Geleneksel Erzurum Evlerinde Yaşam Alanı: Tandırevi

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 2, 166 - 182, 31.07.2024

Yasemin Şimşek , İbrahim Numan , Mine Topçubaşı

https://doi.org/10.61807/babdergisi.1446439

Öz

Tarihi MÖ 4000’li yıllara dayanan Erzurum, birçok medeniyete ev sahipliği yapmış, göç yolları üzerinde olması dolayısıyla, kültürel etkileşimlere açık olmuştur. Binlerce yıl süren bu kültürel birikim ve etkileşim neticesinde; Geleneksel Türk evi mefhumu içerisinde kendine has biçimi ve malzeme özellikleri itibarıyla farklı bir yeri olan Geleneksel Erzurum evi meydana gelmiştir. Geleneksel Erzurum evinin en karakteristik öğesi ise tandırevidir. Tandırevi, iklim ve sosyokültürel hayat gibi değişkenlerle şekillenmiştir ve kendine has bir tasarım anlayışı vardır. Yapıdan bağımsız olarak tasarlanır. En dikkat çekici öğesi kırlangıç tavanıdır. Bunun yanında oturmak için seki, depolama için ambarlar ve dolaplar, dekoratif özellikleriyle terekler, su temin etmek için kurun, yemek pişirilmesi için tandır ve ocaklar bulunur. Bu çalışmada tandırevinin tarihsel süreci, fonksiyonu, bileşenleri ve ev yaşantısındaki konumunun anlatılması amaçlanmıştır.
Çalışma kapsamında Erzurum şehir merkezindeki geleneksel evler incelenmiş, fotoğraflarla belgelenmiştir. Yazılı kaynaklarda yapılan araştırma neticesinde tandırevinin işlevi, malzemeleri, yapısal ve imgesel özellikleri tespit edilmiştir. Günlük hayat ve tandırevinin kullanımıyla ilgili olarak da sözlü kaynaklarla görüşmeler yapılmıştır. Yapılan bu çalışmalar sonucunda; Geleneksel Türk evinde yaşam alanı sofadan farklı olarak Geleneksel Erzurum evinde yemek pişirme, yemek yeme, çamaşır yıkama, misafir ağırlama gibi bu çok fonksiyonlu kullanım ve sağladığı fiziksel imkanlar neticesinde yaşam alanının tandırevi olduğu gerekçelerle açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tandırevi, kırlangıç tavan, geleneksel Erzurum evi, Erzurum, geleneksel ev

The Living Space in Traditional Houses of Erzurum: Tandır House

Öz

Dating back to 4000 BC, Erzurum has played host to numerous civilizations and has been open to cultural interactions due to its location on migration routes. As a result of this cultural accumulation and interaction that has lasted for thousands of years, the Traditional Erzurum house has emerged with its unique form and material characteristics within the concept of the Traditional Turkish house. The most characteristic element of the Traditional Erzurum house is the tandır house. Tandır House has been shaped by variables such as climate and sociocultural life and it has a unique design philosophy. The tandır house is constructed as an independent extension of the main structure. Its most striking element is the kırlangıç ceiling. In adition there are sekis for sitting, ambaries and cabinets for storage, tereks with decorative features, a kurun for water supply, a tandır and stoves for cooking. The aim of this study is to describe the historical process, function, components, and position in household life of the tandır house.
Within the scope of the study, traditional houses in the city center of Erzurum have been examined and documented with photographs. "As a result of research conducted in written sources, the function, materials, structural and symbolic features of the tandır house have been identified. Interviews have also been conducted with oral sources regarding daily life and the use of the tandır house. As a result of these studies, it has been explained that in traditional Turkish houses, the living area differs from the sofa, while in traditional Erzurum houses, the living area is the tandoori house due to its multifunctional use for cooking, dining, laundry, and hosting guests, as well as the physical amenities it provides.

Anahtar Kelimeler

Tandır house, kırlangıc ceiling, traditional Erzurum house, Erzurum, traditional house

