LADY MACARTNEY’İN PERSPEKTİFİNDEN XX. YÜZYILDA KAŞGAR KADINI VE AİLE YAPISI

Yıl 2025, Sayı: 121, 147 - 168, 21.03.2025

Murat Özkan

Öz

Çalışma, İngiltere’nin ilk Kaşgar konsolosu George Macartney’in eşi Lady Macartney’in XX. yüzyılda Kaşgar’da yaptığı gözlemler doğrultusunda bölgedeki kadınların toplumsal yapı içindeki yerini kapsamlı bir şekilde incelemeyi hedeflemektedir. Eşinin görevi nedeniyle uzun yıllar Kaşgar’da yaşayan Lady Macartney, Kaşgar kadınlarıyla kurduğu etkileşimler aracılığıyla onların aile ilişkileri, toplumsal konumları, kılık kıyafetleri, gündelik yaşam pratikleri, eğlence kültürleri ve inanç sistemleri üzerine önemli gözlemler yapmıştır. Bu gözlemler, Kaşgar’daki kadınların aile içinde üstlendikleri rollerin yanı sıra, toplumda karşılaştıkları güç dinamikleri ve cinsiyet temelli hiyerarşik yapılar ile nasıl mücadele ettiklerini ortaya koymaktadır. Macartney’in anlatımları, sadece bireysel gözlemlerden ibaret olmayıp dönemin Kaşgar toplumuna dair önemli bir tarihî belge niteliği taşımaktadır. Kadınların sosyal yaşam içindeki hareket alanları, ev içindeki konumları ve toplumsal statüleri Macartney’in yazılarında ayrıntılı bir şekilde ele alınmaktadır. Çalışma, Lady Macartney’in gözlemlerini yalnızca Batılı bir bireyin kültürel izlenimleri olarak değil, XX. yüzyıl Kaşgar toplumunun yapısal özelliklerini ve toplumsal cinsiyet rollerini anlamaya katkı sağlayan önemli bir kaynak olarak da değerlendirmektedir. Böylece, dönemin toplumsal hiyerarşisi ve kadınların bu yapı içerisindeki konumu tarihsel bir bağlamda ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Lady Macartney, Doğu Türkistan, Kaşgar, İngiltere, Kadın, Günlük

KASHGAR WOMEN AND FAMILY STRUCTURE IN THE XXTH CENTURY FROM THE PERSPECTIVE OF LADY MACARTNEY

Öz

This study aims to comprehensively examine the role of women in the social structure of the region based on the observations of Lady Macartney, the wife of George Macartney, the first British consul in Kashgar, in the twentieth century. Lady Macartney, who lived in Kashgar for many years due to her husband’s mission, made significant observations on family relations, social position, dress, daily life practices, entertainment culture, and belief systems through her interactions with Kashgar women. These observations reveal how women in Kashgar navigated power dynamics and gender-based hierarchical structures in society, as well as the roles they assumed within the family. Macartney’s narratives are not only personal observations but also serve as an important historical record of Kashgar society during that period. Women’s spheres of action in social life, their position in the household, and their social status are discussed in detail in Macartney’s writings. This study considers Lady Macartney’s observations not only as the cultural impressions of a Western individual but also as a valuable source that contributes to understanding the structural characteristics and gender roles of twentieth-century Kashgar society. Thus, the social hierarchy of the period and the position of women within this structure will be analyzed in a historical context.

Anahtar Kelimeler

Lady Macartney, East Turkestan, Kashgar, England, Woman, Diary

ПЕРСПЕКТИВА ЛЕДИ МАКАРТНИ В ХХ ВЕКЕ ПОД НАЗВАНИЕМ КАШГАРСКИЕ ЖЕНЩИНЫ И СТРУКТУРА СЕМЬИ

Öz

Данное исследование посвящено леди Макартни, супруге первого кашгарского консула Великобритании Джорджа Макартни в XX веке. Цель работы — всестороннее изучение положения женщин в социальной структуре региона на основе наблюдений, сделанных в Кашгаре в XIX веке. Леди Макартни, прожившая в Кашгаре многие годы в связи с дипломатической деятельностью своего мужа, провела значимые наблюдения, касающиеся семейных отношений местных женщин, их социального статуса, одежды, повседневного быта, культурных практик и религиозных верований. Эти наблюдения позволяют проследить, как кашгарские женщины адаптировались к системе властных отношений и гендерной иерархии, существовавшей в обществе, а также раскрывают их роль в семейной структуре. Записи Макартни представляют собой не просто личные наблюдения, но также важный исторический источник, позволяющий реконструировать социальную динамику Кашгара в рассматриваемый период. В её трудах детально анализируются сферы участия женщин в общественной жизни, их положение в семье и общий социальный статус. В исследовании наблюдения леди Макартни рассматриваются не только как отражение культурных впечатлений представителя западного мира, но и как ценный источник для изучения трансформаций в кашгарском обществе XIX века. Таким образом, социальная иерархия данного периода и место женщин в её рамках будут проанализированы в историческом контексте.

