Rize’nin Fındıklı İlçesinde Yetişen Yerel Armut Çeşitlerinin Pomolojik ve Morfolojik Özellikleri*

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 1, 65 - 76, 05.07.2024

Eyüp Haberal Özgün Kalkışım Mehmet Zahit Aydın

https://doi.org/10.29278/azd.1452689

Öz

Amaç: Bu araştırma Rize’nin Fındıklı ilçesinde yetiştirilen yerel armut çeşitlerinin fenolojik, pomolojik ve morfolojik özelliklerinin belirlenmesi amacıyla yürütülmüştür.
Materyal ve Yöntem: Çalışmada Fındıklı ilçesine bağlı mahalle ve köyler gezilerek, üreticilerle mülakatlar yapılmış ve 15 farklı yerel armut çeşidi belirlenmiştir. Bu çeşitlerin seçiminde meyvelerin irilik, renk ve şekil gibi kalite kriterleri, ön seleksiyon kriteri olarak dikkate alınmıştır. Bu şekilde belirlenmiş olan yerel armut çeşitlerine ait ağaçlardan ölçüm ve analizler yapılmak üzere 15’er adet meyve ve yaprak örneği alınmıştır. Alınan örneklerde pomolojik ve morfolojik özelliklerden; meyve ağırlığı, meyve eni, meyve boyu, meyve eti sertliği, suda çözünebilir kuru madde içeriği, pH, titre edilebilir asitlik içeriği, yaprak eni, yaprak boyu, yaprak sap kalınlığı ve sap uzunluğu belirlenmiştir.
Bulgular: Meyve ağırlıklarının 23.60-169.90 g, meyve enlerinin 39.09-64.81 mm, meyve boylarının 35.52-79.51 mm, meyve eti sertliklerinin 2.40- 5.94 kg/cm2, suda çözünür kuru madde miktarlarının %9.14-14.00, pH değerlerinin 3.53-4.99, titre edilebilir asitlik miktarlarının % 1.17-% 10.64 ve yaprak eni, boyu, sap uzunluğunun sırasıyla 39.24-75.06 mm, 57.77-99.41 mm ve 34.27-90.44 mm arasında değişim gösterdiği belirlenmiştir. Yapılan fenolojik gözlemlerden ilk çiçeklenmenin 23 Mart- 3 Nisan tarihleri arasında, en erken ve en geç meyve hasat olumunun sırasıyla 30 Haziran ve 22 Ekim tarihlerinde gerçekleştiği tespit edilmiştir.
Sonuç: Değerlendirmeler neticesinde, yazlık olarak Eğrisap armudu; güzlük olarak Haçaçur, Kavun ve Yağ armutları; Kışlık olarak ise Süleyman ve limon yerel armut çeşitleri ön plana çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Pyrus communis, Armut, Morfoloji, Pomoloji, Fenoloji

Determining The Pomological And Morphological Characteristics Of Local Pear Varieties Grown In The Fındıklı District Of Rize

Öz

Objective: This research was carried out to determine the phenological, pomological and morphological characteristics of local pear cultivars grown in Fındıklı district of Rize.
Materials and Methods: In the study, neighborhoods and villages in Fındıklı district were visited, producers were interviewed and 15 different local pear cultivars were determined. In the selection of these cultivars, quality criteria such as fruit size, color and shape were taken into account as preliminary selection criteria, and 15 fruit and leaf samples were taken from each cultivar. In the samples taken, fruit weight, fruit width, fruit length, fruit flesh hardness, water-soluble dry matter content, pH and titratable acidity content, leaf width, length, stem thickness and stem length were determined pomologically and morphologically.
Results: Fruit weights are 23.60-169.90 g, fruit widths are 39.09-64.81 mm, fruit lengths are 35.52-79.51 mm, fruit flesh hardness is 2.40-5.94 kg/cm2, water-soluble solids amount is 9.14-14.00%, pH values are 3.53-4.99, titratable acidity It was determined that the amounts varied between 1.17% and 10.64% and the leaf width, length and stem length varied between 39.24-75.06 mm, 57.77-99.41 mm and 34.27-90.44 mm, respectively. From the phenological observations made, it was determined that the first flowering occurred between 23 March and 3 April, and the earliest and latest fruit harvest occurred on 30 June and 22 October, respectively.
Conclusion: As a result of the evaluations, Eğrisap pear for summer use; Haçaçur, Kavun and Yağ pears for autumn; In winter, Süleyman and Limon local pear cultivars came to the fore.

