary there are about 2000 Turkish words and their Bulgarian counterparts.
In this study, we will talk about the content, language features and orthography of Tuhfe-i Sabrî and we will give a sample text from the dictionary. The goal of our study is to present the work to the academics who study Turkish and Bulgarian languages and to establish a base for the future researches.

Anahtar Kelimeler

Mehmed Sabrî, Tuhfe-i Sabrî an Lisân-ı Bulgarî, Bulgarian-Turkish dictionary in verse, Tuhfe

МЕХМЕД САБРИ И ТЮРКСКО-БОЛГАРСКИЙ СТИХОТВОРНЫЙ СЛОВАРЬ ПОД НАЗВАНИЕМ «TUHFE-İ SABRÎ AN LİSÂN-I BULGARλ

Öz

Многоязычные стихотворные словари, называемые Тухфе, встречаются в Анатолии, начиная с XIV века. Один из последних представителей этой традиции, относящийся к концу 19-го века, Tuhfe-i Sabrî an Lisân-ı Bulgarî - единственный известный тюркско-болгарский стихотворный словарь. В словаре около 2000 тюркским словам были даны болгарские эквиваленты. В статье в первую очередь исследуются содержание, язык и особенности правописания Tuhfe-i Sabrî, затем предоставляется образец текста из словаря.
Цель данной работы заключается в ознакомление с данным словарем молодых ученых, которые специализируются на тюркских и болгарских языках, а также создание основы для будущих исследований.

Anahtar Kelimeler

Мехмед Сабри, Tuhfe-i Sabrî an Lisân-ı Bulgarî, Болгаро-тюркский словарь стихов, Тухфе

Kaynakça

• Türkçe Sözlük, (2011). Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Andreichin, Liubomir D., (1968). Bulgarski Tulkoven Rechnik, Navka i İzkustva, Sofia,
• Aslan, Mehmet, (2003). Bulgarca-Türkçe = Türkçe-Bulgarca, Fono Yayınları, İstanbul.
• Belli, Handan, (2010). Sabri (Seyyid Muhammed Emin) Dîvânı (İnceleme-Metin), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Malatya.
• Beyrulla, İbrahim Tahsin, (1994). Türkçe-Bulgarca Kılavuz Sözlük, Deniz, Sofya.
• Chakalov, G., (1948). Anglo-Bulgarski Rechnik: English-Bulgarian Dictionary, Sofia.
• Constantine, Stephanove, (1914). Complete Bulgarian-English Dictionary, J.H. Nickoloff, Sofia,
• Develioğlu, Ferit, (2003). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi, Ankara.
• Günşen, Ahmet, (2008). “Doğu Trakya Ağızlarının Şekil Bilgisini Belirleyen Temel Özellikler”, Turkish Studies, Volume: 3/3, Spring.
• Gürsu, Uğur, (2013). Lügat-ı Bulgarî, Akademi Titiz Yayınları, İstanbul.
• Güven, Hikmet Feridun, (2014). Mehmet Emin Sabrî Divan-ı Sabrî ve Tuhfe-i Sabrî, Gazi Kitabevi, Ankara.
• İnal, İbnülemin Mahmud Kemal, (2002). Son Asır Türk Şairleri (Kemalü’ş-Şuara), Hazırlayan: İbrahim Baştuğ, 4. Cilt, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
• Jelavich, Barbara, (2009). Balkan Tarihi, 1. Cilt, Küre Yayınları, İstanbul
• Kaya, Hasan, (2017). “Ahmed Resmî’nin Nazm-ı Giridî Adlı Manzum Sözlüğü”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 51, Ağustos.
• Kılıç, Atabey, (2009). Manzume-i Keskin, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Mehmed Sabrî, (1296). Tuhfe-i Sabrî an Lisân-ı Bulgarî, Ahter Matbaası, İstanbul.
• Okumuş, Sait, (2009). “Muhammed Hevâî Üsküfî ve Türkçe-Boşnakça Manzum Sözlüğü Makbûl-i Ârif (Potur Şahidî) Turkish Studies (Klasik Türk Edebiyatı-Sözlüklerimiz), Volume 4/4, Summer.
• Süleymanoğlu Yenisoy, Hayriye, (2007). Türkçe-Bulgarca Sözlük, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları: 3241, Ankara.
• Şemseddin Sami, (2001). Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul.
• Vançef, Nikola, (1961). Bulgarca-Türkçe Sözlük, Bulgaristan İlimler Akademisi Yayınevi, Sofia.