Kutb’un Husrav u Şîrîn’indeki Tartışmalı Kelimeler Üzerine

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 1, 153 - 159, 07.06.2024

Ümit Özgür Demirci Serhat Küçük Aysun Soyer

Öz

İran edebiyatının Türk şairi Nizâmî Gencevî’nin 12. yüzyılda yazdığı Hüsrev ü Şîrîn mesnevisi,14. yüzyılın ilk yarısında Kutb tarafından Farsçadan Harezm-Altın Ordu Türkçesine tercüme edilmiştir. Bu eser, Türk edebiyatındaki ilk Husrav u Şîrîn mesnevisi olması ve Harezm-Altın Ordu Türkçesi olarak adlandırılan bir lehçeyle tercüme edilmiş olması bakımından büyük bir öneme sahiptir. 14. yüzyılın ilk yarısında Kutb tarafından Farsça aslından Harezm-Altın Ordu Türkçesine çevrilen bu eser, Türk edebiyat tarihindeki dönemlerin kültürel etkileşimini yansıtan önemli bir örnektir. Bu çalışma, Kutb’un Husrav u Şîrîn’i adlı eserinde yer alan tartışmalı kelimelerin incelenmesine odaklanmaktadır. Bu kelimeler, Ümit Özgür Demirci tarafından hazırlanan Kutb’un Husrav u Şîrîn’i adlı eserden seçilmiştir. İncelenen kelimeler şunlardır: 2r/18 hıkmatı, 2r/28 öt, 2r/28 nirge, 2r/32 érmez, 2v/42 yér, 2v/42 guhar. Çalışmada, belirtilen kelimelerin çeşitli araştırmacılar tarafından farklı şekillerde okunduğu görülmüştür. Her bir kelimenin farklı okumaları ve bunların kaynakları, metinlerin orijinal halleriyle karşılaştırılarak belirtilmiştir. Bu, doğru okumanın ve anlamın tespitinde sağlam bir temel oluşturmuştur. Çalışma, Kutb’un Husrav u Şîrîn’i üzerine yapılan araştırmalara yeni bir bakış açısı getirmeyi amaçlamaktadır. Tartışmalı kelimelerin farklı okumalarının incelenmesi, eserin daha derinlemesine anlaşılmasına katkı sağlamaktadır. Bu sayede, Türk edebiyatı ve dilinin gelişimine dair önemli ipuçları elde edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türk dili, Harezm-Altınordu Türkçesi, Husrav u Şîrîn, okuma farklılıkları.

Etik Beyan

Yazarlar arasında hiçbir çıkar çatışması yoktur.

Kutb’un Husrav u Şîrîn’indeki Tartışmalı Kelimeler Üzerine

Öz

In the first half of the 14th century, Kutb translated Hüsrev u Shirin from Persian
to Khwarezm-Golden Horde Turkish. This work was written by the Turkish poet
Nizami Gencevi in the 12th century and is part of Iranian literature. This work is
significant because it is the first Hüsrev-Shirin mosaic in Turkish literature and has
been translated into a proverb known as the Khwarezm-Golden Horde Turkish.
Translated from the Persian original to Khwarezm-Golden HordeTurkish in the first
half of the 14th century, this work is a significant example of cultural interaction
across different periods in the history of Turkish literature. This study focuses on
analyzing the controversial words in Kutb’s work Husrav u Shirin. These words were
chosen from Kutb’s work Husrav u Shirin, prepared by Ümit Özgür Demirci. The
words examined are: 2r/18 hıkmatı, 2r/28 öt, 2r/28 nirge, 2r/32 érmez, 2v/42 yér, 2v/42
guhar. The study showed that researchers read the words in different ways. The
different readings of each word and their sources were determined by comparing
them with the original texts. This has established a strong foundation for detecting
accurate reading and understanding. The study aims to provide a new perspective
on Kutb’s research on Husrav and Shirin. Studying the various interpretations of
controversial words helps to gain a deeper understanding of the work. In this way,
important clues are obtained on the development of Turkish literature and language.

Anahtar Kelimeler

Turkish language, Khwarezm-Golden Horde Turkish, Husrav u Shirin, reading differences.

Kaynakça

• Demirci Ü. Ö. ve Karslı S. (2014). Kutb’un Husrav u Şírín’i -Dizin-, Kesit Yayınları, İstanbul.
• Demirci, Ü. Ö. (2021). Kutb’un Husrav u Şîrîn’i (Giriş, metin, tıpkıbasım). İstanbul: Kesit Yayınları.
• Ehmetyenov, R. G. (2003). Kutb Husrev ve Şirin, Kazan Magarif Neşriyatı, Kazan.
• Fazılov, E. I. (1973). “Kutb’un Hüsrev ü Şirin Yazmasında Bulunan Kayıtlar” (trc. Nazif Hoca), a.e., XXI, s. 89-96.
• Hacıeminoğlu, N. (1968). Kutb’un Husrev ü Şirin’i ve Dil Hususiyetleri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Husrev ü Şîrîn, Supp. Turc. 312. Bibliothéque Nationale.
• İnan, A. (1951). “Kutub’un Hüsrev ü Şirin’inden Örnekler” Türk Dili Belleten III No: 14-15, Ankara 1951.8
• Sulak, S. (2011). Kaynaklardan Ders Kitaplarına Aktarma, Kutb’un Husrev Şîrîn’inin Metin, Çeviri ve Sözlüğü, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Türkçe Eğitimi Anabilim Dalı, İstanbul, TDV İslâm Ansiklopedisi https://islamansiklopedisi.org.tr/husrev-u-sirin--kutb [Erişim tarihi: 28.02.2024]
• Uludağ, H.(2018). Kutb’un Hüsrev ü Şîrîn’inde İsimler, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (basılmamış yüksek lisans tezi), Aydın.
• Usmanov, H. U. (1969). Kutb Hüsrev ü Şîrîn Hikayeti, Kazan Üniversiteti Neşriyatı, Kazan.
• Yıldız, M. (2018) Kutb’un Farsçadan Türkçeye Çevirdiği Ĥüsrev ü Şírín Adlı Mesnevisinde Fiiller, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (basılmamış yüksek lisans tezi), Konya.
• Zająckowski, A. (1958). Najstarsza Wersja Turecka Ĥusräv u Šīrīn Qušba (metin, tıpkıbasım), Warszawa.
• Zająckowski, A. (1961). Najstarsza Wersja Turecka Ĥusräv u Šīrīn Qušba (sözlük), Warszawa.
• Zarif, H. (1986). Kutb Horezmiy Husrav ve Şirin, Gafur Gulam Namıdagı Edebiyat ve San’at Naşriyatı, Taşkent.