ЭТНОДЕФОРМАЦИОННАЯ МОБИЛИЗАЦИЯ И ЖУМАБАЙ АБИЛ

Yıl 2025, Sayı: 123, 31 - 52, 27.09.2025

Pakizat Adiyeva

Öz

Впервые термин «этнодеформация» был введён в научный оборот исследователем Ж. Абилом. Несмотря на подчёркиваемую им значимость данного понятия, оно не получило достаточного распространения в научной среде и систематического изучения со стороны других учёных. Тем не менее, в условиях современности актуальность термина становится всё более очевидной. Это связано с многоаспектным характером проблемы этнодеформации, охватывающей как социокультурные, так и психологические аспекты. Понятие «этнодеформация» обозначает переходное состояние, при котором искажение национального сознания начинает проявляться в действиях отдельных индивидов. В статье рассматриваются новые термины, введённые Ж. Абилом в контексте этнодеформационной мобилизации, их классификация, сложность, а также взаимосвязь с художественной литературой. Самопроизвольное движение этнодеформационной мобилизации обусловлено процессами искажения национального сознания. Разделение людей по языковому признаку, территориальной принадлежности и религии трактуется как проявление чуждого менталитета, отвергающего общую культуру и веру, формировавшиеся на протяжении веков. Такое разделение способствует чрезмерному росту внутренних группировок внутри этноса, что, в свою очередь, ведёт к формированию нового этноса в рамках уже существующего народа.
В статье проводится научный анализ концепции, предложенной Ж. Абилом, с акцентом на её отражение в его научных трудах, литературных произведениях и критических исследованиях.

Anahtar Kelimeler

этнодеформационная мобилизация , большой и малый круг , этнодеформационное пространство , көзкаман , мангурт.

ЭТНОДЕФОРМАЦИЯЛЫҚ МОБИЛИЗАЦИЯ ЖӘНЕ ЖҰМАБАЙ ӘБІЛ

Öz

Этнодеформация термині туралы әдеби ортамда алғаш сөз еткен ғалым Жұмабай Әбіл. Аталмыш ұғымның маңыздылығы туралы ғалымның пікірлерінде нақты айтылғанмен, практикада қолдану, ғылыми айналымға ену мәселесі кешеуілдеп, жүйелі түрде қаралып, ғалымның пікірін ары қарай зерттеген зерттеушілер болмады. Дегенмен ортада біраз жыл өткенде бұл ұғымның заманауи қажеттілігі өзінен-өзі алға шыққанын байқауға болады. Себебі этнодеформация мәселесі – көп жақты мәселе. Бұл терминдік тіркес ұлттық сана ауытқуының жеке адамдар тарапынан ғана әрекетке көшкен аралық кезеңді растау үшін қолданылады. Этнодеформациялық мобилизацияға қатысты айтылған Жұмабай Әбіл еңбегіндегі жаңа терминдердің жіктелуі, күрделілігі, әдебиетпен байланысы туралы мақалада сөз етеміз. Этнодеформациялық мобилизацияның өздігінен қозғалысы ұлттық сананың ауытқуынан туындайды. Адамдардың тілге, жерге, дінге бөлінуі жат рухтағы сананың ежелден қалыптасқан ортақ мәдениетті, сенімді мүлдем жоққа шығаратын, халық ішінен шыққан топтардың шектен тыс көбеюінің атауы. Бұл мобилизация халықтың өз ішінен жаңа бір этнос жасауға қызмет етеді. Мақалада Жұмабай Әбіл енгізген концепцияның өз еңбегінде қалай талданғанына, шығармаларда, сыни еңбектерде нақты қалай көрсетілгеніне ғылыми талдау жасалады.

Anahtar Kelimeler

Этнодеформациялық мобилизация , үлкен және кіші шеңбер , этнодеформациялық кеңістік , көзқаман , мәңгүрт.

