Türkiye Türkçesi diyalektolojisinin başlatıcısı olarak Tadeusz Kowalski (1889-1948)

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 2, 167 - 177, 31.12.2024

Marek Stachowski Çevirmen: Hilal Oytun Altun

Öz

Tadeusz Kowalski, Polonya’da Şarkiyat biliminin kurucusudur. Başlangıçta ağırlıklı olarak Arap şiiri ve kültürüyle ilgilenen Kowalski, ilerleyen yıllarda Türk dili bilimine yönelerek özellikle Anadolu ve Rumeli’deki Türkçe ağızları üzerine çalışmalar yapmıştır. Bu makalede Kowalski’nin ilk diyalektoloji gezileri sunularak Türkiye Türkçesi ağız araştırmalarının temellerini nasıl ve ne zaman attığı açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

ağız araştırmaları, Türkiye Türkçesi, Anadolu ağızları, Rumeli, dil bilimi tarihi

Tadeusz Kowalski (1889-1948) as the initiator of Turkish dialectology

Öz

Tadeusz Kowalski was the founder of Oriental studies in Poland. Although initially interested mainly in Arabic poetry and culture, in the following years Kowalski directed his attention to Turkish linguistics, focusing particularly on the Turkish dialects in Anatolia and Rumelia. This article presents his first dialectological expeditions and tries to explain how and when T. Kowalski laid the foundations of Turkish dialectology.

Anahtar Kelimeler

dialectology, Turkish, Anatolian dialects, Rumelia, history of linguistic

Kaynakça

• Bandtkie, J.S. (1821). Wiadomości o języku polskim w Szląsku i o polskich Szlązakach. Wrocław.
• Budu, M. (2021). Polonya Türkolojisinde Tadeusz Kowalski’nin yeri ve Türk dili üzerine incelemeleri. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 22, 184-201.
• Dobosz, K. (2013). Szkice z dziejów orientalistyki w okresie międzywojennym ze szczególnym uwzględnieniem postaci Tadeusza Kowalskiego. Kraków [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi].
• Dziurzyńska, E. (1999). Podróże naukowe Tadeusza Kowalskiego w świetle materiałów archiwalnych. In: R. Majkowska (Ed.), Tadeusz Kowalski 1889-1948. Kraków, 29-53.
• Filipowska, S. (2021). Radiowy reportaż z podróży profesora Tadeusza Kowalskiego do Turcji w 1927 roku. Perspektywy kultury, 35/4, 153-166.
• Gruszecka-Nitschowa, A. (1977). Całe życie nad przyrodą mowy polskiej. Kazimierz Nitsch i jego prace. Kraków.
• İğci, A. (2019). Karadağ Türk ağzı. Ankara.
• İğci, A. (2021). Karadağ topraklarında Türkçe ve Karadağlıca ağızlarının etkileşimi. V. Uluslararası Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı bildirileri. Ankara, 483-534.
• Jackowski, A., & Sołjan, I. [tarihsiz]. Zarys historii geografii w Uniwersytecie Jagiellońskim. 12: Akcja ekspedycyjna [http://denali.geo.uj.edu.pl/opracowania/historia/12_akcja_espedycyjna.htm] [Erişim tarihi: 05.07.2023].
• Kowalska-Lewicka, A. (1999). Tadeusz Kowalski w oczach córki. In: R. Majkowska (Ed.), Tadeusz Kowalski 1889-1948. Kraków, 67-78.
• Kowalski, K. (1999). Tadeusz Kowalski – oczami syna. In: R. Majkowska (Ed.), Tadeusz Kowalski 1889-1948. Kraków, 63-66.
• Kowalski, T. (1916-1918). Piosenki ludowe anatolskie o rozbójniku Czakydżym. Rocznik Orientalistyczny, I/2, 334-355.
• Kowalski, T. (1919). Zagadki ludowe tureckie. Kraków.
• Kowalski, T. (1922). Ze studjów nad formą poezji ludów tureckich, tom I. Kraków.
• Kowalski, T. (1925). Cinq récits de Günei (Vilayet de Smyrne). Rocznik Orientalistyczny, 2 (1919-1924, basım 1925), 204-212.
• Kowalski, T. (1926). Osmanisch-türkische Volkslieder aus Mazedonien. Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes, 33, 166-231.
• Kowalski, T. (1929). Podróż naukowa polska do Azji Mniejszej. Rocznik Orientalistyczny, 5 (1927), 240-245.
• Kowalski, T. (1931). Osmanisch-türkische Dialekte. In: M.Th. Houtsma et al. (Ed.), Enzyklopädie des Islām 4, 991-1011.
• Kowalski, T. (1931a). Einige Probleme der osmanisch-türkischen Dialektforschung. Rocznik Orientalistyczny, 7, 264-280.
• Kowalski, T. (1933). Les Turcs et la langue turque de la Bulgarie du nord-est. Kraków.
• Kowalski, T. (1950). Le dīwān de Kaᶜb ibn Zuhair. Edition critique. Kraków.
• Kowalski, T. (1952). Studia nad Šāh-nāme, tom I. Kraków.
• Kowalski, T. (1953). Studia nad Šāh-nāme, tom II. Kraków.
• Majkowska, R. (Ed.) (1999). Tadeusz Kowalski 1889-1948. Kraków.
• Mollova, M. (2003). Doğu Rodop Türk ağızlarının sözlüğü ‒ Dictionnaire dialectologique du Turc du Rhodope de l’Est ‒ turc-français. Ankara.
• Németh, J. (1956). Zur Einteilung der türkischen Mundarten Bulgariens. Sofia.
• Nitsch, K. (1948). Tadeusz Kowalski (21.VI.1889–5.V.1948). Dziennik Polski IV, 138, 4 [Nitsch 1960: 296-302].
• Nitsch, K. (1960). Ze wspomnień językoznawcy. Kraków.
• Sawicki, L. (1928). Wyprawa »Orbisu« do Azji Mniejszej 1927. Sprawozdanie tymczasowe. Kraków.
• Stachowski, M. (1998). Kowalski, Caferoğlu und die Universität Stambul. Türk Dilleri Araştırmaları, 8, 211-228.
• Stachowski, M. (2018). Nieznany wiersz okolicznościowy orientalisty Tadeusza Kowalskiego. LingVaria 13/1, 219-223.
• Stachowski, M. (2019). The Turkic languages and Persian to c. 1700. In: J. Considine (Ed.), The Cambridge World History of Lexicography. Cambridge, 223-246.
• Stachowski, M. (2023). Podstawy turkologii dla bałkanistów. Kraków.
• Stachowski, M. (2023a). Gagavuzcanın üç tabakası sorunu. In: Ö. Ayazlı vd. (Ed.), Bilge Biliglig Bahşı Bitigi [Armağan M. Ölmez]. Çanakkale, 571-577.
• Zajączkowski, A. (1953). Tadeusz Kowalski i jego prace orientalistyczne (21.VI.1889–5.V.1948). Rocznik Orientalistyczny, 17, IX-XVI.
• Zajączkowski, W. (1953). Bibliografia Tadeusza Kowalskiego. Rocznik Orientalistyczny, 17, XVII-XXXVI.