BİNGÖL VE ÇEVRESİNİN PREHİSTORYASI

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 2, 57 - 68, 13.04.2018

Rabia Akarsu

Öz

Zengin kültürel geçmişe sahip Anadolu toprakları, Paleolitik Çağ’dan itibaren çeşitli

insan toplulukları tarafından kesintisiz olarak yerleşim yeri olarak değerlendirilmiştir.

Bingöl’ün içinde yer aldığı Doğu Anadolu Bölgesi de bulunduğu konum

itibariyle arkeolojik ve kültürel açıdan çeşitlilik arz etmektedir. Günümüze

gelindiğinde Bingöl’ün Prehistoryası hakkında bilgilerimizin çok yeterli olmadığını

görmekteyiz. Bunun en önemli nedenlerinden birisi bölgede arkeolojik kazı

ve yüzey araştırmalarının yok denecek kadar az olmasıdır. Bu makalede, Bingöl’ün

çevresinde yapılan araştırmalarda Prehistorik Dönemlere ilişkin bulgular

gün ışığına çıkartılırken Bingöl ilinde de söz konusu dönemlerin olabileceğine

dikkati çekmek amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bingöl, Prehistorya, Paleolitik Çağ

Kaynakça

• AKKÖPRÜ, E., Mouralis, D., Robin, A. K., Kuzucuoğlu, C., Erturaç, M. K., “Doğu Anadolu’daki Obsidyen Kaynak Alanlarının Belirlenmesinde Jeomorfolojik ve Volkanolojik Göstergelerin Önemi”, Türkiye Jeoloji Bülteni, Cilt: 60 Sayı: 1, (ss. 49-61), Ankara 2017. Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı, Türkiye’de Neolitik Dönem: Yeni Kazılar, Yeni Bulgular, Mehmet Özdoğan ve Nezih Başgelen (Ed.), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2007. ARSLANTAŞ, Y., “Paleolitik Çağ’da Elâzığ Yöresi”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 18, Sayı: 2, (ss. 367-377), Elâzığ 2008. AVCI, V., Bingöl Ovası ile Karlıova Arasında Göynük Çayı Vadisi’nin Jeomorfolojisi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elâzığ 2007. BAYKARA, İ., Dinçer, B., Şahin, S., Baykara, D., Bolkan, İ. H., “2015 Yılı Van İli Pleistosen Dönem Yüzey Araştırması”, AST 34/1, Edirne 2017, (ss. 295-314). BELLİ, O., “Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Yeni Keşifler: Sinek Çayı Kayaaltı Sığınağı Resimleri”, Arkeoloji ve Sanat Dergisi, sayı: 120, (ss. 1-10), İstanbul 2005. BİBER, H., Çiftçi, Y., “Malazgirt ve Bulanık Ovalarında Erken Transkafkasya Dönemi Yerleşmeleri ve Çanak-Çömlekleri”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 35, (ss. 11-54), Van 2017. CARTER, T., Grant, S., Kartal, M., Coşkun, A., Özkaya, V., “Networks and Neolithisation: Sourcing Obsidian from Körtik Tepe (SE Anatolia)”, Journal of Archaeological Science 40, 2013, (ss. 556-569). CHATAİGNER, C., Akın, A., Aras, O., “Kuzeydoğu Anadolu Obsidyen Kaynaklarının Tespitine Yönelik Araştırmalar”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü 40. Kuruluş Yılı Armağanı: Anadolu’nun Zirvesinde Türk Arkeolojisinin 40 Yılı, Hasan Kasapoğlu ve Mehmet Ali Yılmaz (Ed.), Bilgin Kültür Sanat Yayınları, (ss. 589-604), Ankara 2014. CHATAİGNER, C., Işıklı, M., Gratuze, B., Çil, V., “Obsidian Sources in the Regions of Erzurum and Kars (North-East Turkey): New Data”, Archaeometry 56/3, 2014, (ss. 351-374). ÇAMBEL, H., Braidwood, R. J., “İstanbul ve Chicago Üniversiteleri Güneydoğu Anadolu Tarihöncesi