Anahtar Kelimeler

Pear, phenology, morphology, pomology, Pyrus communis

Kaynakça

• Akçay, M. E., Burak, M., & Büyükyılmaz, M. (2009). Marmara Bölgesi için ümitvar armut çeşitleri, IV. Bahçe Dergisi, 38 (1): 1-10.
• Akın, Y., & Bostan, S. Z. (2018). İlkadım (Samsun) ilçesi yerel armutları. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 35: 63-68.
• Balkaya, A. & Ergün, A. (2007). Determination of superior pinto bean (Phaseolus vulgaris L. var.) genotypes by selection under the ecological conditions of Samsun Province in Turkey. Turkish Journal of Agriculture and Forestry 31 (5): 335-347.
• Balkaya, A., Yanmaz, R., & Özbakır M. (2009). Evaluation of variation in seed characters of Turkish winter squash (Cucurbita maxima) populations. New Zealand Journal of Crop and Horticultural Science 37: 167-178.
• Bayındır, Y. (2017). Malatya’nın Pötürge ve Doğanyol İlçelerindeki Armut (Pyrus Communis L.) Genotiplerinin Seleksiyonu (Yüksek Lisans Tezi, Basılmamış). Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Fakültesi, Kayseri.
• Bostan, S., & Acar, Ş. (2012). Ünye’ de (Ordu) yetiştirilen mahalli armut çeşitlerinin pomolojik özellikleri. Akademik Ziraat Dergisi, 1: 97-106.
• Bostan, S.Z. (2009). Pomological Traits of Local Apple and Pear Cultivars and Types Grown in Trabzon Province (Eastern Black Sea Region of Turkey). Proc. 1st Balkan Symp. On Fruit Growing. Acta Hort. 825:293-298.
• Bostan, S.Z., & Şen, S.M. (1991). Van ve çevresinde yetiştirilen mahalli armut çeşitlerinin morfolojik ve pomolojik özellikleri üzerine araştırmalar. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 1(3):153-169.
• Brown, J.S., (1991). Principal component and cluster analysis of cotton cultivar variability a cross the U.S. cotton belt. Crop Sci.,31,915>922.
• Cevahir, G., & Bostan, S.Z. (2017). Of (Trabzon) ilçesi yerel armutları: Erkenci ve orta mevsim çeşitleri. Meyve Bilimi, 4(2), 19-25.
• Çelikel-Çubukçu, G., & Bostan, S. Z. (2018). Çaykara ilçesinde yetiştirilen yerel armut (Pyrus spp.) genotiplerinin seleksiyon yoluyla ıslahı. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 35(4): 75-88.
• Demirsoy, L., Öztürk, A., Serdar, Ü., & Duman, E. (2007). Saklı cennet Camili’ de yetiştirilen yerel armut çeşitleri. Türkiye V. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi, 04-07 Eylül 2007, Erzurum. 396-400.
• FAO (2021, Nisan). Erişim adresi: http://www.fao.org/faostat/en/#data/QC.
• Gil, J., & Ron, A. (1992). Variation in Phaseolus vulgaris in the Northwest of the Iberian Peninsula. Plant Breeding 109: 313-319.
• İslam, A., & Deligöz, H. (2012). Ordu ilinde karayemiş (Laurocerasus officinalis L.) seleksiyonu. Akademik Ziraat Dergisi, 1(1), 37-44.
• Kalkışım, Ö., Aydın, Z.M., & Kurt, H. (2021). Rize’nin Ardeşen ilçesinde yetiştirilen yerel armut (Pyrus communis L.) çeşitlerinin bazı pomolojik ve morfolojik özelliklerinin belirlenmesi, Akademik Ziraat Dergisi 10(2):275-284.
• Kalkisim, O., Okcu, Z., Karabulut, B., Ozdes, D., & Duran, C. (2018). Evaluatian of Pomological and Morfological Characteristics and Chemical Compositions of Local Pear Varieties (Pyrus communis L.) Grown in Gumushane, Turkey. Erwebs-Obstbau, 60, 173-181.
• Kan, E., & İslam, A. (2023). Clonal Selection in the Local'Trabzon Sivrisi'Hazelnut Population Grown in Some Districts of Trabzon. Akademik Ziraat Dergisi, 12(Özel Sayı), 1-10.
• Karaçalı, İ. (1990). Bahçe Ürünlerinin Muhafazası ve Pazarlanması. Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Yayınları No: 494, Bornova, İzmir. 413.
• Karadeniz, T., & Çorumlu, M. S. (2012). İskilip armutları. Akademik Ziraat Dergisi, 1(2): 61-66.
