From the Tadeusz Kowalski Archives 4 – Correspondence with Alessio Bombaci in Turkish

Yıl 2025, Cilt: 4 Sayı: 1, 23 - 48, 19.06.2025

Hilal Oytun Altun

Öz

The Polish Orientalist Tadeusz Jan Kowalski (1889–1948) and the Italian Orientalist Alessio Bombaci (1914–1979) corresponded between the years 1938 and 1947. In the Archive of Science of the Polish Academy of Sciences, where Kowalski’s documents are preserved, there are seven letters and one postcard written by Bombaci to Kowalski, as well as a draft letter prepared by Kowalski to be sent to Bombaci. The most remarkable aspect of these letters is that these two scholars, whose native language was not Turkish, chose to correspond in Turkish rather than in German or French -the dominant languages of the scientific world at the time- or in Arabic or Persian, which they also knew due to their fields of expertise. In the mentioned archive, there are no letters between Kowalski and Bombaci written in any language other than Turkish. Another noteworthy point is that the Turkish used in these letters is almost flawless in terms of both grammar and style. On the other hand, things become more complicated when it comes to spelling. Since the writing of Turkish in the Latin alphabet had not yet been standardized, the authors’ individual preferences came into play. Having first learned Turkish using the script system employed by Turks since the 13th century, the writers penned these letters -dated to the decade following the 1928 alphabet reform- in the Latin alphabet. The full texts of the letters, which have been evaluated in terms of spelling, grammar, and style, are included at the end of this study.

Anahtar Kelimeler

Tadeusz Kowalski , Alessio Bombaci , Orthography , Personal letters , Style.

Tadeusz Kowalski Arşivinden 4 – Alessio Bombaci ile Türkçe Yazışmalar

Öz

Leh Şarkiyatçı Tadeusz Jan Kowalski (1889-1948) ile İtalyan Şarkiyatçı Alessio Bombaci (1914-1979) 1938 ve 1947 yılları arasında mektuplaşmıştır. Kowalski’nin belgelerinin muhafaza edildiği Polonya Bilimler Akademisi Bilim Arşivi’nde, Bombaci’nin Kowalski’ye yazmış olduğu yedi mektupla bir kart ve Kowalski’nin Bombaci’ye göndermek üzere hazırladığı bir mektup müsveddesi bulunmaktadır. Bu mektupların en dikkate şayan yönü ana dilleri Türkçe olmayan iki bilim adamının, yazışmalarında Almanca veya Fransızca gibi dönemin bilim dünyasına hâkim olan dilleri, ya da uzmanlık alanları dolayısıyla bildikleri Arapça, Farsça’yı değil, Türkçe’yi tercih etmiş olmalarıdır. Adı geçen arşivde Kowalski ve Bombaci arasında Türkçe’den başka bir dilde yazılmış mektup bulunmamaktadır. Zikre değer bir başka nokta ise söz konusu mektuplarda kullanılan Türkçe’nin hem dil bilgisi hem de üslup bakımından neredeyse kusursuz oluşudur. Diğer yandan konu imla olduğunda işler karmaşıklaşmakta ve Türkçe’nin Latin alfabesiyle yazımı standartlaşmamış olduğundan yazarların tercihleri devreye girmektedir. Türkçe’yi ilk olarak Türkler’in 13. yüzyıldan beri kullandıkları yazı sistemiyle öğrenmiş olan yazarlar, harf inkılabından 10 yıl sonraki 10 yıllık döneme ait olan mektuplarını Latin alfabesiyle kaleme almışlardır. İmla, dil bilgisi ve üslup yönünden değerlendirdiğimiz mektupların tam metinleri çalışmanın sonuna eklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tadeusz Kowalski , Alessio Bombaci , İmla , Kişisel mektuplar , Üslup.

Teşekkür

Mektuplarda geçen şahıs ve eserler hakkında bilgilerini benimle paylaşan Marek Stachowski (Ord. Prof. Dr., Jagiello Üniversitesi) ve Luciano Rocchi’ye (Prof. Dr., Trieste Üniversitesi); erişemediğim kaynakları bulmakta yardımlarını esirgemeyen Esma Bektaş’a (doktora öğrencisi, Medeniyet Üniversitesi) şükranlarımı sunarım.

