Is The Source Language Of Distant Dialects Come From: Old Turkish Or Main Turkish?

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 1, 279 - 285, 07.06.2024

Neslihan Alturan

Öz

In this study, the historical development of the Turkish language and the source language of these dialects in terms of the periods of their separation from the Turkish language are examined by giving brief information about Chuvash, Yakut language and Khalaj, which is an independent group among contemporary Turkish dialects. Based on the scanning studies, it is seen that Chuvash was separated at the end of the Early Turkish period, Yakut language was separated in the Early Modern Turkish period due to its rising diphthongs, and Khalaj was separated during the formation of the Old Turkish period due to its archaic features. During the research, it was realized that researchers do not meet at a common point regarding the classification and naming of the periods of Turkish language history in the sources. Due to the decrease in written findings as we go to the ancient ages, that is, in the dark periods, analyzes are made according to the limited data that can be accessed. This situation explains why different opinions are put forward by Turkologists.

Anahtar Kelimeler

Chuvash, Yakut language, Khalaj, archaic language, distant dialects

Uzak Lehçelerin Geldiği Kaynak Dil Eski Türkçe mi Ana Türkçe mi?

Öz

Bu çalışmada, Türk dili tarihî gelişimi ve uzak lehçelerden Çuvaşça, Yakutça ve çağdaş Türk lehçeleri arasında bağımsız bir grup olarak yer alan Halaçça hakkında kısa bilgiler verilerek bu lehçelerin Türk dilinden ayrılma dönemleri bakımından geldiği kaynak dil irdelenmiştir. Tarama çalışmalarından hareketle Çuvaşçanın İlk Türkçe dönemini sonunda, Yakutçanın yükselen diftonglara sahip olması nedeniyle milat başlarında Ana Türkçe döneminde, Halaççanın ise arkaik özellikler barındırması sebebiyle Eski Türkçe dönemi oluşurken ayrıldığı görülmüştür. Araştırma sırasında kaynaklarda Türk dili tarihi dönemlerinin sınıflandırma ve adlandırmalarıyla ilgili araştırmacıların ortak bir noktada buluşmadığı fark edilmiştir. Eski çağlara gidildikçe, yani karanlık dönemlerde yazılı bulguların azalması sebebiyle incelemeler ulaşılabilen kısıtlı verilere göre yapılmaktadır. Bu durum Türkologlar tarafından farklı görüşlerin ortaya atılmasının nedenini açıklar niteliktedir.

Anahtar Kelimeler

Çuvaşça, Yakutça, Halaçça, arkaik diller, uzak lehçeler

Kaynakça

• Akkuş, M. (2021). İran’da tehlike altındaki bir Türk dili değişkesi: Halaçça ve Halaç dil topluluğu. İran ve Turan Tarihi Araştırmaları Dergisi, 4(7), 55-77.
• Banguoğlu, T. (2015). Türkçenin grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Benzing, J. (2005). Çuvaşça. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 5(2), 303-309.
• Dolati Darabadi, M. (2020). Halaççada arkaik özellikler. Tehlikedeki Diller Dergisi , Çeviriler Dosyası 2-Ek , 173-180.
• Demir, N. (2006). “Türkiye'de dil-lehçe-şive-ağız tartışmaları”, Türkiye’de Dil Tartışmaları (Der.: A. Menz ve C. Schroeder), İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları. 119-146.
• Demir, N. ve Yılmaz, E. (2016). Türk dili el kitabı, Grafiker Yayınları, Ankara.
• Doerfer, G. (1970). Halaçça, Orta İran'da arkaik bir Türk dili (Çev.: Semih Tezcan). Belleten, 34(133), 17-58.
• Doerfer, G. (1974). Eski Türkçe ile Halaçça arasında şaşırtıcı bir koşutluk (Çev.: Semih Tezcan). Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 21-22(1973-1974), 1-12.
• Doerfer, G. (2008). İran’daki Türk dilleri (Çev. Sultan Tulu). Dil Araştırmaları Dergisi, 3(3), 99-110.
• Efendioğlu, S. (2011). “Türk Dilinin Söz Varlığı ve Kapsamlı Türk Dili Sözlüğü”, IV. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu, Muğla, Türkiye, 22 - 24 Aralık 2011, Cilt.1, 835-541.
• Ercilasun, A. B. (1997). Türk dünyası üzerine incelemeler, 2. Baskı, Akçağ, Ankara.
• Ercilasun, A. B. (2013). Türkçenin dünya dilleri arasındaki yeri. Dil Araştırmaları, 12(12), 17-22.
• Ergin, M. (2005). Türk dil bilgisi, Bayrak Basım, İstanbul.
• Ersoy, F. (2013). Çuvaşçaya özgü bazı özellikler üzerine. Electronic Turkish Studies, 8(9), 241-251.
• Ersöz, S. (2009). Atilla Jorma: Oğuzcanın Karadeniz serüveni. Karadeniz Araştırmaları, (22), 159-162.
• Gülensoy, T. (2015). Türkçe el kitabı, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Gülsevin, G. (2015). Arkaik-periferik kavramı ve bu kavramın tarihî Batı Rumeli Türkçesi ağızlarının tespitindeki önemi. The Journal of Academic Social Science Studies, 32(1), 1-12.
• Hazar, M. (2024). Altayistik bakışla Türkçede zıt ses olayları-I: en az çaba yasası. Türkoloji, 1(117), 15-44.
• Karademir, F. (2016). Türk dilinin tarihî dönemlerini adlandırma sorunu. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 5(2), 545-564.
• Karahan, L. (2011). Türk dili üzerine incelemeler, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi grameri şekil bilgisi, Türk Dil Yayınları, Ankara.
• Korkmaz, Z. (1995). Eski Türkçedeki Oğuzca belirtiler. Türkoloji Dergisi, 6(1), 15-30.
• Schönig. C. (2013). Modern Türk dillerinin eş zamanlı tasnifi ve tarihsel yönleri (Çev.: İsa Sarı). Dil Araştırmaları, 12(12), 221-257.
• Ölmez, M. (1995). Türk halkları ve dilleri: 2 ‐ Halaçlar ve Halaçça. Çağdaş Türk Dili, 84, 15‐22.
• Özyetgin, M. (2006). Tarihten bugüne Türk dili alanı. (Conference) Chinese Academy of Social Science, Sino-Foreign Relationship Department of Institute of History, Beijing (CHINA) (23 January 2006).
• Tekin, T. (1989). Türk dili diyalektlerinin yeni bir tasnifi. Erdem, 5(13), 141-168.
• Tekin T. ve Ölmez, M. (1999). Türk Dilleri Giriş, Simurg, İstanbul.