Dunhuang Bölgesinden Çıkarılan Eski Uygurca Manihaist Metin Parçaları

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 1, 217 - 238, 07.06.2024

Aysun Soyer

Öz

Bu çalışma, Dunhuang Mağarası’nda bulunan Eski Uygurca Manihaist parça el yazmalarının incelenmesinden oluşmaktadır, Uygurca Manihaist metin parçalarından 5 tanesinin neşri sunulmuştur. Neşri yapılan el yazmaları şunlardır: Or. 8212/124, Pelliot Chinois 2961V, Pelliot Chinois 3407V, Pelliot Chinois 3072V, Pelliot Chinois 2969V. Yazmaların hem dinî hem de din dışı içeriklere sahip olması, Eski Uygurların inanç sistemleri, ritüelleri ve diğer dinî uygulamaları hakkında önemli bilgiler sunmaktadır. Makalede, Uygurca Manihaist metinlerin çevirileri, dilbilimsel analizleri ve kültürel bağlamlarıyla ilgili bilgiler yer almaktadır. İncelenen beş el yazmasının detaylı bir incelemesini sunulmuştur. Bu yazı, dâhil edilen el yazmalarının yazı çevrimi, harf çevrimi ve Türkiye Türkçesine aktarımını içermektedir. Ayrıca, metne ilişkin açıklamalara da yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygurca, Manihaizm, Manihaist el yazması, metin neşri

Ancient Uyghurs from Dunhuang Region Manichaistic Text Fragments

Öz

This study presents the publication of 5 of the Old Uyghur Manichaean
manuscripts found in Dunhuang Cave. The manuscripts that have
been transcribed are as follows: Or. 8212/124, Pelliot Chinois 2961V,
Pelliot Chinois 3407V, Pelliot Chinois 3072V, and Pelliot Chinois
2969V. The manuscripts’ combination of religious and non-religious
content offers valuable insights into the belief systems, rituals, and
other religious practices of the Old Uyghurs. The article provides
details on translations, linguistic analyses, and cultural contexts of
Uyghur Manichaean texts, along with a thorough review of the five
examined manuscripts. It includes the transcription, transliteration,
and translation of the manuscripts into Turkish, as well as explanatory
notes on the texts.

Anahtar Kelimeler

Old Uyghur, Manichaeism, Manichaean manuscript, text publication

Kaynakça

• Ağca, F. (2015). Eski Uygurca İştikaklı İkilemeler Üzerine. Alkış Bitiği Kemal Eraslan Armağanı (pp.17-30), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Ağca, F. (2021). Dillik Ölçütlere Göre Eski Uygurca Metinlerin Tarihlendirilmesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aktulga, M. (2023). Maniheizm’de Bir Töz Olarak Kötülük ve Kötülük Konusunda İnsanın Konumu. Din ve İnsan Dergisi. 3 (5), 41-60.
• Archives et manuscrits, https://archivesetmanuscrits.bnf.fr/ark:/12148/cc255927 [Erişim tarihi: 15.05.2022]
• Archives et manuscrits, https://archivesetmanuscrits.bnf.fr/ark:/12148/cc88298 [Erişim tarihi: 15.05.2022]
• Ayazlı, Ö. (2016), Eski Uygurca Din Dışı Metinlerin Karşılaştırmalı Söz Varlığı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 572 s., ISBN: 978-975-16-3219-7.
• Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish.. Oxford: Clarendon Press.
• Çetin, E. (2020a). Altun Yaruk VII. Kitap. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Çetin, E. (2020b). Altun Yaruk VIII. Kitap. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Demirci, Ü. Ö. (2016), Eski Türkçede Fiiller, İstanbul: Umuttepe Yayınları.
• Edgerton, F. (1953). Buddhist Hybrid Sanskrit Grammar and Dictionary. c. II: Dictionary. New Haven: Yale University Press.
• Ercilasun, Ahmet B., Ziyat Akkoyunlu (2014). Dîvânu Lugâti’t-Türk, Giriş – Metin – Çeviri – Notlar – Dizin, TDK Yayınları, Ankara
• Ercilasun, Ahmet B. (2015). Başlangıcından Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Erdal, M. (1988) Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol. 51, No. 2, pp. 251-257[http://www.jstor.org/stable/618211-Erişim: 21/07/2022 16:45]
• Gallica. https://gallica.bnf.fr/accueil/fr/content/accueil-fr?mode=desktop [Erişim Tarihi: 25. 02. 2021-25.05.2023]
• Gharib, B. (1995). Sogdian Dictionary Sogdian-Persian-English. Tahran: Ferhangan Publications.
• Hamilton, J. R. (1986). Manuscrits ouigours dıı lXe-Xe siécle de Touen-houang, I, Paris 1986, 1-206; Manuscrits oııigoıırs du IXe- Xe siécle de Touen-houang, II, 207- 352.
• Karaman, A. (2022). Eski Türkçede İkilemeler, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Kaya, C. (2021). Uygurca Altun Yaruk (Giriş, Metin ve Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• İsi, H. (2022). Tantrik Türk Budizmi Metinlerinde Budist Şahsiyet ve Varlıklar (Tematik ve Dilsel İnceleme). Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Ölmez, M. (2017). “Eski Uygurca İkilemeler Üzerine”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, LXV/2, s. 243-311.
• Räsänen, M. (1969). Versuch Eines Etymologischen Wörterbuchs Der Türksprachen. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
• Rong X., Galambos I. (çev.). (2013). Eighteen lectures on Dunhuang, Brill, Leiden, 547 p. [9789004250420]
• Röhrborn, K. (1977-1998). Uigurisches Wörterbuch: Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien Lieferung 1-6: a-ärŋäk, Steiner, Wiesbaden.
• Soothill, W. E. ve Lewis, H. (1937). A Dictionary of Chinese Buddhist Terms. London: Kegan Paul, Trench, Trubner & Co. Ltd.
• Soyer, A. (2023). Dunhuang Mağarası’nda bulunmuş 9. ve 10. yüzyıla ait eski Uygurca el yazmaları. Yayımlanmamış doktora tezi, Düzce Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Düzce.
• Tekin, Ş. (1962). Mani dininin Uygurlar tarafından devlet dini olarak kabul edilişinin 1200. yıldönümü dolayısı ile birkaç not (762-1962). TDAY Belleten 1962, 1-11. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, Ş. (2019). Uygurca Metinler II-Maytrısimit-Burkancıların Mehdîsi Maitreya ile Buluşma Uygurca İptidaî Bir Dram. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Tokyürek, H. (2019). Eski Uygur Türkçesinde Budizm ve Manihaizm terimleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen Altuigurisch - Deutsch – Türkisch Eski Uygurcanın El Sözlüğü Eski Uygurca – Almanca – Türkçe. Universitätsverlag Göttingen: Herausgegeben von der Akademie der Wissenschaften zu Göttingen.
• Wilkens, J. (2021). Uigurisches Wörterbuch - Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien. Germany: Franz Stein er Verlag.
• Zieme, P. (2010). The Manichaean Turkish Texts of the Stein Collection at the British Library.// Journal of the Royal Asiatic Society. Series, 3/(20). p. 255-266.