ETNODEFORMASYONEL SEFERBERLİK VE ZHUMABAY ABİL

Öz

Etnodeformasyon terimi ilk olarak bilim insanı Zhumabay Abil tarafından sokulmuştur. Bu kavramın önemi eserlerinde açıkça ifade edilmiş olsa da, akademik çevrelerde yeterince tanınması ve somut alanlara yansıması gecikmiştir. Ve bunun nedeni etnodeformasyon sorununun çok yönlü olmasıdır. Terim, ulusal bilincin çarpıtılmasının bireylerin eylemleriyle kendini göstermeye başladığı bir geçiş aşamasını tanımlamak için kullanılır. Bu makale, etnodeformasyonel seferberlik bağlamında Zhumabay Abil tarafından tanıtılan yeni terimlerin sınıflandırılması, karmaşıklığı ve yapısal bağlantılarını araştırmaktadır. Abil’in fikirlerini daha da geliştirmek amacıyla sistematik bir araştırma yapılmamıştır. Ancak yıllar geçtikçe bu kavramın çağdaş önemi doğal olarak ortaya çıkmıştır. Bu tür seferberliğin kendiliğinden ortaya çıkması ulusal bilincin sapmasından kaynaklanır. İnsanların dil, toprak ve dine göre bölünmesi, uzun süredir yerleşik ortak kültür ve inanç sistemini tamamen reddeden yabancı kökenli bir zihniyeti yansıtır. Bir ulus içindeki iç grupların aşırı çoğalmasını ifade eder. Bu tür seferberlik, mevcut insanların içinden yeni bir etnos yaratmaya yarar. Bu makale, Abil'in kavramsal çerçevesinin kendi eserlerinde nasıl incelendiğine ve bilimsel metinlerde ile eleştirel çalışmalarda nasıl yansıtıldığına dair akademik bir analiz sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

etnodeformasyonel seferberlik , büyük ve küçük daire , etnodeformasyonel alan , kөzkaman , mangurt.

ETHNODEFORMATIONAL MOBILIZATION AND ZHUMABAY ABIL

Öz

The term ethnodeformation was first introduced into literary and academic discourseby the scholar Zhumabay Abil. Although the significance of this concept is clearly articulated in his works, its practical application and inclusion into academic circulation have been delayed, and no systematic research has been conducted to further develop Abil’s ideas. However, over the years, the contemporary relevance of this concept has naturally emerged. This is because the issue of ethnodeformation is multifaceted. The term is used to define a transitional stage in which the distortion of national consciousness begins to manifest through the actions of individuals. This article explores the classification, complexity, and literary connections of the new termsintroduced by Zhumabay Abil in the context of ethnodeformational mobilization. The spontaneous emergence of such mobilization stems from a deviation in national consciousness. The divisions of people by language, territory, and religion reflects a foreign-rooted mindset that entirely rejects the long-established common culture and belief system. It refers to the excessive proliferation of internal groups within a nation. This type of mobilization serves to create a new ethnos from within the existing people. This article offers a scholarly analysis of how Abil’s conceptual framework is examined in his own works and how it is reflected in literary texts and critical studies.

Anahtar Kelimeler

Ethnodeformational mobilization , large and small circle , ethnodeformational space , kózqaman , mankurt.

