Malatya yöresinde yetiştirilen mahalli 'Karamehmet' elmasında seleksiyonla verimli ve kaliteli klonların seçimi

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 1, 13 - 20, 01.06.2019

Erdoğan Çöçen , Tahir Macit Cemil Ernim Remzi Kokargül Yılmaz Uğur , Tuncay Kan Lütfi Pırlak

https://doi.org/10.29278/azd.593286

Öz

Elma insan sağlığı ve beslenmesinde önemli olan,
her mevsim pazarda bulunabilen, ekonomik, lezzetli ve yaygın şekilde tüketilen
bir meyvedir. Ülkemiz elma üretiminde ticari değeri yüksek standart çeşitlerin
yanı sıra çok sayıda mahalli çeşitler de yer almaktadır. Bu mahalli çeşitler
ıslah çalışmaları için önemli bir genetik kaynak oluşturmaktadır. Malatya
ilinde yetiştirilen mahalli Karamehmet elması; eylül ayı başında olgunlaşır.
Yeme kalitesi ve albenisi yüksek, ince kabuklu, hoş kokulu, hafif
mayhoş-tatlımsı, gevrek ve suludur. Malatya ilinde 2013-2017 yılları arasında
yürütülen bu çalışmada, farklı genotiplerinin olduğu gözlenen Karamehmet elmasında
kaliteli klonların belirlenerek üretime kazandırılması amaçlanmıştır. Alan
taramasında yapılan incelemelerde verimli ve sağlıklı olduğu gözlenen 15 klon
arazide işaretlenmiştir. İşaretlenen ağaçlardan alınan meyve örneklerinde
pomolojik analizler gerçekleştirilmiş ve elde edilen veriler “Tartılı
Derecelendirme Metodu” ile değerlendirilmiştir. Değerlendirme sonunda,
“Karamehmet” elma çeşidinde 44.KM.02, 44.KM.08 ve 44.KM.15 no’lu klonlar
ümitvar bulunmuştur. Ümitvar klonlarda meyve ağırlığı 151.98 g (44.KM.08) ile
205.30 g (44.KM.02), meyve eti sertliği 7.90 kg/cm² (44.KM.02) ile 8.90 kg/cm²
(44.KM.15), suda çözünebilir kuru madde (SÇKM) oranı %13.12 (44.KM.02) ile  %14.10 (44.KM.15), TEA değeri % 0.70 (44.KM.15)
ile %1.12 (44.KM.08), pH değeri ise 2.20 (44.KM.08) ile 3.65 (44.KM.15)
arasında değişmiştir. Çalışma sonunda; periyodisite eğilimi göstermeyen,
verimli, yeme kalitesi ve albenisi yüksek olduğu belirlenen bu ümitvar klonlar çoğaltılarak Kayısı Araştırma
Enstitüsü Müdürlüğü koleksiyon parseline dikilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Elma, seleksiyon, yerel çeşit, periyodisite