Kaynakça

• Adamović, M. (2001). Das Türkische des 16. Jahrhundets: Nach Aufzeichnungen des Florentiners Filippo Argenti (1533). Göttingen: Pontus.
• Adamović, M. (2009). Floransalı Flippo Argenti’nin Notlarına Göre (1533) 16. Yüzyıl Türkçesi (Çev. Aziz Merhan). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Altun, H.O. (2010). Düzeltme işareti ve Türkçede yazıldığı gibi okunmayan kelimeler, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 17(43), 167-179.
• Bombaci, A. (1938). La “Regola del parlare turcho” di Filippo Argenti: materiale per la conoscenza del turco parlato nella prima metà del XVI secolo. Napoli: R. Ist. Superiore Orientale.
• Bombaci, A. (1940). Padre Pietro Ferraguti e la sua Grammatica turca 1611. Annali dell’Istituto Orientale di Napoli N.S. 1 - Scritti in Onore di Luigi Bonelli, 205-236.
• Bombaci, A. (1941a). Un Rapporto Del Grande Ammiraglio Piyale Pascia a Solimano sull’assedio Delle Gerbe, 1560. G. Jäschke (Ed.), Festschrift Friedrich Giese Aus Anlass Des Siebenzigsten Geburtstags überreicht Von Freunden Und Schülern (s. 76-83). Leipzig: Otto Harrassowitz.
• Bombaci, A. (1941b). Le Fonti Turche Della Battaglia Delle Gerbe (1560). Rivista Degli Studi Orientali 19(2/4), 193-248.
• Bombaci, A. (1942). Le Fonti Turche Della Battaglia Delle Gerbe (1560) (Continuazione). Rivista Degli Studi Orientali 20(2), 279-304.
• Bombaci, A. (1945). Il Poeta Nazionalista Persiano ‘Āref di Qazvīn. Oriente Moderno 25(1/12), 42-53.
• Bombaci, A. (1946a). Le Fonti Turche della Battaglia delle Gerbe (1560). Rivista Degli Studi Orientali 21(2/3/4), 189-218.
• Bombaci, A. (1946b). La Dottrina Storiografica di Ibn Haldun. Annali Della Scuola Normale Superiore Di Pisa. Lettere, Storia e Filosofia 15(3/4), 159-85.
• Bombaci, A. ve Rossi, E. (1947). Luigi Bonelli (1865-1947). Oriente Moderno 27(1/3), 51-56.
• Bombaci, A. (1949a). La Collezione di Documenti Turchi dell’Archivio di Stato di Venezia. Rivista Degli Studi Orientali 24(1/4), 95-107.
• Bombaci, A. (1949b). Postille alla traduzione De Slane della Muqaddimah di Ibn Haldun. Annali dell’Istituto Universitario Orientale di Napoli 5(III), 439-472.
• Bombaci, A. (1949c). Una lettera turca in caratteri latini del dragomanno ottomano Ibrāhim al veneziano Michele Membre (1567). Rocznik Orientalistyczny 15(1939-1949), 129-144.
• Bombaci, A. (1956). Storia della letteratura turca dall’antico impero di Mongolia all’odierna Turchia. 1. baskı. Milano: Nuova Accademia Editrice.
• Bombaci, A. (1962). Storia della letteratura turca dall’antico impero di Mongolia all’odierna Turchia. 2. baskı. Milano: Nuova Accademia Editrice.
• Bombaci, A. (1968). Histoire de la littérature turque (Çev. Irene Melikoff). Paris: Librairie C. Klincksieck.
• Bombaci, A. (1969). La letteratura turca con un profila della letteratura mongola. Milano: Sansoni Accademia.
• Bombaci, A. (2022). Türk Edebiyatı Tarihi (İtalyanca’dan İngilizce’ye çeviren: Kathleen R. F. Burrill; İngilizce’den Türkçe’ye çevirenler: O. Söylemez, S. Derin). Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Braune, W. (1940). Ibn al-Ǧauzīs Streitschrift gegen den Sufismus. Annali dell’Istituto Orientale di Napoli N.S. 1 - Scritti in Onore di Luigi Bonelli, 305-313.
• Budu, M. (2021). Polonya Türkolojisinde Tadeusz Kowalski’nin yeri ve Türk dili üzerine incelemeleri. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 22, 184-201.
