Divânu Lügâti’t-Türk’teki Oğuzca Kayıtlı İsimlerin Eski Anadolu Türkçesindeki Durumu

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 2, 95 - 115, 31.12.2024

Murat Denizhan Kakaç

Öz

Bu makalede, Divânü Lügâti’t-Türk’te Oğuz Türkçesi olarak kaydedilen isimlerin Eski Anadolu Türkçesi döneminde tespit edilenleri ses bilgisi açısından incelenmiştir. Divânü Lügâti’t-Türk’te Oğuz Türkçesi ibaresi bulunan isimlerin tespiti için Ahmet Bican Ercilasun ve Ziyat Akkoyunlu tarafından hazırlanan eserden faydalanılmıştır. Tespit edilen kelimeler Eski Anadolu Türkçesi dönemi eserlerinden Marzubân-nâme,Yûsuf u Zelîhâ, Süheyl ü Nev-Bahâr, Mantıku’t-Tayr ve Kitâb-ı Gunya ile Türk Dil Kurumu tarafından hazırlanan Tarama Sözlüğü’nde taranmıştır. Divânü Lügâti’t-Türk’te Oğuzca olarak kayıtlı 204 isim tespit edilmiştir. 46 kelimenin Eski Anadolu Türkçesine herhangi bir ses değişimine uğramadan geçtiği saptanmıştır. Ses değişimine uğrayan kelimeler sınıflandırılarak ünlü ve ünsüz değişmeleri gösterilmiştir. Gerekli görülen yerlerde açıklamalara yer verilmiştir.
Çalışmanın amacı, Divânü Lügâti’t-Türk’te Oğuzca olarak kaydedilen isimlerin Eski Anadolu Türkçesinde ne gibi ses değişikliklerine uğradığını tespit etmek ve Oğuz Türkçesinin karakteristik özelliklerinin bu bilgiler ışığında değerlendirilmesidir.

Anahtar Kelimeler

Karahanlı Türkçesi, Divânü Lügâti’t-Türk, Oğuz Türkçesi, Eski Anadolu Türkçesi, ses bilgisi.

The Status of Oghuz Names Recorded in Divânü Lügâti’t-Türk in Old Anatolian Turkish

Öz

This article examines the phonological transformations of names recorded as Oghuz Turkish in Divânü Lügâti’t-Türk during the Old Anatolian Turkish period. The study utilized the work prepared by Ahmet Bican Ercilasun and Ziyat Akkoyunlu to identify the names marked with the Oghuz Turkish label in Dīwān Lughāt al-Turk. These identified words were then cross-referenced with works from the Old Anatolian Turkish period, including Marzubān-nāme, Yūsuf u Zelīhā, Suheyl u Nev-Bahār, Mantıku’t-Tayr, and Kitāb-ı Gunya, as well as the Tarama Dictionary prepared by the Turkish Language Association. A total of 204 names were identified as recorded in Oghuz Turkish in Divânü Lügâti’t-Türk. It was observed that 46 words transitioned into Old Anatolian Turkish without undergoing any phonological changes. Words that underwent phonological transformations were categorized, with changes in vowels and consonants clearly demonstrated. Explanations were provided where necessary.
The objective of the study is to determine the phonological changes experienced by the names recorded as Oghuz Turkish in Divânü Lügâti’t-Türk when they transitioned into Old Anatolian Turkish and to evaluate the characteristic features of Oghuz Turkish in light of this information.

Anahtar Kelimeler

Karakhanid Turkish, Divânü Lügâti’t-Türk, Oghuz Turkish, Old Anatolian Turkish, phonology.

Kaynakça

• Akar, A. (2018). Oğuzların Dili. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Akkuş, M. (2018). Kitâb-ı Gunya. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Banguoğlu, T. (1960). Oğuz Lehçesi Üzerine. Türk Dilleri Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 23-44.
• Ciğa, Ö. (2013). Süheyl ü Nev-bahâr (Metin-Aktarma, Art Zamanlı Anlam Değişimleri, Dizin).
• [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dicle Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Çoban, M. S. (2005). Dîvânu Lugâti`t-Türk`te Geçen “Oğuzca” Kayıtlı Dil Malzemesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Ercilasun, A. B. ve Ziyat Akkoyunlu (2014). Dîvânu Lugâti’t-Türk (Giriş-Metin Çeviri Notlar-Dizin), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülsevin, G. (2016). 11. Yüzyılda Hangi Oğuz Diyalektleri Vardı? Bilig, 76, 269-300.
• Karaağaç, G. (2010). Türkçenin Ses Bilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Karahan, A. (2013). Dîvânu Lugâti’t-Türk'e Göre XI. Yüzyıl Türk Lehçe Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Killi, G. (2008). Türk Diyalektoloji Araştırmalarının Eşsiz Kaynağı Dîvânu Lugati't-Türk. Kaşgârlı Mahmud Kitabı (375-406). Ed. F. Sema Barutçu. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2017). Marzubân-nâme Tercümesi Destûr-ı Şâhî. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Tarama Sözlüğü. (2019). 4. Baskı, C. I-VIII. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Taş, İ. (2019). Yûsuf u Zelîhâ. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Timurtaş, F. K. (1976). Küçük Eski Anadolu Türkçesi Grameri. Türkiyat Mecmuası, 18, 331-368.
• Tuncer, E. (2021). Gülşehrî'nin Mantıku't-Tayr'ı (İnceleme-Metin-Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük). [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.