BİNGÖL HALİDÎ ŞEYHLERİNİN OSMANLI RUS SAVAŞI İLE BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA GÖSTERDİKLERİ YARARLILIKLAR

Yıl 2018, Cilt 5, Sayı 1, 29 - 48, 09.10.2018

Mehmet Şirin AYİŞ

Öz

Osmanlının zayıfladığı XIX. yüzyıl ile XX. yüzyılın başlarında 93 Harbi diye anı-
lan 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı, Birinci Dünya Savaşı (1914-1918) ve 1919-
1922 yılları arasında yapılan Kurtuluş Savaşı olmak üzere üç büyük savaş ya-
şanmıştır. Her üç savaşta da vatan savunması adına hem din adamlarının, hem
de tasavvuf ehlinin önemli katkıları olmuştur. 93 Harbi’nde Doğu cephesinde
Nehri tekkesinden Şeyh Ubeydullah, Bingöl çevresinden Şeyh Ahmed el-Çanî,
Şeyh Mahmut Melekanî, Diyarbakır bölgesinden Emir Said Bey, Seyyid Sıbğatullah Arvasî’nin oğlu Şeyh Celaleddin, Bitlis mıntıkasından ve Seyyid Sıbğatullah Arvasî’nin halifelerinden Molla Halid-i Orekî gibi pek çok şeyh ailesi ve
aşiret ileri gelenleri bu savaşa katılmıştır. Birinci Dünya Savaşı’nda İstanbul’da,
Nakşibendî tarîkatine mensup Özbekler Tekkesi Şeyhi Atâ Efendi, Erzurum’da
Alvarlı Efe lakaplı Muhammed Lütfî Efendi, Bitlis ve çevresinde başta Ziyauddin Norşinî ve Bediuzzaman Said Nursî olmak üzere Norşin medresesinde
yetişmiş birçok tanınmış şahsiyet, yine Bingöl Halidî şeyhlerinden Melekanlı
Şeyh Abdullah Efendi, Çanlı Şeyh Eyüb Efendi ile Halifanlı Şeyh Muhammed
Emin Efendi bu mücadelelere katılmışlardır. Tasavvuf, Bingöl, Halidîlik, Osmanlı, Rus

 

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Bingöl, Halidîlik, Osmanlı, Rus