• Čaušević, E. (1999). I ‘Documenti turchi’ dell’ Archivio di Stato di Venezia. Inventario della miscellanea a cura di Maria Pia Pedani Fabris con l’edizione dei regesti di Alessio Bombaci. Pubblicazioni degli Archivi di Stato strumenti CIIII, Roma, 1994., LIIII + 697+1+6. Prilozi za orijentalnu filologiju 47-48, 260-263.
• Delice, H.İ. (2017). Birleşik kelimeler ayrı yazılmalı mıdır? S. Noyan, E. Kapağan (Ed.), I. Uluslararası Dil ve Edebiyatta Modernleşme ve Gelenek Sempozyumu Bildiriler Kitabı (s. 119-159), Karabük: Karabük Üniversitesi Yayınları.
• Dil Encümeni (1928). İmlâ Lûgati. İstanbul: Devlet Matbaası
• Dziubiński, A. (1995). Poturczeńcy polscy: przyczynek do historii nawróceń na islam w XVI-XVIII w. Kwartalnik Historyczny Rocznik 102(1), 19-37.
• Esin, E. (1979). Prof. Alessio Bombaci. Türkiyat Mecmuası, 19(1977), 279-281,
• Fekete, L. (1940). Il sistema dei possedimenti nell’Ungheria sottomessa ai Turchi. Annali dell’Istituto Orientale di Napoli N.S. 1 - Scritti in Onore di Luigi Bonelli, 103-116.
• Gallotta, A. ve Marazzi, U. (Hazırlayanlar.) (1982). Studia turcologica memoriae Alexii Bombaci dicata. Napoli: Istituto Universitario Orientale.
• Goszczyńska, A. (2017). Rozmowa z Turczynem o wierze krześcijańskiej Bartłomieja Georgiewicza jako XVI-wieczna realizacja misji antytureckiej w Polsce. Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ. Nauki Humanistyczne 19, 7-28.
• Göğüş, B. (1962), Türkçede bileşik kelimelerin oluşumu ve nasıl yazılması gerektiği. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten 10, 245-264.
• Guidi, M. (1940). Prefazione. Annali dell’Istituto Orientale di Napoli N.S. 1 - Scritti in Onore di Luigi Bonelli, V-VI.
• Hazai, G. (1974). Zum balkanischen Hintergrund der osmanisch-türkischen Transkriptionstexte von Bartholomaeus Georgievits. Studia Slavica Academiae Scientiarum Hungaricae 20, 71-106.
• Heffening, W. (1942). Die türkischen Transkriptionstexte des Bartholomaeus Georgievits aus den Jahren 1544–1548. Leipzig.
• Kończak, I. (2022). Russian Diplomat Vasily Nikitin and Polish Oriental Studies. Nikitin’s letters to Professor Tadeusz Kowalski. Rocznik Orientalistyczny LXXV(2), 14-28.
• Kowalski, T. (1939). Les éléments ethniques turcs de la Dobroudja. Rocznik Orjentalistyczny 14(1938), 66-80.
• Kowalski, T. (1940). Ringkämpfe bei den Balkantürken. Annali dell’Istituto Orientale di Napoli N.S. 1 - Scritti in Onore di Luigi Bonelli, 163-175.
• Kowalski, T. (1942). Dobruca’da Türk etnik unsurlar (Çev. F. Devellioğlu). Türk Dili Belleten II(13-14-15), 161-172.
• Köprülü, M.F. (1940). La Proibizione di versare il sangue nell'esecuzione d'un membro della dinastia presso i Turchi ed i Mongoli. Annali dell’Istituto Orientale di Napoli N.S. 1 - Scritti in Onore di Luigi Bonelli, 15-23.
• Malov = Малов, С.Е. (1946). Тюркизмы в Языке ‘Слова о Полку Игореве’. Известия Академии Наук Союза ССР 5(2), 129-139.
• Melioranski = Мелиоранский, П.М. (1902). Турецкие элементы в языке Слова о Полку Игореве, Cilt 7/ Kitap 2 (s. 273-302)’den ayrı basım) Sankt-Peterburg: Извѣстія Отдѣленія русскаго языка и словесности Императорской Академіи наукъ.
• Melioranski = Мелиоранский, П.М. (1905). Вторая статья о турецких элементах в языке ‘Слова о Полку Игореве’: (Ответ Ф. Е. Коршу). Известия Отделения русского языка и словесности Императорской Академии наук, Cilt 10/ Kitap 2, 66-92.
• Németh, G. (1940). Emphatische Formen in der türkischen Mundart von Vidin. Annali dell’Istituto Orientale di Napoli N.S. 1 - Scritti in Onore di Luigi Bonelli, 87-95.