Kaynakça

• Anonim, 2009. Elma Yetiştiriciliği, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, (MEGEP), Ankara. 123 s.
• Akça Y, Şen SM, 1990. Van ve çevresinde yetiştirilen mahalli elma çeşitlerinin morfolojik ve pomolojik özellikleri üzerine bir araştırma, Y.Y.Ü.Z.F. Dergisi I (1): 109-128.
• Altan, A., 1989. Laboratuvar Tekniği. Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Ders Kitabı No:36, s. 172, Adana.
• Açık, F., 2015. Gürgentepe (Ordu) İlçesinde Yetiştirilen Yerel Elma Çeşitlerinin Meyve ve Ağaç Özellikleri, Yüksek Lisans Tezi, Ordu Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Ordu, 68 s.
• Arıkan, Ş., İpek, M., Pırlak, L., 2015. Konya ekolojik şartlarında bazı elma çeşitlerinin fenolojik ve pomolojik özelliklerinin belirlenmesi. Türk Tarım - Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 3 (10) : 811-815.
• Aygün, A., ve Ülgen, S.A., 2009. Rize’de yetiştirilen Demir Elma (Malus cammunis L.) çeşidinin bazı meyve özelliklerinin belirlenmesi. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi, 2 (2) : 201-205.
• Balta, M.F., Kaya, T., Kırkaya, H., Karakaya, O., 2015. Kumru (Ordu) yöresinde yetiştirilen mahalli elma genotiplerinin fenoljik, morfolojik ve pomolojik özellikleri. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 32 (1):47-56.
• Balta, F., Uca, O., 1996. Iğdır’da yetiştirilen önemli yazlık mahalli elma çeşitlerinin morfolojik ve pomolojik özellikleri. Y.Y.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, 6(1) : 87-95.
• Bayındır, Y., Çöçen, E., Macit, T., Gültekin, N., Toprak Özcan, E., Aslan, A., Aslantaş, R., 2018. Malatya yöresi mahalli güzlük armut genotiplerinin seleksiyonu. Akademik Ziraat Dergisi, 7 (1): 9-16.
• Bostan, S.Z., Yılmaz, E., 2015. Breeding by selection of ‘Yomra’ and ‘Demir’ apple varieties (Malus communis L.) grown in Arsin and Yomra districts (Trabzon Province, Turkey). Meyve Bilimi, 2 (1): 60-69.
• Burak, M., Büyükyılmaz, M., Öz, F., 1997. Granny Smith elma çeşidinin farklı anaçlar üzerindeki verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi, Yumuşak Çekirdekli Meyveler Sempozyumu, Yalova, 61-68.
• Coşkun, S., Aşkın, M.A., 2016. Bazı yerli elma çeşitlerinin pomolojik ve biyokimyasal özelliklerinin belirlenmesi, Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 11 (1) : 120-131.
• Çorumlu, M.S., 2010. Çorum İli İskilip İlçesinde Yetiştirilen Bazı Yerel Elma (Malus communis L.) Çeşitlerinin Fenolojik Ve Pomolojik Özelliklerinin Belirlenmesi, Ordu Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 92s, Ordu.
• Çöçen, E., Macit T., Ernim C., Kokargül R., Uğur Y., Kan T., Pırlak L., 2018. Malatya yöresinde yetiştirilen "Arapkızı"’ elma çeşidinde klon seleksiyonu, Meyve Bilimi; 5(2):43-48.
• Doğan, A., Güleryüz, M., 2007. Sakı elma çeşidinde klon seleksiyonu. Türkiye 5. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi Bildiriler Kitabı, sayfa 185-189, 04-07 Eylül 2007, Erzurum.
• Doğru, B., 2012. Çorum İli İskilip İlçesinde Yetiştirilen Mahalli Misket Elmalarının Fenolojik, Morfolojik, Pomolojik Özelliklerinin Belirlenmesi ve Moleküler Olarak Tanımlanması. Ordu Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ordu, 122 s.
• Edizer, Y., Bekar, T., 2007. Tokat merkez ilçede yetiştirilen bazı yerel elma (Malus communis L.) çeşitlerinin fenolojik ve pomolojik özelliklerinin belirlenmesi. GOÜ. Ziraat fakültesi Dergisi, 24 (1) : 1-8.