Kaynakça

• ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
• Алтай, А. (2013). Киллер сауысқан: повестер мен әңгімелер. Алматы: Арда+7 баспасы.
• Әбіл, Ж. (2001). Жазба комедияның даму ерекшеліктері. Алматы: Шартарап баспасы.
• Әбілов, Ж. (2007). Этнодеформация (Ұлттық сана мәселелері). Қызылорда: Тұмар баспасы.
• Бабалар сөзі: Жүзтомдық. (2006). Батырлар жыры (т. 35). Астана: Фолиант баспасы.
• Бабалар сөзі: Жүзтомдық. (2006). Батырлар жыры (т. 35). Астана: Фолиант баспасы.
• Бабалар сөзі: Жүзтомдық. (2006). Ғашықтық жырлар (т. 55). Астана: Фолиант баспасы.
• Бабалар сөзі: Жүзтомдық. (2009). Ғашықтық жырлар (т. 53). Астана: Фолиант баспасы.
• Бабалар сөзі: Жүзтомдық. (2009). Ғашықтық жырлар (т. 53). Астана: Фолиант баспасы.
• Бабалар сөзі: Жүзтомдық. (2011). Қиял-ғажайып ертегілер (т. 74). Астана: Фолиант баспасы.
• Бабалар сөзі: Жүзтомдық. (2011). Қиял-ғажайып ертегілер (т. 74). Астана: Фолиант баспасы.
• Бердібай, Р. (2016). Көзқамандар кімдер? https://jasqazaq.kz/k-z-amandar-kimder
• Бөкей, О. (2013). Шығармалары: Роман, повестер. Алматы: Ел-шежіре баспасы.
• Дәуітайұлы, Н. (2018). Қанқызыл жалқын. Ішінде: Дәуітайұлы, Н. Кісі иесі: повестер мен әңгімелер. Астана: Фолиант баспасы.
• Есбалаева, Р. Ж. (2021). Қазіргі қазақ прозасындағы психологиялық деформация көріністері. Филология сериясы, No1 (181), Al-Farabi Kazakh National University.
• Кекілбаев, Ә. (2001). Дала балладалары. Бірінші том. Аңыздың ақыры. Күй: роман, повесть. Алматы: Жазушы баспасы.
• Қуат, Д. Тас монша. https://adebiportal.kz/kz/news/view/dauren_kuat_tas_monsha__21798
• Мағауин, М. (2002). Он үш томдық шығармалар жинағы (7-том). Алматы: Қағанат баспасы.
• Мұхамеджанов, Қ. (1971). Өзіме де сол керек: пьесалар мен киносценарийлер. Алматы: Жазушы баспасы.
• Нұрмағанбетов, Т. (1977). Ата қоныс: Әңгімелер. Алматы: Жазушы баспасы.
• PAIDALANYLǴAN ÁDEBIETTER
• Ábil, J. (2001). Jazba komedıanyń damý erekshelikteri. Almaty: Shartarap baspasy.
• Ábilov, J. (2007). Etnodeformasıa (Ulttyq sana máseleleri). Qyzylorda: Tumar baspasy.
• Altaı, A. (2013). Kıllerdaýysqan: povester men áńgimeler. Almaty: Arda+7 baspasy.
• Babalar sózi: Júztomdyq. (2006). Batyrlar jyry (t. 35). Astana: Folıant baspasy.
• Babalar sózi: Júztomdyq. (2006). Batyrlar jyry (t. 35). Astana: Folıant baspasy.
• Babalar sózi: Júztomdyq. (2006). Ǵashyqtyq jyrlar (t. 55). Astana: Folıant baspasy.
• Babalar sózi: Júztomdyq. (2009). Ǵashyqtyq jyrlar (t. 53). Astana: Folıant baspasy.
• Babalar sózi: Júztomdyq. (2009). Ǵashyqtyq jyrlar (t. 53). Astana: Folıant baspasy.
• Babalar sózi: Júztomdyq. (2011). Qıal-ǵajaıyp ertegiler (t. 74). Astana: Folıant baspasy.
• Babalar sózi: Júztomdyq. (2011). Qıal-ǵajaıyp ertegiler (t. 74). Astana: Folıant baspasy.
• Berdibaı, R. (2016). Kózqamandar kimder? https://jasqazaq.kz/k-z-amandar-kimder
• Bókeı, O. (2013). Shyǵarmalary: Roman, povester. Almaty: El-shejire baspasy.
• Dáýitaıuly, N. (2018). Qanqyzyl jalqyn. Іshinde: Dáýitaıuly, N. Kisi ıesi: povester men áńgimeler. Astana: Folıant baspasy.
• Esbalaeva, R. J. (2021). Qazirgi qazaq prozasyndaǵy psıhologıalyq deformasıa kórinisteri. Fılologıa serıasy, No1(181). Al-Farabi Kazakh National University.
• Kekilbaev, Á. (2001). Dala balladalary. Birinshi tom. Ańyzdyń aqyry. Kúı: roman, poves. Almaty: Jazýshy baspasy.
• Maǵaýın, M. (2002). On úsh tomdyq shyǵarmalar jınaǵy (7-tom). Almaty: Qaǵanat baspasy.
• Muhamedjanov, Q. (1971). Ózime de sol kerek: pesalar men kınosenarııler. Almaty: Jazýshy baspasy.
• Nurmaǵanbetov, T. (1977). Ata qonys: Áńgimeler. Almaty: Jazýshy baspasy.