• Nikitin, V. (1940). Un diplomate turc en Russie sous l’impératrice Elisabeth. Annali dell’Istituto Orientale di Napoli N.S. 1 - Scritti in Onore di Luigi Bonelli, 177-180.
• Öztekten, Ö. (2001). Türkçedeki Arapça Alıntıların Fonolojisi Üzerine. Ege Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 10, 315-321.
• Pedani, M.P. (Hazırlayan) (1994). I «documenti turchi» dell’Archivio di Stato di Venezia. Inventario della miscellanea, con l’edizione dei regesti di Alessio Bombaci. Roma: Pubblicazioni degli Archivi di Stato.
• Prior, W. S. (1972). An analysis of ‘The Igor Tale’ and the ‘Zadonshchina’ with a view to showing which monument was created first. New Zealand Slavonic Journal 9, 50–60.
• Rypka, J. (1940). Sieben Ghazele aus Bâqîs Dîwan, Übersetzt und Erklärt. Annali dell’Istituto Orientale di Napoli N.S. 1 - Scritti in Onore di Luigi Bonelli, 137-143.
• Rocchi, L. (2016). Il glossario italo-turco contenuto in un codice fiorentino del XVI secolo. Zeitschrift für romanische Philologie 132(4), 1049-1064.
• Rocchi, L. (2007). Ricerche sulla lingua osmanlı del XVI secolo. Il corpus lessicale turco del manoscritto fiorentino di Filippo Argenti (1533). Wiesbaden: Harrassowitz.
• Rosenthal, F. (2015). Ibn Khaldûn The Muqaddimah An Introduction to History (Giriş ve terc. F. Rosenthal; kısaltan ve editör: J. Dawood), Princeton-Oxford: Princeton University.
• Rossi, E. (1940). Canto turco del sec. XVI in caratteri greci. Annali dell’Istituto Orientale di Napoli N.S. 1 - Scritti in Onore di Luigi Bonelli, 237-241.
• Rossi, E. (1947). Bombaci. -Le fonti turche della battaglia delle Gerbe (1560). Estratto dalla Rivista degli Studi Orientali, XIX-XXI, Roma, 1946, in-80, 112 pp. Oriente Moderno 27(10/12), 249–250.
• Savoj, L.P. (1946). Slovo o polku Igorevě [“Detto della Campagna di Igor”]. Napoli: R. Pironti & figli.
• Sebba, M. (2007). Spelling and society - The culture and politics of orthography around the world. Cambrigde: Cambridge Üniversitesi.
• Siemieniec-Gołaś, E. (2005). Turkish lexical content in Dittionario della lingua Italiana, Turchesca by Giovanni Molino (1641). Krakov: Księgarnia Akademicka.
• Stachowski, M. (2025). Türkçe’nin Balkanlar’daki İzleri: Rumeli Bilimine Giriş (Çev. Hilal Oytun Altun). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Święcicka, E. (Editör) (2020). Dictionary of Italian–Turkish Language (1641) by Giovanni Molino, Transcripted, Reversed, and Annotated. Berlin-Boston: De Gruyter.
• Şakiroğlu, M.H. (1980). Prof. Alessio Bombaci. Belleten 44(173), 179-192.
• Taeschner, F. (1940). Ein altosmanischer Bericht über das vorislamische Konstantinopel. Annali dell’Istituto Orientale di Napoli N.S. 1 - Scritti in Onore di Luigi Bonelli, 181-190.
• Tekin, T. (1958). Ayınlı ve Hemzeli Kelimeler. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, VIII(86), 110-113.
• Uluoğlu, S. (2010). Kulikovo Savaşı Üzerine Yazılan Eserlerde Türkçe Kökenli Kişi Adları (Antroponimler). Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (28), 141-157.
• Zaborski, A. (1999). Tadeusz Kowalski - pierwszy i ostatni nowoczesny orientalista polski. İçinde R. Majkowska (red.) Tadeusz Kowalski (1889-1948). Materiały z Posiedzenia Naukowego PAU w dniu 19 czerwca 1998 r. (s. 9-18). Krakov.
• Zajączkowski, W. (1964). Z dziejów orientalistyki w Uniwersytecie Jagiellońskim. Taszycki W., Zaręba A. (Ed.) Wydział Filologiczny Uniwersytetu Jagiellońskiego (s. 367-381). Krakov: Historia katedr.
• Zekeriyyazâde (1975). Ferah Cerbe Savaşı (Hazırlayan: Orhan Şaik Gökyay). İstanbul: Hilal Matbaacılık.