Türkmen Edebiyatında Oğuz Alfabesiyle İlgili Anlatımlar Üzerine

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 1, 181 - 190, 07.06.2024

Yusuf Azmun

Öz

Oğuzların kendi yazıları olduğuna dair bir bilgi yoktur. Ancak üç Türkmen klasik şairi ikisi ağıt şeklinde olan yerini Arap alfabesine bırakan üç bin yıllık alfabeleri üzerine şiir yazmışlardır. XVIII. Yüzyıl Türkmen klasik şairi Şeydayî güzel yigriim bäş redifli şiirinde yirmi beş harfli Türkmen ya da Oğuz alfabesinden söz ediyor. Şiirde Yedisinden avaz çıkar / On sekizini tartar çekip diyerek alfabenin ünlü ve ünsüzlerinin sayısını belirtiyor. Göktürk alfabesinden bazı harfler, Türkmen halılarının motiflerinden oluşmuştur. Göktürk alfabesinin T, B ve R harfleri yaygın halı desenleridir. İran’da Türkmen Sahra bölgesinde Gökçe Dağ eteğinde Halid Nebi mezarı civarında karpuz biçimli, üzerinde belgiler bulunan mezar taşları vardı. Bu belgiler alfabeyi andırmaktadır. Taşlar üzerinde birer yazıtı oluşturan bu belgilerin bazıları Türkmen halılarında da vardır. Benzer şekilde karpuz biçimli mezar taşları eskiden Oğuzlar ve Türkmenlerin yaşadığı Mangışlak’ta (Kazakistan’daki Mangıstau) da bulunmuş, ancak taşların üzerlerindeki yazılar silinmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkmen, alfabe, üç bin yıl, belgi, damga, Türkmen halısı

Etik Beyan

Bu makale, Jomard Publishing (ISLAMIC HISTORY AND LITERATURE) adlı dergide (Vol.1, No.3, 2023, pp.158-165) yayımlanmış makalenin genişletilmişi ve Türkçe çevirisinden oluşmaktadır.

THE CONCEPT OF THE OGHUZ ALPHABET IN TURKMEN LITERATURE

Öz

There is no information about the Oghuz people having their own script. However, three

Turkmen classical poets have written poems, two of them in the form of elegies about their three-
thousand-year-old alphabet, which was replaced by the Arabic alphabet. The XVIII century Turkmen

classical poet Şeydayî (Sheydayi), in a poem with the refrain gözel yigrimbäş meaning ‘the beautiful
twenty-five,’ talks about twenty-five Türkmen or Oghuz letters. In one line, he says Seven of them create
voice (vowels), and eighteen of them are controlled by the seven. Turkmen carpets give us an idea about
Old Turkic scripts. Old Turkish Runic letters T, B, and the letter R are preserved in Turkmen carpets. In
the Turkmen Sahra region of northern Iran, at the foot of the mountain called Gökçe Dağ, near the historic
graveyard of Halid Nabi, there were watermelon-shaped tombstones with symbols on them. They seem
to be inscriptions. These symbols are similar to some of the patterns seen on the Turkmen carpets. Similar
tombstones were found in Mangyshlak in Kazakhstan, where once the Oghuz people and later their
descendants, the Turkmens, lived, but the signs on the stones were erased.

Anahtar Kelimeler

Alphabet, poem, three thousand years, pattern

Kaynakça

• Amîd H. (1343 HŞ), Ferheng-e Amîd, Elmî, Tahran.
• Azemoun, Y. (1998), “Unraveling the Knot- An Etymology of Ghereh,” No. 15. Torino.
• Azmun, Y. (2017), Söz Kökümiz, Öz Kökümiz, Gün, Stokholm.
• Azmun, Y. (2018), “What We Learn from Turkmen Carpets,” ÇÜTAD, 3 (2), 36-73.
• Bekmyradov, A. (1987), Andalyp Hem Oguznamaçylyk, Ylym, Aşgabat.
• Clauson, G. (1972), Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford University Press, Oxford. Derleme Sözlüğü (1991), TDK, Ankara.
• Hamzayeve, M. Y. (ed.), Türkmen Diliniň sözlügiş TSSR Ylymlar Akademiýasy, Aşgabat.
• Hydyrov, M. N., (1962), Türkmen Diliniň Taryhyndan Materiallar, Okuwped, Aşgabat.
• Lessing, F. D. Moğolca-Türkçe Sözlük (Çeviren: G. Karaağaç), TDK, Ankara.
• Masson V. M. Das Land dertausend Stäte: Ausgrabungen in d. südl.Sowjetunion, Bauverlag-GmbH, Wiesbaden, Berlin.
• Masson, V.M. & V.I. Sarianidi. (1972) Central Asia: Turkmenia before Achaemenides. London.
• Meredov, N. A. (1978), Şeydayî, Ylym, Aşgabat.
• Moin, M. (1381 HŞ), Ferheng-e Farsî, Emîr Kebîr, Tahran.
• Paydar, M. (2001), “Korehâ-ye Sengî ve Tamgâhâ-ye Bâstânî-ye Türkmen Sahra, Yaprak Dergisi, İran.
• Sarianidi, V. I. (2008) Zoroastrianism: a New Motherland for an Old Religion, Thessaloniki.