• Erdoğan, Ü.G., 2002. Çoruh Vadisinde yetiştirilen bazı elma çeşitlerinin fenolojik ve pomolojik özelliklerinin incelenmesi. Bahçe 31 (1-2) : 25-32.
• FAO, 2018. Dünya Gıda ve Tarım Örgütü (http://www.fao.org/faostat/en/#data/QC).
• Güleryüz, M., Ercişli, S., 1995. Kağızman İlçesinde yetiştirilen mahalli elma çeşitleri üzerindeki biyolojik ve pomolojik araştırmalar. Atatürk Üniv. Zir. Fak. Der. 26 (2) : 183-193.
• Güneş, A., Dutgaç, C., 2018. Gülnar Yöresinde yetiştirilen elma genotiplerinin morfolojik, feolojik, pomolojik ve moleküler tanımlaması. Moleküler Biyoloji ve Biyoteknoloji Dergisi 2 (1): 28-33.
• İslam, A., Bostan, Z., Yılmaz, E., 2009. Trabzon İli Yomra İlçesinde yetişen Yomra Elmasının pomolojik özellikleri üzerine bir araştırma. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi 2 (2) : 107-110.
• Kaçal, E., Öztürk, G., Atay, N., Sarısu, C., Özongun, Ş., Atay, E., Emre, R.A., Yürekli, Ö., Karamürsel, Ö.F., 2009. Eğirdir Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü elma ıslah çalışmaları. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi, 2(1):53-56.
• Karadeniz, T., Gökalp, G., Kabay, T., 1996. Ulus ve Maden çevresinde yetiştirilen mahalli elma çeşit ve tipleri üzerinde pomolojik ve morfolojik çalışmalar. Yüzüncü Yıl Üniv. Ziraat Fak. Dergisi, 6 (2) : 115-125.
• Karadeniz, T., Akdemir, E.T., Yılmaz, İ., Aydın, H., 2013. Piraziz elmasında klon seleksiyonu, Akademik Ziraat Dergisi 2 (1) :17-22.
• Karlıdağ, H., Eşitken, A., 2006. Yukarı Çoruh Vadisinde yetiştirilen elma ve armut çeşitlerinin bazı pomolojik özelliklerinin belirlenmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi, 16 (2) : 93-96.
• Kaplan, N., Özcan, M., Çelik, M., 2002. Amasya elmasında klon seleksiyonu. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 17 (1) :49-56.
• Kaşka, N., 1997. Türkiye'de elma yetiştiriciliğinin önemi, sorunları ve çözüm yolları. Yumuşak Çekirdekli Meyveler Sempozyumu. Yalova. 1-12.
• Karakaya, O., Balta, M.F., Kaya, T., Uzun, S., 2016. Yağlıdere (Giresun) elmaları: Fenolojik ve pomolojik özellikleri. Bahçe, Özel Sayı ( VII. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi Bildirileri, Cilt-1 : 925-929.
• Karşı, T., Aslantaş, R., 2016. Erzurum’da yetiştirilen bazı elma (Malus communis L.) çeşitlerinin fenolojik, pomolojik ve kimyasal özelliklerinin belirlenmesi. Atatürk Üniv. Ziraat Fakültesi Dergisi 47(1): 11-21.
• Kaya, T., Balta, F., 2009. Van Yöresi elma seleksiyonları 1: Periyodisite göstermeyen genotipler. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi, 2 (2): 25-30.
• Kaya, T., Balta, F., 2013a. Van Yöresi Elma seleksiyonları-3: Periyodisite eğilimi bulunan genotipler. Ordu Üniversitesi Bil. Tek. Derg., 3 (2) : 29-38.
• Kaya, T., Balta, F., 2013b. Van Yöresi elma seleksiyonları-2: Periyodisiteye kısmi eğilim gösteren genotipler. Akademik Ziraat Dergisi, 2 (2) :91-98.
• Kazankaya, A., Yonar, Y., Başer, S., Çelik, F., Doğan, A., Yaviç, A., 2009a. Adilcevaz (Bitlis) Yöresinde doğal olarak yetişen elmaların bazı meyve ve ağaç özellikleri, Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi, 2 (2) : 81-87.