Anahtar Kelimeler

Леди Макартни, Восточный Туркестан, Кашгар, Англия, женщина, дневник

ЛЕДИ МАКАРТНИДІҢ ХХ ҒАСЫРДАҒЫ ҚАШҚАРЛЫҚ ӘЙЕЛДЕР ЖӘНЕ ОТБАСЫ ҚҰРЫЛЫМЫ АТТЫ ПЕРСПЕКТИВАСЫ

Öz

Зерттеуде XX ғасырдағы Англияның бірінші Қашқар консулы Джордж Макартнидің әйелі Леди Макартни туралы айтылады. Ол XIX ғасырда Қашқардағы әйелдердің қоғамдық құрылымдағы орнын жан-жақты зерттеп, олардың әлеуметтік өмірі мен мәдени ерекшеліктерін сипаттауды мақсат еткен. Күйеуінің қызметіне байланысты ұзақ жылдар бойы Қашқарда өмір сүрген Леди Макартни жергілікті әйелдермен тығыз қарым-қатынас орнатып, олардың отбасылық дәстүрлері, әлеуметтік ұстанымдары, киім үлгілері, күнделікті тұрмысы, ойын-сауық мәдениеті мен наным-сенімдері жөнінде маңызды дүниелерді жазып алған. Бұл деректер Қашқар әйелдерінің қоғамдағы билік динамикасы мен гендерлік иерархияға қалай бейімделгенін, сондай-ақ олардың отбасындағы рөлін ашып көрсетеді. Макартнидің жазбалары жеке бақылаулардан ғана тұрмайды, олар XIX ғасырдағы Қашқар қоғамының әлеуметтік құрылымын сипаттайтын құнды тарихи дереккөз болып табылады. Оның еңбектерінде әйелдердің әлеуметтік өмірдегі тынысы, тұрмыстық жағдайы мен қоғамдағы орны кеңінен қарастырылған. Зерттеуде Леди Макартнидің бақылаулары тек Батыс зерттеушісінің мәдени әсерлері тұрғысынан ғана емес, сонымен қатар XIX ғасырдағы Қашқар қоғамының құрылымдық ерекшеліктері мен гендерлік рөлдерін түсінуге ықпал ететін маңызды дереккөз ретінде қарастырылады. Осылайша, кезеңдегі әлеуметтік иерархия және әйелдердің орны тарихи контексте жан-жақты талданады.

Anahtar Kelimeler

Леди Макартни, Шығыс Түркістан, Қашқар, Англия, әйел, күндік

Kaynakça

• Alikuzai, H. W. (2013). A Concise History of Afghanistan in 25 Volumes. Trafford Publishing.
• Clinch, N. ve Clinch, E. (2011). Through a Land of Extremes: The Littledales of Central Asia. Seattle: The Mountaineers Books.
• Dillon, M. (2014). Xinjiang and the Expansion of Chinese Communist Power: Kashgar in the Early Twentieth Century. New York: Routledge.
• Farrington, S. ve Leach, H. (2003). Strolling About on the Roof of the World: The First Hundred Years of the Royal Society for Asian Affairs. New York: Routledge.
• Kolesnikov, A. (2010). Rus Seyyahların Gözüyle Kaşgar XIX. Yüzyılın İkinci Yarısı- XX. Yüzyılın Başı. çev. Rakhat Abdieva, yay. haz. İlyas Kamalov, Ankara: TTK.
• Labutina, T. L. (2016). Britanskiy Posol Djordj Makartni i ego Predstavleniya o Ekaterininskoy Rossi. Novaya i Noveyşaya İstoriya, No: 3, 166-180.
• Macartney, Lady. (1985). An English Lady in Chinese Turkestan Lady Macartney. Oxford: Oxford University Press.
• Özkan, Murat. (2018). Din, Gelenek ve Değişim: XIX. Yüzyılda Kâşgar Kadını. Turkish Studies, 13/24, 161-184.
• Özkan, Murat. (2017). Kaşgar’da Bir İngiliz Ailesi: Macartney. Asia Minor Studies, 5/10, 74-86.
• Petrovskiy, N. F. (2010). Turkistanskie Pisma. red. V. S. Myasnikov, Moskova: İzdatelstvo Pamyatniki İstoriçeskoy Mısli.
• Popkova, O. V. (2023). Predstavleniye Britantsev o Rossii v Period Pravleniya Ekaterinı II. Uçenıe Zapiski Orlovskogo Gosudarstvennogo Universiteta, 4(101), 108-112.
• Skrine, S. P. ve Nightingale, P. (2005). Macartney at Kashgar. Oxford: Routledge.
• Skyes, E. ve Skyes, P. (1920). Through Deserts and Oases of Central Asia. London: Macmillan and Co., Limited St. Martin’s Street.
• Tamm, E. E. (2011). The Horse that Leaps Through Clouds: A Tale of Espionage, the Silk Road, and the Rise of Modern China. Vancouver: Counterpoint.