URARTULAR DÖNEMİ’NDE BİNGÖL VE ÇEVRESİNİN TARİHİ COĞRAFYASI HAKKINDA YENİ LOKALİZASYON ÖNERİLERİ

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 2, 69 - 82, 13.04.2018

Kenan Işık

Öz

Bingöl yöresi Urartuların batı sefer güzergâhı üzerinde yer almaktadır. Buna

karşın yöredeki Urartu Dönemi ile ilgili bilgilerimiz sınırlıdır. Urartu Krallığı’nın

batı yayılımında Kayalıdere, Mazgirt, Palu ve Bağın gibi önemli merkezler

bilinmesine rağmen, özellikle Bingöl ve çevresinde, yeterli arkeolojik

kazı ve yüzey araştırmalarının yapılmamış olması önemli bir eksikliktir. Buna

rağmen M.Ö. 9. yüzyıldan itibaren birçok noktada karşı karşıya gelen Assur ve

Urartu Krallığı’na ait yazılı veriler ışığında bölgenin tarihi coğrafyası hakkında

birtakım fikirler öne sürmek mümkündür. Bölgenin mevcut arkeolojik dokusu,

Urartu Krallığı’nın Bingöl ve çevresindeki egemenliğinden itibaren kronolojik

olarak bu yazıtlar ışığında değerlendirilmiştir. Burada özellikle Assur Yazıtlarında

Bingöl yöresinin de içinde bulunduğu Nairi Ülkelerine yapılan askerî

seferlerde adları geçen Alzu/Enzi/Enzite, Šuḫme/Šuḫni ve Alaue gibi yer adlarının

Urartu metinlerinde geçen Alzi, Šašnu ve Alaue şeklindeki yer adlarına

karşılık gelmesi ve olası lokalizasyon önerileri tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bingöl, Urartu, Alzi Ülkesi, Šašnu Ülkesi

Kaynakça

• ARUTYUNYAN, N. V., Toponimika Urartu, Churrity i Urarty 1 The toponymy of Urartu: Hurrian and Urartian 1, Izdatel’stvo Akademii Nauk Armjanskoj SSR, Yerevan 1985. ASTOUR, M. C., “The Arena of Tiglath-pileser III’s Campaign Against Sarduri II (743 BC)”, Assur :Monographic journals of the Near East, Vol. 2, (ss. 2-23), Malibu 1979. BALKAN, K., “Patnos Yakınında Anzavurtepede Bulunan Urartu Tapınağı ve Kitabeleri”, Anatolia V, 1960, (ss. 137–158). BIBER, H., Işık K., Erdoğan, S., “A New Urartian Stele Fragment from Muş Alazlı (Tirmet)”, AJNES VII/1, 2012, (ss. 86–98). BIBER, H., Işık K., Erdoğan, S., “The Story Tirmet Stele (Reconstruction of Tirmet Stele in the Light of New Stele Fragments)”, AJNES IX/2, 2016, (ss. 72–81). BRYCE, T., The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia: The Near East from the Early Bronze Age to the Fall of the Persian Empire, New York 2009. BURNEY, C., “A First Season of Excavations at the Urartian Citadel of Kayalıdere”, Anatolian Studies 16,1966, (ss. 55-111). CTU I: Salvini, M., Corpus Dei Testi Uratei, Vol. I, Istituto dı Studi Civilta Dell’e Egeoe Del Vicino Oriente, Documenta Asiana, Roma 2008. DİAKONOFF, İ. M., The Pre-History of the Armenian People, Delmar-New York 1984. GARSTANG, J., Gurney 0.R., The Geography of the Hittite Empire. Occasional Publication of the British Institute of Archaeology in Ankara no. 5. London 1959. KARAOSMANOĞLU, M., “Suçatı Urartu Kemeri”, Belleten LV/214, Ankara 1991, (ss. 595-693). KESSLER, K., “Šubria, Urartu and Aššur: Topographical questions around the Tigris sources”, Neo-Assyrian Geography, M. Liverani, (Ed.), (ss. 55-67), Roma 1995. KÖROĞLU, K., Urartu Krallığı Döneminde Elâzığ (Alzi) ve Çevresi, İstanbul 1996. MONTE G., Del- Tischler J., Die Orts-und Gewassernamen der hethitischen Texte, Repertoire Geographique Des Textes Cuneiformes VI, Wiesbaden 1978. PIEPKORN, A. C., Historical Prism Inscriptions of Ashurbanipal I, University of Chicago Press 1932. PIOTROVSKY, B. B., Vanskoye tsarstvo (Urartu), Moscow 1959. RİMA I: Grayson, A. K., Assyrian Rulers of the Third and Second Millennium BC (to 1115 BC); Royal Inscriptions of Mesopotamia Assyrian Periods 1, University of Toronto Press, Toronto 1987. RİMA II: Grayson, A. K., Assyrian Rulers of the Early First Millennium BC I (1114-859 BC); Royal Inscriptions of Mesopotamia Assyrian Periods II, University of Toronto Press, Toronto-Buffalo-London 1991. RİMA III: Grayson, A. K., Assyrian Rulers of the Early First Millennium BC II (858- 745BC); Royal Inscriptions of Mesopotamia Assyrian Periods III, University of Toronto Press, Toronto-Buffalo-London 1996. RUSSELL, H. F., “Shalmaneser’s Campaign to Urarṭu in 856 B.C. and the Historical Geography of Eastern”, Anatolian Studies, Volume. 34, 1984, (ss. 171-201). SALVİNİ, M., “Some historic-geographical problems concerning Assyria and Urartu”, Neo-Assyrian Geography, M. Liverani (Ed.), (ss. 43-53), Roma 1995. SALVİNİ, M., “Studi prepatori per il ‘Corpus dei testi urartei (CTU)’. Ricerche del 2004 e 2005 in Turchia orientale”, Studi Micenei ed EgeoAnatolici XLVII, 2005, (ss. 257-272). SALVİNİ, M., “Urartu Tarihine Genel Bir Bakış/An Overview of Urartian History”, Urartu Doğu’da Değişim/Transformation in the East K. Köroğlu-E. Konyar (Ed.), İstanbul 2011, (ss. 72-99). SEVİN, V., “Elâzığ- Bingöl İlleri Yüzey Araştırması 1986”, V. Araştırma Sonuçları Toplantısı II, (ss. 1-44), Ankara. SEVİN, V., “Elâzığ- Bingöl İlleri Yüzey Araştırması 1987”, VI. Araştırma Sonuçları Toplantısı, (ss. 451-500), Ankara 1988. SEVİN, V., “Urartulara ait Dünyanın en Eski Karayolu”, Anadolu Araştırmaları 11, (ss. 47-63), İstanbul 1989. SEVİN, V., “Elâzığ/Bahçecik Yazıtı ve Urartu Eyalet Sistemi üzerine Düşünceler”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 15, Sayı: 2, 2005, (ss.379-384). WATERMAN, L., Royal Corraspondence of the Assyrian Empire I-IV, (RCAE) Ann Arbor 1930, 36.