Kaynakça

• ABDULLA, Nejat, İmparatorluk Sınır ve Aşiret, çev. Mustafa Aslan, Avesta Yay. İstanbul 2009. AKDENİZ, Hüseyin Abdullah, Melekan Şeyhleri, İtaki Kitabevleri, Malatya 2009. ATATÜRK, Mustafa Kemal, Nutuk Vesikaları, Atatürk, Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 1991. AYDOĞMUŞ, Günerkan, Harput Kültüründe Din Âlimleri, Manas Yayıncılık, Elazığ, 2009. AYİŞ, Mehmet Şirin, “Bingöl ve Çevresinde Halidîlik”, Mevlânâ Hâlid-i Bağdadî ve Halidîliğin Bingöl Çevresi Üzerindeki Etkisi (Ulusal Sempozyum), Editör: Orhan Başaran, Bingöl Üniversitesi Yay. Bingöl 2017. BABACANOV, Bahtiyar, “Dukçi-İşan”, İslam Na Territorii Bıvşey Rossiyskoy Împerii, Moskova 1999. BABADJANOV, B. M.-A.von Kügelgen, Menâkıb-ı Dükçi Îşân, Almatı 2004. BARLAS, Cafer, Kafkasya’nın Kurtuluş Mücadelesi, İstanbul 1990. BAZ, İbrahim, “Osmanlıdan Cumhuriyete Norşin Dergâhı ve Şeyh Abdurrahman-ı Taği”, Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, Yıl: 2014/2, S. 34, ss. 73- 108. BEYOĞLU, Süleyman, “Millî Mücâdele ve Özbekler Tekkesi”, Üsküdar Sempozyumu-I Bildiriler, İstanbul 2004. EL-ÇANÎ, Sebahattin, Çan Şeyhlerinin Tasavvuftaki Yeri ve Konumu. Kaynak: http:// www.elcanihoca.com/. Erişim Tarihi: 12.07.2017. EL-ÇANÎ, Sebahattin, Ulemauna mine’l-müderrisine fi’l-karni’l-işrîne, Daru’r-Ravda, İstanbul 2016. EL-KARAKÎ, Muhammed Tâhir, Dağıstan Kılıçlarının Parlaması, Tercüme: Cafer Barlas, İstanbul 1999. ELYUT, Nükhet, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı ve İki Ülke Açısından Sonuçları, Kaynak: http://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/ELTUT N%C3%- BCkhet-1877-1878-OSMANLIRUS-SAVA%C5%9EI-VE %C4%B0K%C4%- B0%C3%9CLKE-A%C3%87ISINDAN SONU%C3%87LARI.pdf. Erişim Tarihi: 16.12.2017. ERDEM, Bünyami, Şeyhü’l-Meyadini, Örnek Ofset Ltd. Şti. Elazığ 2010. ES‘AD EL-HATÎB, Sûfîler ve Aksiyon, (Tercüme: H. İ. Kaçar, Ö. Kavak, Y. Günaydın), İstanbul 1999. https://hizanalimleri.wordpress.com/author/hizanalimleri/. Erişim Tarihi: 16.12.2017. KARA, Mustafa, Metinlerle Günümüz Tasavvuf Hareketleri, Dergâh Yayınları, İstanbul 2002. KARABULUT, Serdar, Şeyh Ali Sebiti el-Palevî, Tibyan Yayıncılık, İzmit 2014. KAVAK, Abdulcebbar, “Anadolu’daki İrşad Merkezlerinden Nehrî Tekkesinin Osmanlı Rus Savaşlarındaki Olumlu Katkıları”, Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 2015, S. 6, ss. 103-123. KAVAK, Abdulcebbar, Mevlâna Hâlid-i Nakşibendî ve Hâlidîlik, Nizamiye Akademi Yayınları, İstanbul 2016. KORKUSUZ, M. Şefik, Tezkire-i Meşayih-i Amid (Diyarbekir Velileri), Yıldızlar Matbaası, İstanbul 1997. KORKUTATA, Diyadin, Tasavvufun İçinden Gelen Yol (Şeyh Ahmed Efendi Ailesi), Bingöl 2016. KUTAY, Cemal, Kurtuluşun ve Cumhuriyetin Manevi Mimarları, Ankara 1973. KUTLU, Hüseyin, Hâce Muhammed Lutfî (Efe Hazretleri) Hayâtı Şahsiyeti ve Eserleri, İstanbul 2006. MEMİŞ, Abdurrahman, Halid-i Bağdâdî ve Anadolu’da Halidîlik, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2000. MUSLU, Ramazan, Emir Abdülkâdir el-Cezâirî, İstanbul 2011. OĞUZ, Muhammed İhsan, Tasavvuf Yolunda Manevî Cihad, Oğuz Yayınları, İstanbul 1998. SAİD-İ NURSÎ, Tarihçe-i Hayat, Rnk Neşriyat, İstanbul 2008. SÜRAL, Necati, Osmanlı Rus Savaşında Balkan Cephesi Askeri Harekâtı, Silahlı Kuvvetler Dergisi Eki, Ankara 1997. Kaynak: https://www.turktarihim.com/93_Harbi.html. Erişim Tarihi: 16.12.2017. TOSUN, Necdet, Milli Mücadele’de Sufilerin Rolü. Kaynak: https://sorularlaislamiyet.com/milli-mucadelede-sufilerin-rolu-hakkinda-bilgi-verir-misiniz. Eri- şim Tarihi: 16.12.2017. ULUDAĞ, Süleyman, “Müridizm”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2006.