• Kazankaya, A., Yonar, Y., Başer, S., Çelik, F., Doğan, A., Yaviç, A., 2009b. Erciş ve Muradiye Yörelerinde doğal olarak yetişen elmaların bazı meyve ve ağaç özellikleri, Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi, 2 (2): 89-94.
• Kırkaya, H., Balta, F.M., Kaya, T., 2014. Perşembe (Ordu/Türkiye) yöresinde yetiştirilen elma genotiplerinin pomolojik, morfolojik ve fenolojik özellikleri, Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 4 (3) : 15-20.
• Küçükömürler, S., Karakuş, S.Ş., 2009. Elma, sağlık ve kültür. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi 2 (1):183-186.
• Osmanoğlu, A., 2008. Posof (Ardahan) Yöresi Elma Genetik Kaynaklarının Fenolojik, Morfolojik, Pomolojik ve Moleküler Tanımlanması, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Van, 179 s.
• Özkan, Y., Celep, C., 1995. Tokat ilinde yetiştirilen yerel elma çeşitlerinin pomolojik özellikleri üzerine bir araştırma, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 12 (1) : 8-14.
• Özrenk, K., Gündoğdu, M., Kaya, T., Kan, T., 2011. Çatak ve Tatvan yörelerinde yetiştirilen yerel elma çeşitlerinin pomolojik özellikleri. YYÜ Tarım Bilimleri Dergisi, 21(1):57-63.
• Pearce, S.C., 1976. Field Experimentation with Fruit Trees and other Perennial Plants, Technical Communication, No: 23. CAB, London, 182 p.
• Pırlak, L., Güleryüz, M., Aslantaş, R., Eşitken, A., 1997. Erzurum ilinin Tortum ve Uzundere ilçelerinde yetişen yazlık elma tiplerinin seleksiyon yoluyla ıslahı üzerine bir araştırma. Yumuşak Çekirdekli Meyveler Sempozyumu, Yalova.
• Serdar, Ü., Ersoy, B., Öztürk, A., Demirsoy, H., 2007. Saklı Cennet Camili ‘de yetiştirilen yerel elma çeşitleri. V. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi, 4-7 Eylül 2007, Erzurum. Cilt: 1 s 575-579.
• Şen, S.M., Bostan, S.Z., Cangi, R., Kazankaya, A., Oğuz, H.İ., 1992. Ahlat'ta yetiştirilen önemli mahalli elma çeşitlerinin morfolojik ve pomolojik özellikleri üzerinde bir araştırma. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 2 (2) : 53-65.
• Şenyurt, M., Kalkışım, Ö., Karadeniz, T., 2015. Gümüşhane yöresinde yetiştirilen bazı standart ve mahalli elma (Malus communis L.) çeşitlerinin pomolojik özellikleri, Akademik Ziraat Dergisi 4(2):59-64
• TUİK, 2018.Türkiye İstatistik Kurumu, (biruni.tuik.gov.tr).
• Uzun, S., Balta, M.F., Kaya, T., Karakaya, O., 2016. Çamaş (Ordu) Yöresinde Yetişen yerel elma genotiplerinin fenolojik ve pomolojik özellikleri. Bahçe, Özel Sayı (VII. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi Bildirileri, Cilt 1, Meyvecilik) : 653-657.
• Ülkümen, L., 1938. Malatya'nın mühim meyve çeşitleri üzerinde morfolojik, fizyolojik ve biyolojik araştırmalar. Yüksek Ziraat Enstitüsü Rektörlüğü, Ankara, sayı 65.
• Vurgun, H., Aslantaş R., 2015. Doğu Anadolu Bölgesi elma genotiplerinin morfolojik karakterizasyonu. Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Derg., 46 (1) : 1-19.
• Yılmaz, E., 2010.Yomra ve Arsin İlçelerinde (Trabzon) Yetiştirilmekte Olan "Yomra ve Demir" Elma Tiplerinin (Malus communis L.) Seleksiyon Yoluyla Islahı, Ordu Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ordu, 120 s.
• Yarılgaç, T., Karadeniz, T., Gürel, H.B., 2009. Ordu merkez ilçede yetiştirilen yöresel elma (Malus communis L.) çeşitlerinin fenolojik ve pomolojik özelliklerinin belirlenmesi. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi, 2 (2)