Araştırmaları Karma Projesi: 1963-1972 Çalışmalarında Toplu Bakış”, Güneydoğu Anadolu Tarihöncesi Araştırmaları Halet Çambel ve Robert John Braidwood (Ed.), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, (ss. 1-64), İstanbul 1980. ÇARKI, M., Yüzey Araştırması Verileri Işığında Tunceli-Pertek Karaçor Bölgesi Hellenistik Dönem Öncesi Yerleşim Yerleri (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2011. ERCAN, M., Çelik, B., “Şanlıurfa Müzesi’nden Neolitik Döneme Ait Bir Grup Eser”, Anadolu/Anatolia 39, (ss. 13-53), Ankara 2013. ERDALKIRAN, M., Çanak Çömlek Verilerine Dayanarak Dicle Havzası’ndaki Halaf Döneminin Gelişimi (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2010. ERİNÇ, S., Doğu Anadolu Coğrafyası, İÜEF Coğrafya Enstitüsü Yayınları, İstanbul 1953. HARMANKAYA, S., “Türkiye Paleolitik Araştırmaları Üzerine Bir Değerlendirme”, TAY-1: Paleolitik/Epipaleolitik, S. Harmankaya, O. Tanındı (Ed.), Ege Yayınları, (ss. 7-21), İstanbul 1996. HARMANKAYA, S., “Türkiye Neolitik Araştırmaları Üzerine Bir Değerlendirme”, TAY- 2: Neolitik, S. Harmankaya, O. Tanındı ve M. Özbaşaran (Ed.), İstanbul, Ege Yayınları, (ss. 13-20), İstanbul 1997. IŞIKLI, M. (2009). “Erzincan Altıntepe Kalesi Yüzey Araştırmaları 2006-2007 Çalışmalarının Genel Bir Değerlendirmesi”, 26. AST Cilt 1, (ss. 253-266), Ankara 2009. IŞIKLI, M., Doğu Anadolu Erken Transkafkasya Kültürü: Çok Bileşenli Gelişkin Bir Kültürün Analizi, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2011. KARAOSMANOĞLU, M., Işıklı, M., Akarsu, R., “Erzurum ve Pasinler Ovaları Yüzey Araştırması Çalışmaları”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü 40. Kuruluş Yılı Armağanı: Anadolu’nun Zirvesinde Türk Arkeolojisinin 40 Yılı, Hasan Kasapoğlu ve Mehmet Ali Yılmaz (Ed.), Bilgin Kültür Sanat Yayınları, (ss. 431-440), Ankara 2014. KILIÇ, S., “Van’da Tarihöncesi Çağlar (Prehistorya)”, Van 2006 Kültür ve Turizm Envanteri I: Tarihsel Değerler (Ed. S. Kılıç), Van Valiliği Yayını, İstanbul 2006, (ss.55-74). KILIÇ, S., “Van Gölü Havzası Prehistoryası ve Tilkitepe’nin Bugünkü Durumu”, Arkeoloji ve Sanat 122, İstanbul 2006, (ss.1-10). KÖKTEN, İ. K., “Kars’ın Tarih Öncesi”, III. Türk Tarih Kongresi, (ss. 194-204), Ankara1943. KÖKTEN, İ. K., “Kuzeydoğu Anadolu Prehistoryasında Bayburt Çevresinin Yeri”, DTCF Dergisi, Cilt:3, Sayı:5, (ss. 465-505), Ankara 1945. KÖKTEN, İ. K., “1945 Yılında Türk Tarih Kurumu Adına Yapılan Tarihöncesi Araştırmalar”, Belleten Dergisi, Cilt:1, Sayı:43, (ss.431-472) Ankara 1947. KÖKTEN, İ. K., “Keban Baraj Gölü Alanında Taş Devri Araştırmaları, 1969”, ODTÜ Keban Projesi 1969 Çalışmaları, (ss. 13-21), Ankara 1971. KÖKTEN, İ. K., “Kars Çevresinde Diptarih Araştırmaları ve Yazılıkaya Resimleri”, Atatürk Konferansları V (1971-1972), (ss. 95-104), Ankara 1975. KÖROĞLU, K., Urartu Krallığı Döneminde Elâzığ (Alzi) ve Çevresi, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 1996. KUVANÇ, R., Elâzığ-Bingöl İlleri Yüzey Araştırması Çanak Çömlek Malzemesinin Değerlendirilmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van 2006. ÖZDOĞAN, A. E., “Life at Çayönü