İLK YAZILI KÜLTÜR VE DİNİ AKIMLARIN ORTAYA ÇIKIŞ AŞAMALARI

Yıl 2023, Sayı: 115, 29 - 44, 30.09.2023

Bakyt Abzhet

https://doi.org/10.59358/ayt.1312127

Öz

Bu makalede, yazar, erken dönemde kuzeyden güneye göç eden Aryan, Saka gibi göçebe kavimlerin yaşam biçimlerini, inançlarını, dini düşüncelerini ve topluca göç süreçlerinin sebeplerini incelemektedir. Yazılı kültür ve şehir kültürünün ileri düzeyde geliştiği antik çağ toplumları Mısır, Sümer, Akkad, Babil, İran gibi halkların yazılı edebiyatı ve dini inançlarının özellikleri ele alınmıştır. Orta Doğu'da tarım ve hayvancılığın gelişimi, antik dönemlerde kentsel kültürün de gelişmesine katkı sağlamıştır. Bu süreç, birçok halkın yakın etkileşim içinde
olmasına, karşılıklı anlaşmaya elverişli bir ortak dilin oluşmasına, farklı halkların mitolojik inanç
ve kavramlarının karışmasından kaynaklanan benzer kişiliklerin ortaya çıkmasına yol açmıştır.
Yazılı kültür ve çeşitli dini inançların birbiriyle kaynaşmasının etkisi, Zerdüştlük gibi ilk dinlerin
ortaya çıkış sebepleri arasında da yer almaktadır. Bu araştırma kapsamında, antik dönem Yunan alimleri ve şark bilimleri alanında özel araştırmalar yapan bilim adamlarının yanı sıra dil tarihi ile ilgili yabancı çalışmalar da esas alınmıştır. Folklorik mitsel kavramların kökenini belirlemede, teoloji, tarih, edebiyat ve antropoloji gibi sosyal bilimlerde uygulanan tarihsellik, ulusal bilişsel mantık ve metodolojik araştırma yöntemleri kullanılmıştır

Anahtar Kelimeler

Aryan, Saka, İskit, Mısır, Sümer, Akkad, Herodot, Strabon, tarım, hayvancılık, yazı tarihi, Zerdüştlük

Алғашқы жазу мәдениеті мен діни ағымдардың пайда болу кезеңдері

Öz

Автор өз мақаласында ерте дәуірлерде солтүстіктен оңтүстікке қарай көшкен арий, сақ секілді көшпелі тайпалардың тұрмыс-тіршілігі, наным-сенімі мен діни түсініктері және үдере көшу себептеріне талдау жасайды. Жазба мәдениеті мен қала мәдениеті жақсы дамыған көне дәуірлердегі Мысыр, шумер, аккад, бабыл, парсы секілді халықтардың жазба әдебиеті мен діни сенімдерінің ерекшеліктеріне тоқталады. Таяу Шығыстағы диқаншылық пен мал шаруашылығының дамуы мен қала мәдениетінің өркендеуі сол кезеңде көптеген халықтардың бір-бірімен тығыз араласуына, өзара ұғыныса алатын ортақ тілдің келіп шығуына әсер еткендігін, түрлі халықтардың мифтік түсініктері мен діни ұғымдарының араласуы салдарынан көптеген ұқсас персонаждардың пайда болуының сырына үңіле қарайды. Зороастризм секілді алғашқы діннің дүниеге келу себептерін де жазу мәдениеті мен түрлі діни сенімдердің бір орталыққа тоғысуы салдарынан іздейді. Зерттеу барысында антика дәуіріндегі грек ғұламаларының еңбектері мен шығыстану саласында арнайы зерттеулер жүргізген ғалымдардың, сонымен қатар тіл тарихына қатысты шетелдік ғалымдардың еңбектері негізге алынды. Фольклордағы мифтік ұғымдардың шығу төркінін анықтауда теология, тарих, әдебиет, антропология секілді гуманитарлық бағыттағы қолданылатын тарихилық, ұлттық танымдық логикаға қатысты методологиялық зерттеу тәсілдері қолданылды.

Anahtar Kelimeler

Арий, сақ, скиф, мысыр, шумер, аккад, Геродот, Страбон, егіншілік, мал шаруашылығы, жазу тарихы, зороастризм.

The Emergence Stages of the First Written Cultures and Religious Movements

Öz

The author in his article analyzes the life, beliefs and religious ideas of nomadic tribes, such as the Aryans, Sakas, who moved from north to south in the early eras, as well as the processes of the reason for the move. Written culture and urban culture affect the features of written literature and religious beliefs of such peoples of antiquity as Egypt, Sumer, Akkad, Babylon, Persia. The development of agriculture and cattle breeding in the Middle East and the prosperity of urban culture in the same period influenced the close interweaving of many peoples, the emergence of a common language capable of mutual understanding, the mystery of the emergence of many similar personalities due to the mixing of mythical ideas and religious concepts of different peoples. The reasons for the birth of the first religion, such as Zoroastrianism, are also traced as a result of the fusion of the culture of writing and various religious beliefs into one center. The study was based on the works of Greek scientists of the ancient period and the works of scientists who conducted special research in the field of Oriental studies, as well as foreign scientists involved in the history of the language. In determining the origin of mythical concepts in folklore, methods of methodological research related to historical, national cognitive logic, applied in the humanitarian direction, such as theology, history, literature, anthropology, were used

Anahtar Kelimeler

Aryan, Saka, Scythian, Egyptian, Sumerian, Akkadian, Herodotus, Strabo, agriculture, animal husbandry, history of writing, Zoroastrianism.