• Karadeniz, T., & Kalkışım, Ö. (1996). Görele ve çevresinde yetiştirilen mahalli yazlık armut çeşitleri üzerinde pomolojik çalışmalar. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 6(1):81-86.
• Karlıdağ, H., & Eşitken, A. (2006). Yukarı Çoruh vadisinde yetiştirilen elma ve armut çeşitlerinin bazı pomolojik özelliklerinin belirlenmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi, 16(2), 93-96.
• Kılıç, D. (2015). Gürgentepe (Ordu) İlçesinde Yetiştirilen Yerel Armut Çeşitlerinin Meyve ve Ağaç Özellikleri (Yüksek Lisans Tezi, Basılmamış). Ordu Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ordu.
• Orman, E. (2005). Bahçesaray Yöresi Mahalli Armutlarının Pomolojik ve Morfolojik Özelliklerinin İncelenmesi (yüksek lisans tezi, basılmamış). YYÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Van.
• Özçağıran, R., Ünal, A., Özeker, E. & İsfendiyaroğlu, M. (2011). Ilıman İklim Meyve Türleri, Yumuşak Çekirdekli Meyveler (Cilt-II). Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Yayınları No: 556, İzmir, 166s.
• Özdamar, K., (2004). Paket Programlar ile İstatiksel Veri Analizi (Çok Değişkenli Analizler). 5. Baskı. Kaan Kitapevi.528s.
• Özkaplan, M. (2010). Ordu ve Çevresinde Yetişen Mahalli Armut Çeşitlerinin (Pyrus Communis L.) Fenolojik ve Pomolojik Özellikleri (Yüksek Lisans Tezi, Basılmamış). Ordu Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ordu.
• Özbek, S., 1988. Genel meyvecilik. Ç. Ü. Ziraat Fak yay. No: 31, Adana.
• Öztürk, A. (2010). Sinop İlindeki Armut Genotiplerinin Morfolojik, Pomolojik ve Moleküler Karakterizasyonu (Doktora Tezi, Basılmamış). Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Samsun.
• Sağır, N. (2017). Trabzon İlinde Yetiştirilen Yerel Armut (Pyrus spp.) Çeşitlerinin Bazı Özelliklerinin Belirlenmesi (Yüksek Lisans Tezi, Basılmamış). Ordu Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ordu.
• TÜİK (2022, Mayıs). Türkiye İstatistik Kurumu, Ankara, Erişim adresi: https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=92&locale=tr.
• Uzunismail, T. (2010). Akoluk ve Özdil (Trabzon) Beldelerinde Yetiştirilen Mahalle Armut Çeşit ve Tiplerinin Pomolojk, Fenolojik ve Morfolojik Özellikleri (Yüksek Lisans Tezi, Basılmamış). Ordu Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ordu.
• Üç, L. (2016). Şebinkarahisar’da (Giresun) Yetiştirilen Yerel Alişar Armut Çeşidinde Morfolojik ve Pomolojik İncelemeler (Yüksek Lisans Tezi, Basılmamış). Ordu Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ordu.
• Vavilov, N. I. (1951). The Origin, Variation, Immunity and Breeding of Cultivated Plants. Soil Science 72(6): p 482.
• Yakut, Ş., & Özrenk, K. (2009). Erzincan Yöresinde Yetişen Çermail Armutlarının Seleksiyonu. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 14(2):145-153
• Yarılgaç, T., & Yıldız, K. (2001). Adilcevaz ilçesinde yetiştirilen mahalli armut çeşitlerinin bazı pomolojik özellikleri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 11(2): 9-12.
• Yavuz, M. (2018). Bazı Asya Armut Çeşitlerinin Fenolojik ve Pomolojik Özelliklerinin Tespiti, (Yüksek Lisans Tezi, Basılmamış). Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Fakültesi, Konya.
• Yayla, S. (2019). Seben (Bolu) Yöresi Armut Genotiplerinin Pomolojik ve Morfolojik Karakterizasyonu (Yüksek Lisans Tezi, Basılmamış). Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bolu.
• Yılmaz, A. (2020). Fatsa’nın (Ordu) Yerel Kışlık Armut Çeşitleri (Yüksek Lisans Tezi, Basılmamış). Ordu Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ordu.