During the Pre-Pottery Neolithic Period (according to the artifactyual assemblage)”, Halet Çambel için Prehistorya Yazıları, Readings in Prehistory Studies Presented to Halet Çambel, Graphis Yayınları, İstanbul 1995, (ss.79-100). ÖZDOĞAN, M., “Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ”, Arkeoatlas 1, (ss. 66-82), İstanbul 2002. ÖZDOĞAN, M., “The Neolithic and The Highlands of Eastern Anatolia”, Ancient Near Eastern Studies 12: A View from the Highlands. Archaeological Studies in Honour of Charles Burney (Ed. A. Sagona), Peeters 2004, (ss.23-34). ÖZDOĞAN, M., “Hammadde Olarak Taş ve Kayaçlara Genel Bir Bakış”, IV. ODTÜ Arkeometri Çalıştayı. Türkiye Arkeolojisinde Taş: Arkeolojik ve Arkeometrik Çalışmalar (7-9 Mayıs 2015), Ankara, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, 2016, (ss. 27-34). ÖZFIRAT, A., Marro, C., “2004 Yılı Van, Ağrı ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırması”, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi 7, Ankara 2007, (ss.1-20). ÖZKAYA, V., Coşkun, A., “Körtik Tepe Kazıları: Erken Neolitik Dönemde Bölgesel Kültürel İlişkiler Üzerine Bazı Gözlemler”, Doğudan Yükselen Işık, Mehmet Işıklı ve Birol Can (Ed.), (ss. 85-98), İstanbul 2007. ÖZKAYA, V., San, O., “Körtik Tepe, Bulgular Işığında Kültürel Dolgu Üzerine İlk Gözlemler”, Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı. Türkiye’de Neolitik Dönem: Yeni Kazılar, Yeni Bulgular, Mehmet Özdoğan ve Nezih Başgelen (Ed.), İstanbul, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2007, (ss. 21-36). ROSENBERG, M., “Hallan Çemi”, 12.000 Yıl Önce Anadolu.İnsanlığın En Eski Anıtları, (Yayıncı: Clemens Lichter), Almanya 2007, (ss.420-422.) SEVİN, V., “Malatya-Elâzığ-Bingöl İlleri Yüzey Araştırması, 1985”, IV. AST, (ss. 279- 300), Ankara 1986. SEVİN, V., “Elâzığ-Bingöl İlleri Yüzey Araştırması, 1986”, V. AST Cilt II, (ss. 1-44), Ankara 1987. SEVİN, V., Yeni Assur Sanatı I: Mimarlık, TTKY, Ankara 1991. TEKİN, H., “Hakemi Use: Güneydoğu Anadolu’da Son Neolitik Döneme Ait Yeni Bir Merkez”, Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı. Türkiye’de Neolitik Dönem: Yeni Kazılar, Yeni Bulgular, (Ed.) M. Özdoğan ve N. Başgelen, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2007, (ss.47-56). TİRYAKİ, S., “Tarih Öncesi Dönemlerden Urartulara Bingöl”, Arşiv Vesikalarına Göre Bingöl Kolokyumu, Ankara, Bingöl Belediyesi Yayınları, (ss. 239-252), Bingöl 2011. TİRYAKİ, S., “Bingöl’de Eski Çağda Obsidyen Ticareti ve Eskiçağ Yerleşim Yerleri”, III. Bingöl Sempozyumu 17-19 Eylül 2010, Bingöl Üniversitesi Yayınları, (ss. 345- 351), Bingöl 2013. TONBUL, S., “Bingöl Ovası ve Çevresinin Jeomorfolojisi ve Gelişimi”, Coğrafya Araştırmaları Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 2, (ss. 329-352). Ankara 1990. ÜNSAL, V., “Doğu Anadolu’da (Malatya-Elâzığ) Karaz Türü Yerleşmeler”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 22, Sayı: 2, (ss. 320-331), Elâzığ 2012. http://arkeofili.com/tuncelide-1-milyon-yillik-tas-aletler-bulundu (23.06.2017) http://www.Bingölkulturturizm.gov.tr/TR,57176/magaralar.html (26.01.2018)