Этапы формирование первых письменных культур и религиозных верований

Öz

Автор в своей статье анализирует быт, верования и религиозные представления кочевых племен, таких как арийские, сакские, которые в ранние эпохи перемещались с севера на юг, а также процессы причины переезда. Письменная культура и городская культура затрагивают особенности письменной литературы и религиозных верований таких народов древности, как Египет, шумер, аккад, вавилон, персия. Развитие земледелия и скотоводства на Ближнем Востоке и процветание городской культуры в тот же период повлияли на тесное переплетение многих народов, появление общего языка, способного к взаимопониманию, на загадку появления многих схожих личностей вследствие смешения мифических представлений и религиозных понятий разных народов. Причины зарождения первой религии, такие как Зороастризм, также прослеживаются в результате слияния культуры письма и различных религиозных верований в один центр. В ходе исследования были взяты за основу труды греческих ученых античного периода и труды ученых, проводивших специальные исследования в области востоковедения, а также зарубежных ученых, занимающихся историей языка. В определении происхождения мифических понятий в фольклоре применялись методы методологического исследования, связанные с исторической, национальной когнитивной логикой, применяемые в гуманитарном направлении, такие как теология, история, литература, антропология.

Anahtar Kelimeler

Арийский, Сакский, скифский, египетский, шумерский, аккадский, Геродот, Страбон, сельское хозяйство, животноводство, история письма, зороастризм.

Kaynakça

• Бабалар сөзі. (2011). Жүз томдық. 76-том. Новеллалық ертегілер. Астана. Фолиант.
• Геродот. (2004). История /Пер. с греч. и комм. Г.А.Стратановского. Вступ. статья И.Е.Сурикова. –М.: ОЛМА-ПРЕСС. Инвест, –640с.
• Гумилев, Л.Н. (1993). Тысячелетие вокруг Каспия. Москва: Мишель и К.
• Ежелгі дүниедегі және византиялық дереккөздеріндегі Ұлы Дала тарихы: / (Құр. Гаркавец, А.Н.) (2007). 1 том. Астана. Фолиант.
• Қабышұлы И. (2007). Тұран әлемі. Түркі-моңғол халықтарының тарихы. Алматы. Санат.
• Қасқабасов С.А. (1984). Қазақтың халық прозасы. ¬–Алматы: Ғылым, –272 б.
• Мелетинский Е. М. (1994). О литературных архетипах Москва. Российский государственный гуманитарный университет.
• Садырбайұлы С. (1996). Фольклор және Жамбыл (Оқу құралы). Көпшілік оқырман қауымға арналған. –Алматы. «Ана тілі». –240 б.
• Страбон (1964). География в 17 книгах. Москва. Наука.
• Сулейменов О. (1989). Эссе, публицистика. Стихи, поэмы. Аз и Я. Алма-Ата: Жалын.
• Таджикские народные сказки. (1957). Таджикское государственное издательство. Сталинабад.
• Фольклор поэтическая система. (1977). Отв. Редакторы: А.И. Баландин, В.М.Гацак. М., Наука.
• References Babalar sózі. (2011). Júz tomdyq. 76-tom. Novellalyq ertegіler. Astana. Folıant.
• Gerodot. (2004). Istorııa /Per. s grech. ı komm. G.A.Stratanovskogo. Vstýp. statıa I.E.Sýrıkova. –M.: OLMA-PRESS. Invest, –640s.
• Gýmılev, L.N. (1993). Tysıacheletıe vokrýg Kaspııa. Moskva: Mıshel ı K. Ejelgі dúnıedegі jáne vızantııalyq derekkózderіndegі Uly Dala tarıhy: / (Qur. Garkovets, A.N.) (2007). 1 tom. Astana. Folıant.
• Qabyshuly I. (2007). Turan álemі. Túrkі-mońǵol halyqtarynyń tarıhy. Almaty. Sanat.
• Qasqabasov S.A. (1984). Qazaqtyń halyq prozasy. –Almaty: Ǵylym, –272 b.
• Meletınskıı E. M. (1994). O lıteratýrnyh arhetıpah Moskva. Rossııskıı gosýdarstvennyı gýmanıtarnyı ýnıversıtet.
• Sadyrbaıuly S. (1996). Folklor jáne Jambyl (Oqý quraly). Kópshіlіk oqyrman qaýymǵa arnalǵan. –Almaty. «Ana tіlі». –240 b.
• Strabon (1964). Geografııa v 17 knıgah. Moskva. Naýka.
• Sýleımenov O. (1989). Esse, pýblıtsıstıka. Stıhı, poemy. Az ı Ia. Alma-Ata: Jalyn.
• Tadjıkskıe narodnye skazkı. (1957). Tadjıkskoe gosýdarstvennoe ızdatelstvo. Stalınabad.
• Folklor poetıcheskaıa sıstema. (1977). Otv. Redaktory: A.I. Balandın, V.M.Gatsak. M., Naýka.