Kaynakça

• BEYGU, A. Ş., 1939. Şimendiferin Kavuştuğu Gün Erzurum. İstanbul: Marifet Basımevi.
• BURNABY, F., 1998. Küçük Asya Seyahatnamesi: Anadolu'da bir İngiliz Subayı 1876. İstanbul: Sabah Kitapları.
• CURZON, R., 1854. Armenia: a year at Erzeroom, and on the frontiers of Russia, Turkey, and Persia. London: John Murray, s.100-108.
• ÇELEBİ, E., 2013. Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, Cilt 2, s.133-139.
• DOĞAN, A. I., 2022. Osmanlı Mimarisinde Tarikat Yapıları. İstanbul: Ketebe Yayınları.
• KARPUZ, H., 1993. Türk İslam Mesken Mimarisinde Erzurum Evleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• SAĞLAM, T., 2022. Tarihî Erzurum Evleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• SÖZEN, M., 2001. Türklerde Ev Kültürü. İstanbul: Doğan Kitapçılık.
• SÖZEN, M. ve TANYELİ, U., 1986. Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• TARBASSİAN, H. A., 1975. Erzurum (Garin): Its Armenian History and Traditions.The Garin Compatriotic Union of the United States.
• YAKAR, J., 2007. Anadolu'nun Etnoarkeolojisi Tunç ve Demir Çağlarında Kırsal Kesimin Sosyo-ekonomik Yapısı. İstanbul: Homer Kitabevi.
• YILMAZ, A., 2011. Bilinmeyen Erzurum. Erzurum: Zafer Ofset.
• BAŞAR, Z., 1975. Halkımızın Yaşamında Tandır. Türk Folklorü Araştırmaları Yıllığı. Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, s. 27- 40.
• GÖK, Y. ve KAYSERİLİ, A., 2013. Geleneksel Erzurum Evlerinin Kültürel Coğrafya Perspektifinden İncelenmesi. Doğu Coğrafya Dergisi, s. 175-216.
• HOTAN, H., 1947. Mimarlık Etüdleri: Erzurum Evleri. Arkitekt Dergisi, s. 27-30.
• KARPUZ, H., 1980. Erzurum Evlerinde Tandırevi. Köz Dergisi, 6, s. 49-54.
• KÖŞKLÜ, Z., 2016. Geleneksel Erzurum Evlerinde Kurunlu Çeşmeler. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 36, s. 111-136.
• KÖŞKLÜ, Z. ve TALİ, Ş., 2007. Geleneksel Erzurum Evlerinde Tandırevi (Mutfak) ve Mimarisi. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi,11, s. 97-109.
• UZUN, S., 1996. Erzurum Yöresinde Tandır Yapımı ve Yöre Meskenlerindeki Tandırevinin Coğrafi Yönden İncelenmesi. Akademik Açı, 1, s. 120-121.
• ALVER, Y., 2020. Mimari Tasarım Harikası “Kırlangıç Kubbe” [çevrimiçi] Erişim adresi: https://yunusalver.wordpress.com/2020/12/13/mimari-tasarim-harikasi-kirlangic-kubbe/ [Erişildi: 21 Ekim 2022].
• ANONİM, 2020. Malatya Editör. [çevrimiçi] Erişim adresi: https://www.malatyaeditor.com/dunya-nin-en-eski-cem-evi-malatya-arapgirde-800-yillik_h439.html [Erişildi: 12 Aralık 2023].
• BULUÇ, S., 2004. Şamanizm. [çevrimiçi] Erişim adresi: https://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/21.php [Erişildi: 1 Aralık 2023].
• KÖPRÜLÜ, F., 2023. İslam Sûfî Tarikatlerine Türk- Moğol Şamanlığının Te'siri. [Çevrimiçi] Erişim adresi: https://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12575/49636/18263.pdf?sequence=1&isAllowed=y [Erişildi: 21 Eylül 2022].
• MGM, 2024. Erzurum ili istatistiki verileri. [çevrimiçi] Erişim adresi: https://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?k=A&m=ERZURUM [Erişildi: 21 Ocak 2024].
• MİLAS K., 2024. Gümüşkesen Mezar Anıtı. [çevrimiçi] Erişim adresi: http://www.milas.gov.tr/gumuskesen-mezar-aniti [Erişildi: 27 Ocak 2024].
• UYSAL, E., 2020. Kirlangiç Tavan-Kubbe (Bindirme Tavan) [çevrimiçi] Erişim adresi: https://www.kenthavasi.net/mekan?il=nevsehir&ilce=hacibektas&kategori=tarihi-mekan&mekan=haci-bektasi-veli-turbesi [Erişildi: 17 Aralık 2023].
• AKIN, G., 1985. Doğu ve Güneydoğu Anadolu'daki Tarihsel Ev Tiplerinde Anlam. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• CHOI, S., 2017. Bindirme Tavan: Asya’dan Anadolu'ya Bir Örtü Biçiminin Mimarlıktaki Tarihi Evrim Süreci. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi.
• KARPUZ, H., 1979. Erzurum Evlerinin Türk-İslâm Mesken Mimarisindeki Yeri. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi.
• SAĞLAM, T., 2019. Geleneksel Erzurum Evleri, Restorasyonları ve Ev Yaşantısı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi.
• NARMANLIOĞLU, S., 2016. Kişisel Arşiv. [Fotoğraf]. Erzurum.